Þjóðin - 02.01.1915, Blaðsíða 2
2
Þ J Ó Ð I N
þá má álengdar frá hinum geisi-
stóru fallbyssum greina ferð kúl-
unnar alla leið. Húsin í nágrenn-
inu bifast við hvellinn, rúðurnar
springa, kalkið molnar utan af
þeim og sperrurnar braka. Risa-
kólfurinn fer skáhalt upp í loftið
og hverfur bak við skýin. En
bráðlega heyrist til hans á leið-
inni niður — hann kemur niður
— aftur hvellur, miklu styttri og
hvellari en sjálft skotið, en afar-
hár og sterkur. það var 42 sm.
kólfur, lokanótan í þessum helj-
arhljómleik!
(Eftir þýsku tímariti).
Smávegis.
Vopnlaus gegnum Mið-Afríku
hefur kona nokkur ensk farið
fótgangandi, Nafn hennar er Miss
Gertrud E. Benham. þykir þetta
því merkilegta, sem það var á-
litið mikið áhættuspil, er einn
austurrískur landtíönnuður, Emil
Holub, tók konu sína með sjer
í Afríkuferð fyrir nokkrum ár-
um. En sannleikurinn er sá, að
hugsunarháttur villimanna hefur
tekið miklum stakkaskiftum nú
síðustu árin, svo að Norðurálfu-
mönnum er nú miklu óhættara
þar syðra en áður. En alt um
það lýsir þetta fyrirtæki Miss
Benham miklu hugrekki og dugn-
aði. Hún ’nafði í fylgd með sjer
7 burðarsveina og einn matsvein,
og hafði engin önnur vopn en
venjulegan göngustaf. — Leið
hennar lá frá Kano í Norður-
Nígeríu gegnum Kamerún og
Kongó, Uganda og eignir þjóð-
verja í Austur-Afríku, yfir Norð-
ur-Rhodesíu og síðast inn í eignir
Belga austur við haf.
Hægðarauki við samlagnirgu.
í mörgum bönkum í Amer-
íku er nú farið að nota sjerstaka
aðferð við samlagningu, sem þykir
hafa talsverðan kost fram yfir
þá venjulegu. — Allir vita, hvað
það getur verið erfitt, að leggja
saman dálk eftir dálk innan um
margnænni og skvaldur og rugl-
ast aldrei. Kemur því oft fyrir,
að menn gleyma, hvað geymt var
í þeim og þeim dálki, svo að
menn verða máske að reikna alt
upp aftur.
í stað þess að skrifa niður aft-
asta stafinn í útkomunni af hverj-
um dálk og „geyma“ hitt, þá
hafa nú Ameríkumenn það þann-
ig, að skrifa niður alla útkom-
una úr hverjum dálk og leggja
þessar útkomur svo saman á eftir.
þetta hefur þann kost, að hægt
er að prófa á eftir, hvaða dálk
sem maður vill, eða þann dálk,
sem maður neldur að villan sje
í og láta hina eiga sig, ef maður
finnur villuna.
Samlagningardæmi lítur svona
út eftir þessari aðferð :
244 172
987 341
261 458
734 265
607 492
315 637
588 212
557 561
452 754
134 266
Stríðin og rándýrin.
Menn hafa haft það í munn-
mælum, að rándýr finni það á
sjer langar leiðir, hvar bráð sje
að finna og sjerstaklega sjeu þau
glögg að finna staði, þar sem or-
ustur hafa verið háðar, til þess
að geta lagst á valinn. —- Ýmsar
ógeðslegustu rándýrasögurnar frá
fyrri stríðum hafa menn álitið
orðum auknar, en nýjustu at-
burðir hafa sannað þær.
f Balkanstríðinu drifu að, strax
eftir fyrstu orusturnar, ránfuglar
úr öllum áttum og langar leiðir
að, bæði ernir og hrægammar,
sem menn vissu ekki að væri
svo mikið til af þar nálægt, og
svo kynstrin öll af hröfnum. Eftir
orustuna við Lule Burgas sendu
Búlgarar út flokk manna til þess
að verja vali ín og reyna að eyða
þessum ófögnuði, einkum hræ-
gömmunum. En það var sama,
hvað mikið þeir skutu, einlægt
fjölgaði gömmunum. — Við
Tsjatsjalda-víggirðinguna höfðu
þessir fuglar verið sjerlega áfjáðir.
