Þjóðin - 19.12.1914, Page 1

1. árg.
Reykjavík, Laugardaginn 19, desember 1914,
3. tbl.
Hvað eru
Handsrjettindin?
Leikurinn með rjett þjóðarvorr-
g _• til sjálfstæðis, hefir nú gengið
gvo langt og lengi, að fjölda manna
tt orðið það óljóst hvað átt er
Vit' þegar „landsríettindi“ íslands
tiu nefnd-
Enginn efi er á því, að mörg-
«.n leiðtogum lýðsins er það kæri,
gí) þoka misskilnings og vafa
lcggist um þetta orð, sem þeir
J.afa sjálfir borið svo óspart á
yörunum, þegar þeir hafa verið
gð leita sjer fylgis eða atkvæðis
ijá fólkinu. En aftur finnast aðr-
lr meðal leiðtoganna, sem eru
gannir að því, að hafa aldrei skil-
það sem þeir fóru sjálfir með,
ivað hátt sem þeir hrópuðu um
#rjettinn“ og baráttu sína um
kann fyrir hönd þjóðarinnar.
„Óskertu landsrjettindin frd
tlstu timum“ tákna skírt og ákveð-
Íti rjett íslendinga til þess að verða
fnllfrjáls þjóð. Er þar einnig lögð
ihersla á hinn sögulega grund-
Völl þessa rjettar, sem nær bæði
jfir hið ytra og innra svæði þjóð-
grfrelsisins. En þetta hugtak um
I ullveldi íslendinga yfir öllum
J eirra málum, hefir orðið bland-
jð vafa og óvissu hjá mörgum,
vegna þess, að íslendingar hafa
jjálfir ekki haft mátt til þess enn
Já, nje farið fram á það lögskipu-
lega, að neita alls hins sögulega
tjálfstæðisrjettar.
Atvik og ástæður hafa þannig
©tðið til þess, að þjóðin hefir
Kðallega snúist að hinum innri
Bválefnum sínum, og meðan út-
lcnt vald hefir haft hin ytri mál
r.eð höndum, hefir hugsjónin um
»1gert frelsi vort, smátt og smátt
fjrnst og fjarlægst fyrir miklum
Ijölda leiðtoganna sjálfra — sem
gestir höfðu nóg að gera að rjett-
licta gerðir sínar á hinu innra,
þrengra svæði. Hjá þjóðinni
tjálfri er þar á móti óhætt að
Kgja, að hugsjónin og vonin um
HlUfrelsið er skírari og ákveðn-
tr', og kemur þar ljóslega fram
|ess einkennilega, seiga og stað-
lasta trygð íslendinga við fortím-
»na, sem hefir þrátt fyrir alt,
gegnum ótal árásir leiðtoganna á
0iOti velferð landsins og rjetti
^e .s — varðveitt þjóðina frá því,
að beygjast undir alríkiskerfið
íáuska.
það var þetta algerða þjóðar-
l.elsi, sem vakti fyrir mönnum,
Jnígar barist var á móti innlim-
uuarstefnu Dana undir forustu
Jóns Sigurðssonar. Og það var
j’etta sama fullfrelsi, sem vakti
1 yi irendurskoðunarflokknum,þeg-
»r hann vildi taka við játning
3 )ana um sjermálarjettinn án þess
gð gangast undir yfirráð þeirra
tmi „almennu málin".
þessi hugmynd hjelst nokkurn
veginn skír á alþingi þangað til
„\altýskana kom fram. Sam-
k\ æmt þeim kenningum, sem inn-
ielddar voru með henni, átti varð-
veisla rjettarins ekki að vera að-
ahtriðið, heldur átti það verulega,
sem vinna mátti í reyndinni, að
st tjast sem takmark í stjórnar-
biráttunni. Margir blektust af
þessu í fljótu bragði, og gerðu
s.er það ekki ljóst, að nýja fyr-
h komulagið, sem Danir buðu, átti
að borgast með þegjandi viður-
b enning íslendinga um stöðu sjer-
jiálanna í ríkisráðinu. þegar sú
viðurkenning var fengin, þá var
ekki lengur hægt að borga með
„uppgjöf landsrjettindanna* — og
þess vegna áttaði þjóðin sig á
málinu og sá að spurningin, sem
fyrir lá, var þessi: Eigum við að
kaupa valtýsku rjettarbótina fyrir
landsrjettindin ? — og svaraði
hún sjálfri sjer nei við því.
