Verkamaðurinn - 04.12.1964, Blaðsíða 5

Hér ó eftir fer ræða, er Ingólf-
ur Arnason, bæjarfulltrúi, flutti ó
fundi bæjarstjórnar Akureyrar 10.
nóv. sl., er rætt var þar um virkj-
unarmól og staðsetningu hugsan-
legror aiuminiumverksmiðju. Milli—
fyrirsagnir eru blaðsins:
„ÞaS er talið, að virkjanlegt
vatnsafl hér á landi sé um 4000
MW og að það dugi okkur til
aldamótaársins 2000. Þá er mið-
að við eðlilega þróun, sem skap-
ast af fólksfjölgun og aukinni
orkuþörf þjóðarinnar, en ekki
af neinum aðskotadýrum, eins
og erlendri stóriðju.
Aðeins byrjunin
Þessi verksmiðja, sem hér er
rætt um, er ekkert einstakt fyr-
irbrigði, því okkur er lofað, að
þetta sé einungis upphafið, sem
sagt bara litli fingurinn, sem við
réttum nú fram.
Eg veit, að einhverjir ykkar,
góðir bæjarfulltrúar, efast um
rættmæti þessarra fullyrðinga.
Þess vegna vil ég með leyfi for-
seta vitna hér í orð Jóhannesar
Nordals bankastjóra þar um.
Hann segir:
„Hins vegar megum við var-
ast að líta á slíkt fyrirtæki, t. d.
Búrfellsvirkjun, sem lokamarkið.
Fyrir íslenzkan þjóðarbúskap
hefur stóriðja því aðeins veru-
lega þýðingu, að unnt verði að
halda áfram að byggja nýjar
virkjanir jafnt og þétt á kom-
andi áratugum. Fyrstu virkjun-
ina þarf því að skoða með upp-
haf nýrrar þróunar fyrir aug-
___ (6
um.
Einnig vil ég vitna í ræðu
Jónasar Haralz hagfræðings,
með leyfi forseta. Hann segir:
„Sé hins vegar einu sinni farið
inn á þessa braut, þá er senni-
legt, að einnig verði haldið á-
fram á henni. Hér verður því
gert ráð fyrir, að um það leyti,
sem bygging orkuversins og al-
uminiumverksmiðjunnar væri
lokið, hæfist bygging nýs orku-
vers og nýrrar verksmiðju af
sömu stærð og þeirrar fyrri.“
Þar höfum við það svart á
hvítu, og ég spyr: Hafa bæjar-
fulltrúar gert sér grein fyrir,
hve þetta er mikið alvörumál?
Allar samþykktir, sem gerðar
verða á annan veg en þann að
vara ráðamenn þjóðarinnar við
þessu glæfraspili, verða okkur
til minnkunar.
Verður orkan ódýrari?
Það er fyrirsjáanlegt, að það
að binda saman þessar áætlan-
ir um erlenda stóriðju og virkj-
un til að mæta eðlilegri raf-
orkuþörf landsmanna, hefur þeg
ar skaðað okkur, og v.ið eigum
þó eftir að verða áþreifanlegar
varir við það. En okkur er samt
Ingrólfur Arnason:
STÓRIÐ
sagt, að allt sé þetta gert til þess
að við fáum ódýra raforku til
iðnaðar og annarra nota. En
ég sé ekki, þó að svo væri, ann-
að en að það sé fyrirhugað, að
það verði einungis Sunnlending-
ar, sem eiga að njóta þeirra
gæða. Og, með leyfi forseta, vil
ég vitna í orð Jóhannesar Nor-
dals til að sanna mitt mál. Hann
segir: „I þessu sambandi get ég
ekki stillt mig um að vara við
þeirri hættu, að þessi fjármagns-
myndun verði látin ganga til að
greiða halla á öðrum hlutum raf-
magnskerfisins eða til verðjöfn-
unar.“
Þessi orð voru sögð fyrir
tveimur árum, en það getur ver-
ið, að nú telji ráðamennirnir
rétt að hafa okkur Akureyringa
góða og leyfa okkur að vera
með, með nokkurs konar ómaga-
stimpil. A. m. k. bendir frum-
varpið um Landsvirkjun til þess.
Eg vil sérstaklega benda Fram
sóknarmönnum á þetta, ef þeir
hafa verið svo saklausir í sinni
að halda, að stóriðjuplönin væru
fram komin til að auka jafnvægi
í byggð landsins.
Oft hefur það heyrzt að und-
anförnu úr herbúðum stóriðju-
sinna, að einungis með stórvirkj
un, sem þeir kalla svo, og stór-
iðju í sambandi við hana, væri
hægt að virkja vatnsafl á viðun-
andi verði. Við skulum aðeins
íhuga þetta nánar.