Strax er orusta var byrjuð drifu
þeir að liundruðum saman og rjeð-
ust á fallna menn og særða.
Hjúkrunarliðið hóf strax skothríð
á illfyglin í byrjun, en með því
að ekki sá högg á vatni, þá var
hætt að eyða tíma í að skjóta á
þau. Fyrst er stríðið hófst, rjeð-
ust ernir og gammar einkum á
hrossskrokkana, en síðan er þeir
höfðu komist upp á mannakjöt,
þá litu þeir ekki við öðru og ljetu
hrafnana um hrossin af því að
hrafnar hafa ekki nógu sterk nef
til þess að rífa sig inn úr klæð-
um hinna föllnu manna, — Fyrir
utan iilfyglin dreif einnig að fjöldi
af úlfum og sjakölum, sem reif í
sig valkestina með fádæma græðgi.
Einn dag við Tsjatsjalda sendu
Búlgarar út riddaiaflokk til þess
að drepa þessi kvikindi, og voru
þann dag drepnir 120 úlfar, 62
sjakalar og 36 refir. Venjulega
er þó ekkert mikið af úlfum um
þessar slóðlr og verður sjaldan
vart við þá. En menn urðu varir
við, að þeir komu í flokkum
norðan úr Rúmeníu suður yfir
landamærin til Búlgaríu og Tyrk-
lands, þegar stríðið fór að geisa.
þegar norðar dregur í Rúmeníu
og Rússland ber miklu meira á
þessum úlfaófögnuði og eru fræg-
ar sögur af þessum kvikinda-
hjörðum á landi og hrafnafans-
inum í loftinu, sem einlægt var
á hælunum á liði Napóleons í
Rússlandsförinni miklu, enda má
segja, að úr þeirri för hafi eng-
inn komið ósvikinn, nema úlfur
og hrafn. — í þrjátíu ára stríð-
inu er viðbrugðið úlfaplágunni, og
sömuleiðis á herferðum Friðriks
mikla á Saxlandi og Slesíu. Rjeð-
ist þar einu sinni úlfahjörð á
flutningslest, þar sem voru í á
annað hundrað hestar, og kom-
ust af að eins rúmir 20, en sex
menn mistu lífið. —
Einkum verða úlfar áfjáðir,
þegar fer að kólna í veðri. Enda
eru nú farnar að ganga af þeim
ófagrar sögur á herstöðvum Rússa
og þjóðverja síðan veturinn byrj-
aði. Á hjúkrunarliðið einatt í
vök að verjast fyrir þeim, því að
þött dynjandi skothríð sje hafin
á hópana, þá flýja þeir að eins
sem snöggvast, en koma strax
aftur.
Þ JÓÐIN
kemur út hvem laugardag. Verð
*rg»ngs*ns kr. 2,50 auk póstburðar-
gjalds.
Útg.: Fjelagið Þjóðin.
Ritstj.: Einar Gunnarsson.
Afgreiðslan í Austurstræti 14, uppi
opin virka daga kl. 10—10.
Pósthólf A. 26. Sími 77.
Þarf framar
vitnanna' við?
— Er það ekki eitt nægilegt
til þess að sýna á hverju stigi
er politiska ástandið hjerna, að
menn standa opinberlega saman
• „flokki", sem eru hverir öðr-
um algerlega andvigir í þeim
efnum sem „flokksstaðan“(!) bygg-
ist á?
Auðvitað er þetta bersýnilegt
hverjum manni með heilbrigðu
viti. En það er í sjálfu sjer ekki
mikilsvert í augum hinna hátt-
virtu samtakamanna, sem þurfa
að kalla sig flokk til þess að
geta notið allra þeirra gæða og
hlunninda sem af því leiða —
að „lögum“(!) þeir þykjast vita
sem er, að annnað eins hafi þjóð-
inni á íslandi verið boðið fyr,
og hafi hún þó ekki kveinkað
sín við.
