Verkamaðurinn - 20.12.1964, Blaðsíða 19

SKRJÁF
í SKRÆÐUM
„SVO þurfti nú, að fara að búast við jólunum. Þá var
allt þvegið og sópað hátt og lágt, öll nœrföt þvegin og
stundum úr rúmunum líka, og jafnvel mestu sóðarnir
brutu venjuna og voru hreinir og þokkalegir. Það var
gömul trú hér á landi og er til enn í dag að guð láti
koma þýðvindi og þurrk rétt fyrir jólin, til þess að fólk
geti þvegið af sér fötin og fengið þau sem fyrst þurr.
Þennan þurrk er vant að kalla fátœkraþerri.
Þá var og siður víða, og er því fremur nú að fara í
kaupstað fyrir jólin. Sumir fengu sér þá á jólakútinn,
sem kallað var, til þess að hressa sig um hátíðirnar.
(En til hafa verið þeir drykkjumenn, sem ekki hafa
smakkað vín á jólanóttina eða jóladaginn). Var þá
stundum lagt út í meira en tvísýnt til þess að ná í jóla-
hressinguna, og gerðust þá oft í meira lagi kröggur í
vetrarferð, ekki sízt ef langt var að fara og ekki fékkst
á kútinn fyrr en í annarri sýslu, en tíð var slœm.
Gömul venja mun það hafa verið á landi hér, að
slátra kind rétt fyrir jólin, til þess að hafa nýtt ket á
hátíðinni, kind þessi var kölluð jólaœrin, hvaða kind
sem það var. Norðanlands er nú jólaœrin löngu horfin
úr tízku og minni manna; á Vestfjörðum var hún að
minnsta kosti algeng á 18. öld. Á Rangárvöllum og í
efri hluta Árnessýslu var hún enn algeng eflir 1880.
Þá var komið að jólunum. Þau voru helgust og mest
allra hátíðanna, enda voru þau elzt, og svo gömul, að
þau má rekja fram til hinnar elztu og römmustu lieiðni
hér á Norðurlöndum og meðal germanskra þjóða. Um
Ibað leyli eru allar ófreskjur og illþýði á ferð og gera
það illt af sér, sem þœr geta.
Tröll og óvœttir gengu þá um, og var það einkum
Grýla garnla, sem margir kannast við að fornu fari.
Hún er þá á ferð til þess að taka börn, sem eru óþekk
og œpa og hrína; hirðir hún þau og hefur til bíslags á
jólunum handa sér og karli sínum. Henni kippir þar
í kynið við önnur tröll, að þykja mikið til korna að
hafa nýtt mannaket á jólunum. Eru margar sagnir um
það og sumar framan úr forneskju. Nœgir þar að minna
á söguna urn Grelti og kerlinguna í fossinum, sem þurfti
að fá sér mann í soðið um hver jól. Hafa svipaðar sagnir
haldist við alla þá tíð sem tróllatrúin var viðloða á
landi hér. Var því vissara í þá daga að vera ekki úti við
eftir dagsetur eða þegar rökkva tók á jólanóttina.
Jólin hafa verið og eru enn einhver dýrlegasta hátíð-
in á árinu, og er því ekki að undra, þó að margt sé þá
á hreyfingu. Einna merkilegastir eru jólasveinarnir.
Flestir segja þeir séu 13; byrji þeir að koma 13 dögum
fyrir jól, og bœtist svo einn við þangað til 13 eru
komnir á sjálfa jólanóttina. Svo fara þeir að tínast burt,
þangað til þeir eru horfnir, einn á dag og sá síðasti á
þrettánda.
Fram að 1770 var þríheilagt á öllum stárhátíðum,
en þá var það numið úr lögum. Þegar fjórheilagt varð,
ef aðfangadaginn eða fjórða í jólum bar upp á sunnu-
dag, hétu það brandajól, ef þríheilagt verður, en branda-
jól hin stóru nefndu menn þá hina fornu fjórhelgi, og
eins jafnvel, ef Þorláksmessu bar upp á sunnudag.“
Islenzkir Þjóðhættir.