Valtýskan vann mikið á, í þá
átt að trufla og rugla hugmyndir
löggjafanna um afstöðu sjermál-
anna til ríkisráðsins — en þó
varð fyrst algerð ringulreið á
því máli eftir að Alberti hafði
tekist að fá íslendinga með sjer
í þvi að lögleiða sjermálameð-
ferðina í samkomu ríkisráðgjaf-
anna. Úr því lá ekkert annað
fyrir en að berja blákalt fram
kenninguna um sjálfstœði fs-
landsráðherra í ríkisráðinu.
En smátt og smátt reyndist
þetta þó ónóg. Raddirnar hófust
hærri og hærri á móti þessum
opinberu, vísvitandi ósannindum
um „ríkisráðssetuna“. Menn vissu,
að hjer var um ekkert annað að
ræða en skrifstofuvald eins rík-
isráðherra gagnvart hinum öll-
um. — Og þá varð að stíga sein-
asta sporið, að afneita þvi, að
landsrjettindi fslands hefðu neina
þýðingu.
þetta var þó helst gert í hljóði
og í vinahóp meðal leiðtoganna til
þess að „fólkið", sem hafði þessa
„hjátrú“ á landsrjettindunum,
heyrði það ekki, nema þá að eins
undir væng, gegnum einstöku
aðstoðarmenn við kosningar,
sem auðveldast var að hafa á-
hrif á, svo að kenningin gæti
þróast hægt og hægt.
þannig var því haldið áfram
með yfirbreiðslu, hálfyrðum eða
árásum, eftir því sem þótti henta
best í hvert skifti, að brjóta niður
skilning og trú íslendinga á sjálf-
stæði þjóðarinnar á sjermálasvœð-
inu þangað til loks þótti kominn
tími til þess að ráðast á hinn ytri
rjett -- þann, sem Jón Sigurðs-
son hjelt fram og endurskoðun-
arstefnan vildi varðveita. Almennu
mdlin voru nú tekin fyrir. Um-
ræðuruar um þau áttu að verða
„pólitikst viðurværi* fyrir þá,
sem voru orðnir berir að því, að
hafa sagt ósatt 1903 um stöðu
íslands-ráðherrans í ríkisráðinu.
Nú var svæði almennu mál-
anna ekki ákveðið á þann hátt,
sem hafði verið gert af frjálslynd-
um, þjóðlegum íslendingum, bæði
fyrir og eftir 1874, heldur var
það ákveðið á þann hátt, sem
hentaði best, eftir því sem fram
var komið á nýja tímabilinu í
þeirri stjórnmálasögu íslands, sem
hófst með stjórnarskrá Albertis
& Co.
Sambandsmálið var tekið fyrir
án þess að íslenska þjóðin ósk-
aði þess. það var heldur ekki
grundvallað á sögunni um þjóð-
frelsi íslendinga. Og það var
heldur ekki tengt saman við eft-
irgjöf Dana 1871 og 1874. það
var bygt á pólitiskum hagsmun-
um þeirra manna, sem ætluðu
sjer að lifa á íslandt, á sögu þess
og rjetti, og vildu með örlátum
höndum bjóða Dönum alt, hvað
þeir vildu þiggja af rjetti þessa
fámenna, fátæka lands, sem átti
sjer ekki aðra talsmenn heldur
en sína eigin óvini.
Sambands-uppkastið svokallaða
byrjar með því, að fleigja burtu
frá íslandi öllu atkvæði um hin
ytri mál. Svo er lagt undir Dani
ásamt með íslendingum, að ákveða
nánar um þau mál, sem þegar
áður höfðu verið viðurkend af
Dönum að vera sjermál íslands-
meðan landið átti góða, ærlega
menn til þess að berjast fyrir
sig á móti útlenda valdinu. Og
á þessu svæði eru Danir svo látn-
ir „slaka til“ í því skyni að blekkja
og leiða afvega tilfinningu fólks-
ins, sem altaf vildi það besta
hlutskifti fyrir sig sjálft.
Heilbrigð skynsemi landsmanna
og álit mikilsvirtra lögfræðinga
um Norðurlör.d reistu rönd við
þessu tilræði. Sambandsfarganið
varð kveðið niður af þjóðinni.