En mundi nú ekki vera til
önnur hlið þessa máls en það
eitt, hvort þessum háu herrum
fleytist það hjerna heima, að sam-
nefna málsandstæðinga í velferð-
arefnum þjóðarinnar, til þess að
H út meirihluta atkvæði um —
valdskipunina.
Jú, þar mun vera önnur hlið
á, ískyggilega athugaverð.
þessir menn eru ekki einungis
að ofbjóða almenningi á íslandi,
— þeir eru að jyrirfara þvi áliti
hjá útlenda valdinu, sem vjer
eigum í höggi við, að íslending^
um sjálfum sje alvara í baráttu
þeirra fyrir frelsi landsins. — Að
hjer sje ekki einungis að ræða
um framtímahættu heldur um
tjón, sem þegar hefur verið unn-
ið, munu menn sannfærast um,
ef þeir lesa vel orð konungs í
ríkisráðinu. Hvers vegna halda
menn, að yfirlýsing ráðh. Sig.
Eggerz, um einhuga vilja manna
hjer heima, hafi verið vefengd?
það er nóg að svaia þessari
spurning í þetta sinn með því
einu, að sá flokkur sem ráðh.
kom fram fyrir, var vitanlega
•kipaður mönnum, sem höfðu
andvígar grundvallarskoðanir í
stjórarskrármálinu.
Samtakaflokkurinn er að leika
sjer að því, að bera sína eigin
sundrung fram á almannafæri
innanlands og utan. En það er
hættulegur leikur —. allra helst
nú, einsog tímarnir eru.
— Vonandi mun þjóðin, þegar
til kosninga kemur, minnast þeirra
sem hafa um þessar mundir greitt
atkvæði hverir móti öðrum og
talað hverlr móti öðrum á al-
mennum fundum um sjálft meg-
inmálið, — en þó leiðst út úr
fundarsölunum sem „flokksbrœð-
ur'(l).
Opið brjef
til »Þjóðarinnar«.
— Jeg þakka þjer, kæra „þjóð“,
fyrir þín fyrstu, djörfu spor á
þeirri braut, sem jeg vo*a að
leiði til sigurs um það góða mál-
efni, sem þú berst fyrir.
þá verður auðvitað að drepa
á margt, skýra margt fyrir mönn-
um og draga margt fram í dags-
ljósið af því, sem pukrað hefur
Verið með hjer, meðan verið var
að jeta út fje og frelsi íslendinga
undir grímu „sjálfstæðisbaráttunn-
ar“ — áður en snúið verður
rjett í horfið skoðunum manna
um gildi landsrjettarins. því nú
iefur heiil herskari afpólitiskum
trúðum og loddurum alt of lang-
an aldur fengið að leika sjer hjer
að undanförnu frammi fyrir al-
menningi með villu og falskenn-
ingar um það efni.
En jeg trúi þjer til þess, betur
öllum og öllu öðru sem jeg hefi
heyrt eða sjeð hjer, að vekja
menn af svefninum. þú hef'ur
þegar vakið svo marga, að ekki
mun verða jafn þögult á þingi,
þegar þeir reyna næst að smella
yfir oss ólögum með afglöpum,
eins og var í sumar er leið. Of-
beldisverk á móti stjórnarskránni
álíka eins og umræðulausa end-
ursamþykt hneykslisfrv. frá 1913,
mun t. d. aldrei unt að sýna hjer
framar. Svo miklu hefur þú þeg-
ar áorkað — og meiru, sem ekki
skal telja að þessu sinni.
En það er eitt sem mjer finst
að þú, kæra „þjóð“ kynokir
þjer of' mjög við. þú sýnist
hiífast við því, að nefna .svikin
á móti íslandi rjettum nöfnum.
það er eins og þú dragir þar of
mikinn dám af þessari banvænu
meinhægð, sem hefur alið og spik-
fitað óvini landsrjettarins meðal
vor. þó hlýtur þú að vita, að
„hneykslunarleysið er lífsloft
frekjunnar“ — og sje engin reiði
til, sem lætur á sjer bera. þegar
menn leyfa sjer með köldu blóði
að ráðleggja, mæla með eða af-
saka ráðstafanir sem eru hættu-
legar fyrir frelsi föðurslandsins —
þá eru dauðamerki þjóðar að
koma fram.