Jólin í ár, ’64, verða stóru-brandajól.
SVARTKLÆDDA KONAN
(Framhald af bls. 17.)
Allt hafði þetta gerzt á örskotsstund. — Var það
eitthvað fyrir yður? spurði afgreiðslustúlkan mig.
— Mig, ha? Nei, þökk fyrir, ég aðeins leit inn svona
hinsveginn. Mér varð litið í gluggann. Þeir lágu þarna
aliir, steinarnir fögru, einnig rúbíninn pýramídalagaði.
Hvað kostar hann þessi rauði? spurði ég, til að segja
eitthvað. Hann, já, hann er víst nokkuð dýr, ég skal
athuga það.
Meðan stúlkan fór inn fyrir til að fá upp verðið á
steininum góða, gekk ég út í vorsólina. Eiginlega var
erindum mínum lokið í þessum gamaldags bæ. Ég gat
strax í dag tekið saman dót mitt og farið. Það yrði
þá tveim persónum færra hér á götunni milli skóbúðar
Companísins og torgsins. Tveim persónum færra um
alla framtíð.
OH BÆKUR OG HEHH
Liðnir dagar, minningar
Jóns St. Melstað. Útgef-
andi Siglufjarðarprent-
smiðja h.f.
Kunnugir menn Jóni Melstað
bónda á Hallgilsstöðum hefðu
vissulega mátt hlakka til að lesa
minningar hans, svo hress sem
hann ætíð var í anda og málreif-
ur, enda lifað athafnasömu lífi
frá æsku. Það er einnig rétt að
taka það fram, að þetta er mjög
læsileg bók, svo langt sem hún
nær. En satt að segja er þetta
ekki ævisaga í venjulegum skiln-
ingi, öllu fremur minnispunktar
að hinni virkilegu sögu. Hér er
farið mjög hratt yfir og stiklað
á stóru, en það er alveg prýði-
legt, það sem það er.
Ævintýri Jóns hefjast snemma.
Gaman er að kaflanum um veru
hans á Klömbrum hjá Júlíusi
lækni og uppeldi þar. Einnig er
það tilbreytilegra en venjuleg ís-
lenzk ævisaga, að þessi sigldi ut-
an sér til uppfræðslu og kynntist
mörgu skemmtilegu þar.
Þátturinn um dvöl höfundar
á Akureyr.i er sérkennilegur,
vegna þeirrar atvinnu, sem hann
valdi sér þar, þ. e. akstur með
hestvagni. Bygging Fnjóskárbrú-
ar og vetrarferðir á landi til
Reykjavíkur, allt er þetta ágætt.
Búskaparsagan er ekki nógu full
fremur en annað, en hún hefði
þó verið skemmtilegt viðfangs-
efni og þar hefði Jón getað talað
framarlega úr flokki.
Jón hefur fylgst vel með sam-
tíðarsókn og sigrum. Hann hef-
ur t. d. setið flesta aðalfundi
K.E.A. frá 1910, en það er ekki
sagt frá neinum þeirra. Sama er
því miður að segja um samferða
mennina og raunar eins hið
innra líf, þó á sé drepið. Góðar
fjölskyldumyndir eru í bókinni,
en Jón átti barna- og hjúskapar-
láni að fagna. Og því skildu
ekki svo ágætir menn, glaðir og
reifir, eiga láni að fagna. Bókar-
auki eru ræður og kvæði, sem
Jóni hafa verið flutt á merkis-
tímamótum.
Eg sé mjög eftir að þessi á-
gæti maður skyldi ekki leggja
fyrr upp á rithöfundarbraut, áð-
ur en elli kelling tók að beygja
hann, því að hann hafði efni til
góðrar lífssögu. Ekki hefði kunn
ugum þótt ólíklegt, að Jón skrif-
aði góðan stíl og hraðan, og
þessi bók er mjög vel skrifuð.
