Verkamaðurinn - 16.12.1964, Blaðsíða 5

Punktur á skökkum stað,
eftir Jakobínu Sigurðar-
dóttur. Útgefandi: Heims
kr.ingla.
Um þær mundir, sem karikyns
höfundar gáfust upp við að
skapa raunhæf skáldverk og fóru
að grafa upp gamlar tragedíur
og glæpamál að velta sér í, eða
skrifa æfisögur afa sinna, þá
gengu konur fram á ritvöllinn
og hófu aktaskrift mikla. Þar af
er komið inn í málið: „hinar tíu
kellingar." Konur skrifa nú mest
an sagnaskáldskap á íslandi og
hafa á aðra meðferð en karlkyn.
Sögur þeirra fjalla um ástir og
aðra rómantík, þar sem allt end-
ar vel, en persónur allar af heldra
standinu eins og menn v.ilja
gjarna vera í lífi sínu. Sennilega
hefur . kvenkyn aldrei verið á-
nægt með sína raunsæju karl-
skrifara, þar sem hinn virki dag-
ur rennur svalur upp yfir skeggj-
aða eiginmenn og svuntuklædd-
ar skýlukellingar. Þær konur,
sem nú ráða bókfræði okkar,
skrifa um lífið eins og þær
hafa gjarna viljað hafa það, og
vita að allar konur v.ilja hafa
það. Hvaða stúlka vill ekki vera
sýslumannsdóttir í hjúkrunar-
námi, með fallegan kandídat á
hælunum? Hvort það er ekki
munur eða þessi vinnulúni vana-
þræll, sem þessar elskur þurfa
að búa við í raun.
En þeirri staðreynd þýðir ekki
að neita, að konur hasla sér meir
og meir rúm á ritvelli, móta hug
nýrrar kynslóðar í gegnum bók,
svo sem þær áður gerðu og gera
enn í móðurhlutverki áranna.
Það var góð mótun og v.issulega
affarasælust. Ber okkur þá ekki
að lesa bækur þeirra fordæming-
arlaust, meta þær réttilega út
frá gefnum forsendum og játa,
ef svo tekst til, að við gáfumst
upp við lítinn orðstý, en þær
tóku við? Og samkvæmt sölu-
og útlánaskýrslum eru bækur
þeirra einmitt eins og lesendur
vilja hafa bækur. Hvað eru menn
svo að óskapast? Þetta er eins
og það á að vera, og hafið þið
það.
Annars er þetta skrýtinn for-
máli fyrir bók Jakobínu. Hún
er skáld, sem hafið er yfir grun
um lægri hvatir til ritstarfa, svo
sem eins og að ætla að vinna sér
fyrir þvottavél með róman. Við
þekkjum hana sem afburða ljóð-
skáld, ákvæðaskáld, valkyrju í
ljóði. En þó. — Séu ljóð Jakob-
ínu gaumgæfð í heild, ber meir
á hinni gæflyndu móður kynslóð
anna, ástvin barns og bióms og
verndara gamalla og hrjáðra,
elskanda heimabyggðar og fóst-
urlands. En ekkert er slíkum eðli
legra en hart viðbragð, sé ráðist
að hinum helgu véum. Verndari
lífs má stundum grípa til sverðs
gegn lífi. Það verður að reita
arfa úr blómabeðinu, nytjajurtin
má ekki verða kæfð i illgresi.
Og konan á dulvísa vitund um
rétt og rangt. Hún þekkir illt
frá góðu.
Hvernig eru svo þessar smá-
sögur skáldkonunnar í Garði,
hinnar eilífu heimasætu Horn-
stranda? — Góðar sögur, fullar
af mildi, vernd, hógværð. Málið
er hreint, stíllinn látlaus, boð-
skapur.inn að þyrma lífi.
Beztar þykja mér tvær fyrstu
sögurnar: Þessi blessaða þjóð,
þar sem stangast skemmtilega
á náttúru- og draumhyggja eldri
kynslóðar, gegn traktorsvitund
yngri manna. Hún er smákýmin,
Jakobína, og hún laumar sínum
skoðunum, ádeilum, ofboðlítið
lævíslega inn í sögurnar, þó ekki
sé háværðin. Ætli við kallarnir
fáum ekki grun þar um vissu
konunnar um það, hvernig við
erum, tilfinningalausir þumbar-
ar, órakaðir með vinnuna nær
hjarta en sjálfa ástina, nema
rétt fyrstu dagana. Hún kann að
segja sína meiningu sú stutta,
án þess að verða tekin beint á
orðinu.