Sembeturfer,á það sjerþó ekki
stað hjer — því jeg hefi lesið
orð sem hafa táknað athæfið rjett
og skýrt (sbr. t. d. blaðið ,,Ingólf“),
og jeg hefi heyrt menn tala hóp-
um saman á þann hátt, sem vera
ber um pólitisku svívirðinguna
hjerna heima. En þetta er ekki
nóg. Fordæmingardómurinn
verður að verða almennur, og til
þess átt þú að stuðla.
þar sem jeg dvaldi utan íslands,
kyntist jeg hugum manna svo
vel, að jeg veit að enginn mað-
ur hefði dirfst að tala þar eða
rita eitt orð á móti rjetti og frelsi
síns eigin lands. En hjer standa
menn opinberlega frammi fyrir
fólkinu og hampa munnlega og
skriflega öðru eins og því t. a. m,
að vjer höfum „yfirleitt(l) ekk-
ert á móti því, að sjermál Is-
lands sjeu borin fram i ríkisráð-
inu“. — Til hvers hefur þá ver-
ið öll þessi barácta um lausn ís-
lenskra mála frá dönskum yfir-
ráðum? Eru þessir menn svo
djarfir, að ætla sjer að telja þjóð-
inni nú trú um það, að þeir viti
ekki, að sjermálafrelsið er
ómögulegt í ríkisráðinu — nú
eftir að það er komið upp, að
fyrirkomulagið 1892—1903 varð
veitti ekki sjermálafrelsið?
þessi orð eru þvi djarfari, sem
einmitt þessir sömu menn börð-
ust með oddi og egg fyrir því á
sínum tíma, að blekkja skilning
þjóðarinnar á r,kisráðsákvæðinu.
þeir voru með „Valtýskunni“
sælu, og þeir voru með Alberti,
í því verki að brjóta niður á-
rangur frelsisbaráttunnar íslensku
um undanfarna tíma. Og nú eru
þessir menn svo brjóstheilir, að
afneita opinberlega þeirri einu
meginkröfu, sem alt hefur snúist
um — lausn sjermálanna úr rík-
isráðinu.
Frelsisvinir íslands, sem reistu
þetta langvarandi stríð fyrir varð-
veislu sögurjettar vors og þjóð-
ernis, vildu ekki að vjer værum
»þegnar þegnanna* — og hver
er sá íslendingur, óskemdur af
atvinnu-pólitik og þingsníkjum,
sem stendur ekki með feðrum
vorum í því?
Eftir auglýsingar Dana og op-
inberun leyndardómsins frá „Al-
berti & Co.“ er það nú ókleyft að
telja nokkrum mannni með heil-
brigðu viti trú um það sama sem
borið var 4 borð fyrir þjóðina
1903. Hvert einasta mannsbarn
á íslandi veit nú, að sjermálastað-
an í rikisráðinu er ósameinan-
leg við frelsiskröfur íslendinga.
Og „þessir menn“ vita þetta
líka — og samt ofan á alt annað,
sem þeir hafa gert, ofan á laun-
ráð og ofbeldisverk ár eftir ár á
móti frelsi, velferð og þjóðlegri
tilveru íslendinga, dirfast þeir að
leggjast nú með rjettarkröfu þjóð-
arinnar fyrir fætur Dana — eftir
að konungur, drenglyndur, opin-
skár og glöggskygn á athæfi „at-
vinnufulltrúanna" hjerna . heima,
hefur talað sannleikann til vor.
Jeg veit ekki hver orð geta
náð yfir þessa framkomu gegn
þjóðinni á íslandi og niðjum henn-
ar. En jeg treysti því, að þú
„kæra þjóð“ finnir bráðlega veg
til þess að lýsa þessu rjett- —
Hógvær og kurteis rökleiðsla
við menn um það, hvort eigi,
eða eigi ekki að svíkja fsland —
er einmitt það lífsloft sem eins-
dæmis frekjan og blygðunarleysið
í stjórnmálum vorum hefur þrif-
ist í svo lengi.
Vestanvjeri.
Orustugnýrinn.
þjóðverji nokkur hefur gefið
iýsingu á þeim hroðalega gný,
sem orusta í nútímasniði hefur í
för með sjer.