En það höfum vér sannspurt, að
hér hafði lagt hendi að Rósberg
rithöfundur Snædal. Er þá ekki
að undra þótt málfarið sé gott
og sagan lifandi. En Jón gat
sagt vel frá í sínum hópi og því
þá ekki skrifað líka?
Þótt ég hafi kvartað um, hve
mörgu er hér sleppt og stiklað
á stóru, er ekki ástæðulaust að
þakka hitt, sem gert er. En gam-
an hefði verið að Jón.i öllum í
bók. k.
Útfall heitir nýútkomin bók
eftir Þórarin frá Steintúni. Þetta
er fremur lítil bók, en snotur
og hið sama má segja um ljóð-
in. Höfundur er fullorðinn mað-
ur og mun lítt hafa sinnt ljóða-
smíð, enda gætir þess nokkuð,
því hér er fleira tínt til en rétt
hefði verið, ef um úrval væri að
ræða, þeirra ljóða, sem ort voru
á langri ævi. En höfundur þessi
kann allvel til ljóðagerðar og
víða bregður fyrir skáldskap,
sem er meira en hægt er að ■
segja um þau mörgu ljóðasöfn,
sem út koma um þessar mundir.
Hér er skemmtilegur flokkur um
Skerflóðs-Móra, og gott kvæði
um Sölva Helgason. Annars eru
ljóðin túlkun hinna margslungnu
tilfinninga mannanna, minning-
ar þeirra, náttúruást, sorgir og
vonir. Gott er ljóðið Ennþá man
ég, og ýmis smákvæði mætti
nefna, snotur og allt upp í prýði-
leg. Höfundur er smekkmaður
á mál og kann allvel með rím að
fara, þó þar geti skeikað, en
hann hefur gaman af að leika
sér að margs konar háttum og
þeim sumum vandasömum, en
sleppur vel.
Ljóð samnefnt bókinni er á-
gætt sýnishorn af betri hluta þess
arra ljóða:
Útfall:
Húmslæðu vefur um haf og láð
helköld örlaganótt.
V.indar gnauða við gættir og
lj óra —
til griða fær enginn sótt.
Leiðin, vinur, er lokuð til baka,
láttu útfallið við þér taka.
1 ævilokin fæst engu breytt.
Haustblaðið fellur í haf tímans,
— hljótt og eitt.
Það er víst um það, að Þór-
arinn gæti ort ljóð, ef hann vildi
eyða í það þeim langa tíma, sem
ljóðagerð krefst, og gæfi sjálf-
um sér aldrei eftir. En vill nokk-
ur lesa ljóð nú? Það væri einnig
verðugt viðfangsefni höfundi
þessum, eða öðrum snjöllum úr
voru byggðarlagi að rita sögu
þess. Stóra sögu. k.
FLUGMÓDEL!
20 t-egundir
Góð jólagjöf fyrir
drengi.
Jórn & glervörudeild
Kuldoskér barna
Pólskir kuldaskór barna í rauðum lit.
Stærðir 23—26.
Verð kr. 267.00.
KVENSKÓR, nýjasta tízka. — Kr. 598.00.
Margt fallegt og nytsamlegt til jólagjafa.
Leðurvðrur h.f.
Strandgötu 5 — Sími 12794
Verkamaðurinn
Vikublað. — Útgefendur: Sósíalista-
(élag Akureyrar og Fulltrúaráð Alþýðu-
bandalagsins í Norðurlandskjördssmi
eystra. Skrifstofa blaðsins er í Brekku-
götu 5, Akureyri, sími 1516. — Ritstjórar: Þorsteinn Jónatansson (áb.) og
Kristján Einarsson frá Djúpalæk. — Áskriftarverð kr. 100.00 árgangurinn. —
Lausasöluverð kr. 3.00 eintakið. — Blaðið kemur að jafnaði út á föstudögum. —
Prentað í Prentsmiðju Bjöms Jónssonar b.f., Akureyri.
— 1 9
JÓLABLAD 1964
VERKAMAÐURINN