Sagan Stella er alvarlegt verk,
listræn mynd af sorglegri stað-
reynd. Þessum undarlega kalda
jökli, sem svo oft leggst á tind
eldfjalls ástarinnar í hjónabandi.
Þreytan, baslið og hin vonlausa
leit að orði, er fái þýtt klakann,
sem ytri aðstæður mynda smátt
og smátt.
„Eru kaldsár örlög þín — eru
að vísu líka mín, — að hljóta
bæði heyrn og sýn — hjartarím,
en vanta málið.“ Sagan Stella er
um hyldjúpan,myrkan hyl. Sagan
Móðir, kona, meyja, er skopsaga
í raun. Kvenfélagskona, nokkurs
konar „Rauðsmýrar-madama“,
flytur ræðu um konu, eins og
gengið aldarfar vildi hafa hana
(og eiginmenn vilja enn). Þetta
virkar hlálega á nútímamenn og
vekur hug til mótmæla, en sag-
an væri sterkari, ef það skini
ekki í gegn, hvað höfundi þykir
málstaður „madömunnar“ fjar-
stæður. Annars notar Jakobína
gjarna þá aðferð til að túlka
sína skoðun, að láta persónur
sínar andmæla henni.
Þunktur á skökkum stað er á-
litleg „byrjanda-bók“, smásaga
og ljóð er skylt form. Eg vil ekki
að Jakobína leggi ljóðagerð nið-
ur. Mér þótti mikið til hennar
koma sem ljóðskálds. En hún
má sannarlega skrifa sögur með.
Hún yrði þá „ellefta kellingin“,
og ekki sú versta. k.
*
Þorsteinn frá Hamri: ■—-
Lágnœtti á Kaldadal —
(Ijóð). — Heimskringla
1964.
Eg skal játa það strax, að
ég nýt ekki nútímaljóða eins og
hinna.
A einhverju árabili, ungur,
gerist hugur manns móttækileg-
astur og mótanlegastur. Það sem
maður drekkur í sig á þeim ár-
um stendur þar síðan fast sem
það bezta, hafið yfir kritik. Síð-
an les maður og les, hrífst eða
ekki, en það þarf undra frjálsan
hug til að meta og tileinka sér
alla samtíðina, ár frá ári, jafn
opinn. Maður staðnar. Tíminn
heldur áfram háður örum breyt-
ingum. Gamalmennið man ljóst
atburði æskunnar, þótt gærdag-
urinn sé að fullu gleymdur.
Ljóðgáfa Þorsteins frá Hamri
er ótvíræð. Hann hef ég talið í
allra fremstu röð yngri ljóð-
skálda. Þessi bók gjörir hvorki
að auka þar við eða draga úr.
En Þorsteinn á að stuðla og
jafnvel ríma, hann gjörir það
vel, og ég sé ekki að hann sé
stærri án hins „hefðbundna
forms“.
Þorsteinn er sterkur einstak-
lingur. Þó nægir það honum
ekki í órímuðu ljóðunum (sem
ég vil varla kalla ljóð). Það er
verra að segja ákveðið um, eftir
hvern „atómljóð“ er en hin.
Timi þeirra er víst ekki orðinn
nógu langur, svo einstaklingar
hafi fengið mótað sér ákveðinn
blæ. Þau eru lík innbyrðis. Hér
bregður því einnig fyrir, að höf-
undur seilist til tízkufyrirbæra,
sem enn minnka sérkenni hans,
t. d. að brjóta línu (skipta um
efni i miðri línu), leita langt eft-
ir torræðum orðum og orðasam-
böndum, vera dulinn, tvíráður,
innhverfur og óhlutrænn. Eg
held Þorsteini liggi mikið á
hjarta, og mun honum ekki
happadrýgst að segja það óhik-
að í krafti stundarinnar, án þess
að leita endilega eftir einhverj-
um tízkubúningi og merkileg-
heitum? Nú eru hér mörg ljóð
góð, heilbrigð hugsun, fallegar
myndir. En heildaráhrif eru
ekki sterk. Kannske segði ég
annað, ef ég væri 18 ára? Eg
veit ekki? Ég leyfi mér að birta
sýnishorn af því, sem mér verð-
ur hugstæðast við fyrstu lestra:
í
Ari .(An efa um Ara ]ósefsson).
Mikils er vant — en með í för
munu augu þín dul og snör
þar sem baráttan brýnust er;
bera megi hún svip af þér —
gustur sem ungur ör og hlýr
inní þykknið að bragði snýr
kliðar söngva í regnsins raust
ryður brautina hlífðarlaust
unz í myrkviðnum mannsins vé:
moldin bakvið hin dauðu tré
finnur í vexti frjómögn sín —
félagi, slík er minning þín.