Nýtísku skotvopnin bafa— segir
hann — sett mjög einkennilegan
blæ á orusturnar og svo ákveð-
inn, að öllum finst hann eins og
um hann eru ekkert skiftar skoð-
anir. Eyrað lærir líka fljótt að
greina einstakar raddir í þessum
heljarsöng, það er að segja hljóðið
úr mismunandi skotvopnum.
Hið hroðalega brak í vjelbyss-
unum er þó ekki eins hjá Frökk-
um og Rússum, hljómfallið er
dálítið frábrugðið. Venjulega er
ekki viðlit að telja skotin. þó
kemur það oft fyrir, að hermenn
eru að leika sjer að reyna það,
þegar þeir eru farnir að venjast
við brestina, en þeir komast
sjaldan upp fyrir tíu, því að lengra
fylgist ekki eyrað með. — Hvellir
úr venjulegum hermannabyssum
eru nú ekki neitt sjerlegt eyrna-
gaman, en merkilegt er, að mönn-
um fhist á þeim eitthvað rólegri
blær, þegar þeir koma í hríðum.
Kúluhvinurinn er nokkuð mis-
munandi eftir því úr hvaða byss-
um er skotið, en sameiginlegt
fyrir hann er, hvað hann er lík-
ur því, þegar sveiflað er í kring-
um sig víðitág eða hríslu. þótt
kúlur Rússa hvíni í hærri tón,
þá hafa koparkúlur Frakka eins
og dálítið ljósari hljómblæ. Aftur
á móti er hljómurinn í kúlum
þjóðverja dimmur*). Af hljóðúiu
má fara allnærri um, hvað kúlan
er langt frá eyranu. Komi
vjelbyssa með í hljómleikinn tek-
ur hún einsönginn, en hin skot
vopnin undirspilið. Og innan
skamms er skarkalinn orðinn svo
hroðalegur, að eyrað hættir að
fylgjast með, en allar taugar lík-
amans eru á alspani.
Og ekki batnar, þegar skrap-
nelin fara að springa uppi í loft-
inu og sprengikólfarnir fara að
róta upp jörðinni með brestum
og gný, svo að alt leikur á reiði-
skjálfi. þá stinga hermennirnir í
skotgröfunum upp í eyrun hreint
og beint, því að þeim finst nú
nóg komið. En þeir hafa ekki
tíma til að standa þannig. þeir
verða að venja sig við þessi
djöfuls reiðarslög og hvininn í
skelbrotum sprengikólfanna, þeg-
ar þeir þyrlast í allar áttir.
þegar verið er að skjóta á vígi,
*) Það er vafasamt, hvort þetta er í
raun og veru rjett hjá höf. Samkvæmt
hljóðfræðireglum ætti nefnilega að heyr-
ast dimmri tónn frá kúlu, sem skotið
er frá áheyranda, heldur en frá kúlu,
sem kemur á móti honum. Höf. er
Þjóðverjaniegin og því mun honum
heyrast hvinur sinna kúlna dimmri,
Frökkum mundi sjálfsagt heyrast það
gagnstæða. (Þýð,).
38
52
36
49
43
44
4883 158
það ber flestum saman um,
sem reynt hafa þessa aðferð, að
hún sje bæði þægilegri og viss-
ari en sú gamla. En auðvitað
verða menn að gæta þess, að
skrifa smáútkomurnar rjett, það
er að segja þannig, að aftasti staf-
urinn í hverri útkomu sje beint
niður undan þeim dálk, sem hún
ertú koma af.
„Kúluvíndur“.