Það er reiknað með, að Búr-
fellsvirkjun kosti um 1100 millj.
króna og aflið verð.i um 100MW,
sem á að skiptast jafnt á milli
hins innlenda markaðar og hinn
ar erlendu stóriðju. Ef við reikn-
um með 10% sem árlegum kostn
aði, sem venja er, þá er hann
110 millj. kr. Og ef við reiknum
með 7000 klst. nýtingu, þá verð-
ur framleiðslan um 700 millj.
kWst, og ef við deilum þessum
fjölda kWst upp í árlegan kostn-
að, þá fáum við útkomu, sem er
verð á framleiddri kWst. Og hér
verður það 14,3 aurar/kWst.
Við þetta er eftir að Ieggja kostn-
að af varastöð og flutningsvirkj -
um, sem áreiðanlega hækkar raf-
orkuverðið um 1.5—2 aura
hverja kWst. Þannig að verð
hverrar kWst verður um 16 aura.
— Það má víst enginn efast um,
að þessar áætlanir séu réttar, því
þær eru gerðar af amerískum
verkfræðingum og hafa kostað
stórfé.
En ég fullyrði, að þegar liggja
fyrir virkj anaáætlanir, sem eru
sambærilegar við Búrfellsvirkj -
un.
En þó við jafnvel reiknuðum
með, að Þjórsárv.irkjunin við
Búrfell gæfi okkur ódýrari raf-
Ingólfur Árnason
orku en aðrir möguleikar, t. d.
2 aurum ódýrari, þá skulum við
til gamans reikna út, hvaða strik
það gerði í þjóðarbúskapinn.
Þessi 50 MW, sem koma eiga
í hlut landsmanna, gefa 310
millj. kWst á ári með 6300 klst.
nýtingu. Og 310 millj. sinnum
0.02 gera 6.2 millj. kr.
Þetta eru sem sagt heilar 6,2
milljónir eða eins og eitt meðal
síldveiðiskip fiskar að verðmæti
til á einni síldarvertíð. Og þess-
ar krónur eiga að réttlæta það,
að við fjárfestum 500 milljónir
við Búrfell í þágu erlends auð-
hrings og ráðstöfum umtals-
verðum hluta þess vatnsafls, sem
við ráðum yfir.
Ef þessar 500 milljónir liggja
á lausu erlendis og innanlands,
þá efast víst fáir um, að auðvelt
væri að ráðstafa þeim á skyn-
samlegri máta en þennan og það
til þeirra atvinnugreina, sem við
þekkjum og ráðum yfir.
En það eru ekki einungis
þessir útreikningar mínir, sem
valda því, að maður er furðu
lostinn yfir því, hvað hagfræð-
ingarnir hafa látið heillast af
þessum stóriðjuplönum, því þeir
hafa sjálfir reiknað, og komizt
að þeirri niðurstöðu, að virkj-
unin væri nú ekki glæsilegt fyrir-
tæki. Því eftir útreikningum Jó-
hannesar Nordals á hún ekki að
gefa nema 7,9% af stofnkostn-
aði í arð á ári, og það eru varla
útlánsvextir. Ég vil, með leyfi
forseta, vitna orðrétt í ræðu
bankastjórans, sem inni'heldur
þetta: „Niðurstaðan á 10. töflu
er, að heildararðgjöf virkjunar-
J A
innar sé 7,9%. Þetta eru ekki að
vísu mjög háir vextir, en með til-
liti til þess, að gert er ráð fyrir
stöðugu verðlagi í dæminu og
að hér er um að ræða sérstak-
lega áhættulitlar framkvæmdir,
sem eru þar að auki undirstaða
þróunar annars atvinnuvegar,
verður þessi arðgjöf að teljast
viðunandi. Þó er vafasamt, að
hægt sé að telja hana nógu góða,
ef eingöngu væri um'eigið fé
Islendinga að ræða.“
Við erum alltaf að reikna með
10% í árlegan óumflýjanlegan
kostnað, en eftir þessu virðast
það óþarfa „flottheit“, en það
eiga sjálfsagt að gilda aðrar
reglur sunnan fjalla. Og það er
talin sveitamennska og ábyrgð-
arleysi að reikna með hækkandi
verðlagi, en samt freistaðist
bankastj órinn til þess.
Nei, það er öruggt, að kan-
inn myndi kalla þetta monkí-
bisness.