Þetta er algerlega óaðfinnan-
legur skáldskapur, enda talar hér
hjartað, „skynsemin" fer ekkert
að minna skáldið á að vera nú
svolítið tízkulegri. Þetta fer Þor-
steini bezt.
Mansöngsvísa.
Kynjalegur úr krapahríð
kominn er ég að hjala við þig
meðan ég næstu nætur bíð;
en nú var á sveimi kringum mig
mistuv af ösku mold og sjó
og mannleg andvörp skulfu þar.
Svo þegar skína sólirnar
sýni ég þér minn vetrarskóg.
Þetta þykja mér skemmtileg
ljóð, og það er hægt að segja
um mörg fleiri þótt formið sé
mér ógeðfelldara. Það er sem
sagt mestur hluti í nútímastíl.
Ekki flýtir það fyrir skilningi
að greinamerkjaskipan er mjög
takmörkuð. Kann vera ákaflega
fínt, en maður þarf að venjast
því lengi. Bókinni er skipt í 7
kafla, án sýnilegra ástæðna.
Hún er fallega út gefin og mun
flokkast undir betri tegund
Ijóðabóka eftir nútímamati. En
ég geri aðrar og miklu meiri
BÓK FRÁ LEIFTRI.
Fullnuminn vestanhafs, eftir
Cyril Scott, þýðandi Steinunn S.
Briem. — Það hefur stundum
þótt nóg um dulfræðibækur á
markaði, en ekki þarf að fjarg-
viðrast um það í vetur. Þessi
tegund bóka er þó sízt á móti
mínum hug. Ef til vill er óánægja
manna með „dulfræðina“ sprott-
in af hugsanaleti, því hún skír-
skotar til hugans, og er oftar
spök sálarfræði en hindurvitni.
Þessi bók um fullnumann vestan-
hafs er því kærkomin bók og vil
ég ráða áhugamönnum um and-
leg mál að eignast hana, en þó
ekki síður fyrri hluta hennar,
sem kom út sl. ár og hét Fiill-
numinn, þýdd af Steinunni. Sú
bók er ein af perlum meðal bóka.
Hún hafði annars birzt hér áður
und.ir nafninu Inn vígði. Þarf
nú ekki að fjölyrða um þessa
við þá, sem lásu Inn vígði. Betri
bók á ég fáa.
Annars er réttara að kalla
þessar bækur heimspeki- og sið-
gæðis-rit. I þeim er engin dul-
fræði á algengasta mæli þess
orðs. Hér talar maður, sem
lengra er kominn til skilnings á
mannlegu eðli og ætlan en við
eigum að venjast. Öll okkar
kreddubundna siðfræði verður
að ryki í skoðan hans. Hann veit
að maðurinn er í langskólanámi
öll sín jarðlíf, hann er hvorki
vondur né góður, heldur misjafn-
lega þroskaður, misjafnlega
langt kominn í skóla jarðvist-
anna. Það væri gott fyrir þröng-
sýna kredduklerka og fylgjend-
ur þeirra að íhuga mótrök hins
vitra höfundar. Fordómafyllstu
sálir þjóðanna fá hér nöpur orð
í eyru. Höfundi er einkar lagið
að fletta grímu fáfræðinnar af
lögmálum okkar, viðteknum en
ekki áunnum, skilningi á lífi og
sambúðarskyldum, mati á sönn-
um verðmætum og fölskum.
Það er ein af höfuð-fölsunum
margra svokallaðra trúar- og
siðgæðis-postula, að menn eigi
að vera grafalvarlegir, jafnvel
raunamæddir, þessir ganga
gjarna svartklæddir með píslar-
vættissvip og halda sig vera að
þóknast Guði (gömlum, skeggj-
uðum harðstjóra). Hér kemur
fram dálítið önnur skoðun eins
og á fleiri sviðum. Mönnum ber
að ástunda glaðværð, breiða
brosið út meðal manna, „guð-
irnir“ eru engar grátkellingar,
þeir eru einmitt holdguð gleði,
annars væru þeir okkur ekki
mikið meiri. Kímnin er dyggð,
glaðværðin árangur réttrar lífs-
skoðunar. En of langt væri að
telja upp fleiri dæmi. Bókin er
stórkostleg. k.
kröfur til Þorsteins frá Hamri
en hér er svarað. k.
Niinið hoppdrstti fllþýðubandalagsms
Verkamaðurinn (5
UM BÆKUR OG MENN
Miðvikudagur 16. desember 1964