En pólitisku atvinnumennirnir
voru ekki af baki dotnir fyrir
það. þeir þurftu að lifa á lands-
rjettindunum og sleptu ekkl tök-
um á því hlutverki, að tefla ís-
landi undir Danmörk, og fá stöð-
ur, bitlinga og völd fyrir það.
þessvegna sjá menn ennþá for-
ynjur ósigursins í sambandsmál-
inu gægjast upp meðal vor, þrátt
fyrir alt sem gert hefir verið til
þess að jarða þetta ógæfutilræði
við „óskert landsrjettindi íslands
frá elstu tímum*.
Gamla góða trúin á framtíðar-
frelsi þessarar þjóðar, hefur ekki
glatast ennþá, en hugmyndir leið-
toganna sjálfra um gildi lands-
rjettindanna, hafa truflast meir
við sambandsmálið heldur en i
nokkru öðru, sem áður hafði
komið fram.
Svo komu loks þeir atburðir,
sem skapað hafa siðustu pólitísku
afstöðuna. Konungur vor, sá sem
nú er, vill ekki draga dul á neitt.
það er auðsjeð á öllu, að hann
er gagnkunnur því, sem fer fram
á íslandi. Hann er um fram alt
konungur síns eigin ríkis og hef-
ur stór-danskar skoðanir um sam-
bandið milli íslands og Danmerk-
ur. En hann vill ekki vinna sig-
ur í því máli með neinum brigð-
um eða þögn um það, sem hann
sjálfur álítur að sje rjett. Hann
hefur opinberað það, að íslands-
ráðherra er löglega háður sam-
ráði ríkisstofnunarinnar, þar sem
sjermál íslands eru borin fram
og hann hefur lagt það undir
atkvæði íslensku þjóðarinnar,
hvort hún vilji eða vilji ekki
samþykkja það fyrir sitt leyti sem
Alberti með íslenskri samvinnu
reyndi fyr að smeygja yfir þjóð vora,
án þess að hún vissi hvað var að ger-
ast. Landsr jettindi íslands, hugsjón-
in, sem hefur haldið þjóðinni við
þennan hólma, eru nú aftur að
verða oss sjálfum ljósari. Vjer
erum látnir ráðaþví, hvortlands-
menn fyrir sitt leyti vilji játast
undir alríkiskenninguna. Konung-
ur vor vildi ekki styðja sig við
Alberti — hann vill láta gerast
út um það, hvort þjóðin á ís-
landi vill það sama sem hann
sjálfur. Og eftir öllum líkum
verður þetta að skiljast svo, sem
hann mundi ekki verða mótfall-
inn ærlegu, drengilegu orði frá
þjóð sinni úti á íslandi. Hann
hefur sjeð í gegnum vef atvinnu-
fulltrúanna hjer heima, sem hafa
lifað á vanmætti fátækrar og
drelfðrar alþýðuskoðunar og gert
sig gilda af því beggja megin þess
hafs, sem skilur danska og ís-
lenska þjóð.
En hvort það er rjett eða rangt
skilið um konung yorn, þá er eitt
víst, að nú stöndum vjer íslend-
ingarnir á vegamótum. Og án alls
efa er það þjóðin sjálf, sem á nú
að gera út um sín eigin örlög.
Pólitisku flokkarnir, atvinnulög-
gjafarnir standa nú loks í sktiu
ljósi frammi fyrir fólkinu og eru
dæmdir og fundnir ljettir. Rödd
þjóðarinnar á að heyrast yfir
glímubrögð atvinnuflokkanna
á alþingi beint til konungs vors,
Landsrjettindin eru forn erfða-
heimild íslands til þess að ráða
vorum eigin högum í öllu. Landi
vor, Jón Sigurðsson, hefur sann-
að það ómótmælanlega fram til
1874, að fátækt, neyð og ein-
angrun íslands hefur aldrei brotið
frelsiskröfu og frelsisrjett vorn á
bak aftur. Og nú er það hlut-
verk falið þjóðinni sjálfri — að
mótmæla gildi samningsins við
Alberti — og halda áfram í horfið,
til þess takmarks, sem jafnan hef-
ur vakað fyrir almenningi á ís
landi — til fullfrelsis fyrir þjóð-
ina bæði um innri og ytii mál-
efni hennar.