Gjaldeyristekjur verða
litlar
En hvað um aluminiumverk-
smiðjuna? Verður hún ekki
lyftistöng fyrir útflutning okkar,
og höfum við ekki nóg vinnuafl,
sem við getum látið erlendum
auðhring í té?
Því hefur nú í rauninni aldrei
verið haldið fram af fylgismönn-
um stór.iðjunnar, að við hefðum
nokkurn efnahagslegan ávinn-
ing af þessari fyrstu verksmiðju,
því gjaldeyristekjur verða ó-
verulegar, miðað við tilkostnað
og tilburði, 120 millj. kr. á ári.
Þessa tölu hef ég eftir þeim upp-
lýsingum, sem fram komu í við-
ræðuþætti í útvarpinu nýlega.
Fyrir 500 milljónir getum við
byggt eða látið byggja 30 fúll-
komin 300—400 tonna fiskiskip,
og það er algengt, að þessi skip
fiski fyrir 10—15 millj. á ári
eða samtals fyrir 300—450
milljónir, og þessa tölu megum
við margfalda með a. m. k. fjór-
um til að fá verðmæti afurðanna
til útflutnings, og gerir það þá
1200—1800 milljónir í hálfunn-
um útflutningsvörum. Og þetta
er hægt að gera án þess að fjár-
festa svo nokkru nemi í vinnslu-
stöðvum í landi, því þær eru
fyrir hendi, lítið nýttar, en að
sjálfsögðu yrði að skipuleggja
hráefnisflutninga af miðunum til
þeirra vinnslustöðva, sem fjær
þeim liggja. En þetta tek ég með
aðeins til að sýna ykkur, að sem
gj aldeyrislind yrði þessi verk-
smiðja lítils virði og stenst eng-
an veginn sj ávarútvegi snúning.
Búrfellsvirkjun verður
ekki samkeppnisfær
En ef við snúum okkur aftur
að Búrfellsvirkjuninni, og athug-
um nú hvort hún er ekki sam- "
keppnisfær á heimsmarkaði, og
þá ætla ég að taka Noreg til
samanburðar, því ég hef tölur
yfir raforkuverð þar í landi til
aluminiumvinnslu. Þar er verðið
frá 0.84—-1.8 aurar norskir hver
kWst, og ef við umreiknum þetta
í íslenzka aura verður það 6—
12,5 aurar. Sem sagt: Búrfells-
virkjun getur ekki keppt við
norskar virkjanir. En sjálfsagt
er hægt að selja auðhringum
orkuna undir kostnaðarverði og
láta landsbúa greiða þeim mun
hærra orkuverð.
Og ef v.ið förum til annarra
þeirra landa, sem bjóða orku
fala til aluminiumvinnslu, verð-
ur samanburðurinn enn óhag-
stæðari, því nú eru virkjanir í
byggingu og undirbúningi bæði
í Kongo og víðar í Afríku, sem
munu framleiða orku á 3—5
aura kWst, eða jafnvel á enn
lægra verði.
Nú skulum við ræða, hvort
æskilegt sé að fá þessa verk-
smiðju hingað í baainn eða næsta
nágrenni hans, sem ég í rauninni
tel að sé tómt mál að tala um.
En við skulum láta svo. að tekið
yrði tillit til óska okkar í því
efni.
Hver yrði ávinningurinn ?
Verksmiðjan skapar vinnu og
aðstreymi vinnuafls. Jú, það er
rétt. En við getum á annan hátt
mætt þeirri atvinnuþörf, sem
vöxtur bæjarins útheimtir. Og
ég er þess fullviss, að staðsetn-
ing aluminiumverksmiðju hér í
bænum eða næsta nágrenni hans
væri glapræði, bæði vegna eitr-
unarhættu og glundroða, sem
bygging hennar mundi valda, því
bygging slíkrar verksmiðju er
geysilega mannfrek, en eftir að
hún er byggð krefst hún ekki
nema 2—300 manna starfsliðs.
Ekki þurfum við að búast við
miklum útsvarstekjum úr hendi
eigenda hennar, því reynsla
Norðmanna er sú, að skatta- og
útsvarstekjur eru rýrar af slík-
um verksmiðjum, og það þó að
erlendir auðhringar eigi ekki
nema hluta í þeim, þvi auðvelt er
að hagræða veiði báxítsins og
fullunnins aluminiums, því sami
aðilinn er seljandi og kaupandi
í báðum tilfellum.
Virkjum Laxá
En fáum við þá ekki fyrir-
hafnarlítið raforku á vægu verði,
ef verksmiðjan verður staðsett
Framh. á bls. 6.
Föstudogur 4. desember 1964.
Verkamaðurinn (5