En eftir því sem að framan er
sagt er það augljóst, að villu-
kenningarnar um það, hvað lands-
rjettindi vor sjeu í raun og veru
eru bundnar við þarfir pólitisku
flokkanna á hverjum tíma sem er.
Hver flokkur fyrir sig þarf að
finna nýja skýringu til þess að
rjettlæta sinn eiginn leik með ísland.
Valtýskan þarf að sanna, að fs-
lendingar geti samþykt stjórnar-
skrá án þess að tekið sje fram,
að ráðherrann skuli ekki sitja í
ríkisráðinu. Alberti & Co. þarf að
sanna að það sje rjett, að segja
það með berum orðum, að ráð-
herrann skuli vera í ríkisráðinu.
Og sambandsliðar þurfa að sanna
það, að almennu málin sjeu al-
gerlega óháð atkvæði íslendinga
sjálfra og að sjermálin skuli háð
Dönum ásamt með oss.
Frá ófriðnum.
Ófriðurinn grípur um sig meir
og meir með degi hverjum að
kalla má.
Tyrkjasoldán hefur lýst yfir að
hið »helga stríð« sje hafið, þar
sem hver Mahomeðstrúarmaður
er skyldur að hefjast handa gegn
óvinunum sem hjer eru banda-
þjóðirnar (Frakkar, Englendingar
og Rússar). En Mahomeðstrú-
armenn eru um 300 miljónir alls.
Utaf þessari herstefnu soldáns
hafa orðið skæðar uppreisnir
víðsvegar í löndum Mahomeðs-
trúarmanna í Asíu og Afríku og
má búast við að þær magnist
mjög innan skams.
í Tebrit í Persíu voru nýlega
myrtir allar Rússar er þar voru,
en þeir voru um tvö þúsund.
Egyptar hafa mikinn hug á að
losna nú undan Englendingum
og bíða aðeins hins rjetta tæki-
færis til þess að hefja allsherjar
uppreisn.
Pá má og búast við, að Ind-
verjar haldi ekki lengi að sjer
höndum úr þessu.
Kínverjar eru ekki á því, að
láta Japana ráða löndum þeirra í
Kína, sem þeir tóku nýlega af
Þjóðverjum, er höfðu þau á leigu
hjá Kínverjum, og búast Kínverj-
ar til að segja Japönum stríð a
hendur, ef þeir vilja ekki skila
löndunum.
Englendingar eru nú að þrengja
kostum Norðurlanda-búa og taka
nú hvert kaupfar þeirra á fætur
öðru og gefa þeim sök á, að þeir
flytji óleyfilegar vörur.
Norðurlandaþjóðirnar hafa gert
með sjer samning um að standa
sem einn maður á rjetti sínum
gagnvart ófriðarþjóðunum, en nú
er málið farið mjög að vandast
fyrir þeim.
Síðastliðinn föstudag og laug-
ardag höfðu konungarnir ráð
stefnu ásarnt ríkisráðgjöfum sin-
um í Málmey til þess að ráða
ráðurn sínum, og þing Dana
hefur haldið fundi fyrir lokuðum
dyrum í tilefni af ófriðarhætt-
unni.
Pjóðverjar eru í óða önn að
búa sig undir að sækja Eng-
lendinga heim og smíða fjölda
af neðansjávarbátum og smákan-
ónubátum. Gerðu þeir reynsluferð
til Englands. Fóru þeir á nokkrum
skipum 16. þ. m. og skutu á
borgirnar Scharborough, Hartle-
pool og Whitby og gerðu þar
mikinn usla.
Ekki komu ensk herskip að,
fyr en hinir voru farnir.
Dómkirkjuaftgerðinnl
er nú lokið og hefur staðið
nær hálfu ári. Gólf kirkjunnar
var alt rifið upp og grunnurinn
grafinn upp og fyltur grjóti. Undir
kórnum hefur verið grafinn kjall-
ari og komið þar fyrir miðstöðva-
hitunarvjel. Súlur, sem farnar
voru að fúna, hafa verið teknar
burtu og nýjar settar í staðinn.
Útidyrum hefur verið breytt og
kirkjan máluð innan. Verkstjóri
var Einar Erlendsson snikkari.
Alþingi veitti 20 þúsundir til við-
gerðar þessarar.
Fyrsta messan
t Dómkirkjunni eftir viðgerðina
verður á morgun á hádegi. Sjera
Jóhann Porkelsson stígur í stól-
inn. Þá fer fram ferming og alt-
arisganga.
Hagstofan
hefur nýsent út 4. rit sitt í ár,
sem er Fiskiskýrslur og hlunn-
inda árið 1912.
Fiskiveiðarnar 1912.
1000 fiskar
þorskur 8288
Smáfiskur 11353
Ýsa 2367
Langa 222
Heilagfiski og annað 1478
Samtals 23508
Fiskiveiðin vex
hjer á landi með hverju ári.
þús.
Árin 1897—00 var meðalt. 14897
— 1901—05 — — 17031
— 1906-10 — — 18094
— 1911 22571
— 1912 23508
Síldaraflinn 1912
var alls 57443 hl.
Laxveiði 1912
var með mesta móti eða alls
7675 laxar.
Silungsveiði 1912
var 361,100 silungar (393,500
árið áður).
Selveiðin 1912
var 5763 kópar og 830 tull-
orðnir selir. Er þetta heldur
minna en næst undanfarin ár.
»Pollux«
fór í gærmorgun af stað frá
Bergen.
Dúntekja 1912
var með mesta móti eða 4042
kg, það ár var útfluit af dúni
4187 kg, og var meðalverðið kr.
26,86 eða 112,446 kr. alls fyrir
útfluttan dún. þetta ár var hæsta
dúnverð sem þá hafði verið lengi.
Fuglatekja 1912.
Lundi 210 þús.
Svartfugl 112 —
Fýlungi 45 —
Súla v. -
Rtta 18 —
er þetta i góðu meðallagi.
Eiínsktpafjelag íslands
er nú sem óðast að ráða sjer
afgreiðslumenn víðsvegar um
landið. Hjer í bæ er orðinn af-
greiðslumaður Sigurður Guð-
mundsson (afgr.m. Thorefjel.), en
í Kaupmannahöfn Fanö um-
boðssali.
Millilandaskip Eimskipafjel.
verða tilbúin nær á áætlun
þrátt fyrir stríðið. Þó er búist
við, að Suðurlandsskipið verði
að sleppa fyrstu áætlunarferðinni,
og fer fyrst frá Kaupmannahöfn
hingað um 17. mars, en Norður-
landsskipið er búist við að fari
frá Hötn eins og áætlað var um
6. maí.
Alþingistíðindin
eru nú nær öll komin út eða
23 hefti af 25 alls. Peim fylgir
að þessu sinni Alþingismannatal
eftir Einar Porkelsson skrif-
stofustjóra.
Tóuræktin
í Elliðaey á Breiðafirði gengur
mjög svo að óskutn. Þar eru
nú aldar um hundrað tóur. Áð-
ur en tóuræktin hófst þar var
mikið lundavarp í eynni, og þar
sem lundanum var ekki tilkynt
um komu tóunnar, svo að hann
skildi, þá sótti hann í sumar f
sfnar gömlu varpholur, og þótti
tóunni óvenju björgulegt í kring
um sig í sumar, enda hljóp f
spik.
Stjórnarskipun íslands
er Mr. Cable, hinn útsendi
ræðismaður Engla hjer, að kynn»
sjer. Lætur hann útieggja stjórn-
arskrána og önnur lög, er snerta
samband vort við Dani.
Minningarrlt Náttúrufræðisfjel.
kemur út innan skamms. AU-
nett bók með nokkrum mynd-
um. Er þetta í tilefni af aldar-
fjórðungsaftnæli fjelagsins.
Bæjarstjórnarfundur
var haldinn í fyrrakveld. Þar
voru engin merkismál til umræðu.
Seyðfirðingar
stofna til samsætis til heiðurs
ráðherra, þegar hann kemur þang-
að með »PoIlux« um jólaleytið.
Nýja kirkjan
í Hafnarfirði verður vfgð á
morgun á hádegi af herra Pór-
halli biskupi. Fór hann í dag til
Hafnarfjarðar.
Hadda-Padda
leikur Guðmundar Kambans er
leikin um þessar mundir í kon-
unglega leikhúsinu í Höfn. Pyk-
ir Dönum mikið til hans koma.
Njörður
botnvörpuskipið, var nýlega sett-
ur fastur í Englandi, en leystur
brátt úr haldmu aftur. Um ástæð-
urnar ekki frjett.
Framhald á fjóröu bUðsíÖu*