þegar fallbyssukúlur þjóta gegn-
um loftið setja þær það á svo
snögga hreyfingu, að þær kvað
geta riðið mönnum að fullu ein-
göngu með loftþrýstingnum, ef
þær koma mjög nærri. Gerist
þetta með líku móti eins ogþeg-
ar menn skjóta á silung í grunnu
vatni, sem margir munu hafa
reynt. þá er silungurinn venju-
lega ósnortinn af kúlunni eða
höglunum, en steinrotaður af
þeim snögga kipp, er vatnið tók
af skotinu. — það er sögð sú
saga af höfuðsmanni einum, sem
fallbyssukúla straukst fast fram
hjá í orustu, að hann datt dauð-
ur niður og sáust þó engin ytri
ummerki á honum. En þegar
hann var krufinn fanst, að inn-
ýflin voru öll marin. „Kúluvind-
urinn“ svokallaði hafði banað
honum. — Auðvitað verkar þessi
kúluvindur ekki langt frá kúl-
unni, en hann er því meiri, því
stærri sem kúlan er, og því
sneggri, því meiri sem skothrað-
inn er. — Sagt er, að í stríðinu
á milli Spánar og Bandaríkjanna
hafi fallbyssukúla frá landvirki
einu á Kúba hitt herskipið „Tex-
as“ og fór hún í gegnum stál-
plöturnar eins og þær væru úr
pappír, svo að skipið hreyfðist
ekki. En í skipsrúminu var fult
af hermönnum og svifti kúlu-
vindurinn þeim öllum um koll.
— Hcrmaður einn, sem hafði
fundið byssukúlu fara íast fram
hjá vanganum á sjer, segist hafa
hálfrotast og fundið tilkenningu
eins og eftir magnað kjaftshögg;
heyrnina hafði hanr mist á því
eyranu, er kúlan straukst fram
hjá. Öllu meira mun hafa borið
á þessum kúluvindi af völdum
eldri byssukúlnanna, því að þær
voru stærri en þær, sem nú eru
notaðar í venjulegum hermanna-
byssum. Aftur er skothraðinn nú
mun meiri. Sagt er, að þótt
menn ekki geri nema særast af
byssukúlu, þá falli menn oftast,
en rísi þó bráölega upp aftur.
Á sjálfsagt loftþrýstingurinn ein-
hvern þátt í þessu, ef færið er
ekki því lengra, svo að kúlan
sje farin að tapa krafti.
Arðsemi
tóuræktarinnar.
í þýsku tímariti er grein um
hina nýbyrjuðu tóurækt í Norð-
ur-Ameríku, og er þetta innihald
hennar:
— Síðustu þrjú árin hafa Amc-
ríkumenn varið eigi minna en
12 miljónum dala til þess að setja
á stofn tóurgíkt. Á Alaska hef-
ur þetta fyrirtæki verið rekið
áður, en nú er tóuræktin á Prince
Edwards-ey komin fram úr. þessi
eyja er löng og mjó og liggur
við ströndina á Nýja-íslandi.
Eru það hinir svokölluðu silf-
urrefir, sem aldir eru þar. Til
þess að gefa hugmynd um, hversu
nýtt þetta fyrirtæki er, svo stórt
sem það er, má geta þess, að
fyrir 3 árum datt íbúunum á þess-
ari eyju ekki í hug neitt í þessa
átt. En þá var þó byrjað á þessu,
og strax árið 1912 gaf ræktin
góðan árangur og ýms riki, svo
sem England, Bandaríkin, Japan
og Rússland fylgdu fyrirtækinu
með athygli og ljetu gefasjerum
, það nákvæmar skýrslur, og menn
! settu nú upp hverja ræktunar-
i stöðina á fætur annari. Nú eru
\ þessar stöðvar um 250 að tölu.
Tóurnar eru aftur ekki margar,
- ekki nema um 2500 alls. En þær
j kosta skildinginn. Eitt par til
undaneldis kostaði árið 1910 um
i 5000 dali, en nú 15.000 dali og
hafa góð eintök, tvö og tvö sam-
an, komist jafnvel upp í 40.000
dali! — Af þessu er auðskilið,
að nú um tíma drepa menn tó-
urnar alls ekki, jafnvel þótteftir-
spurnin eftir skinnunum sje afar-
mikil, heldur láta menn nú skepn-
urnar aukast , og margfaldast.
Verðmæti unganna, sem fæddust
árið 1913, er áætlað hátt á 4.
miljón! — Hver tóa er í sjer-
stakri girðingu úr möskvavír og
er girðingin beygð inn yfir sig
að ofan, svo að tæfa klifri ekki
yfir, og sömuleiðis að neðan, til
þess að hún grafi sig ekki út,
undir girðingunni. í hverri girð-
ingu er dálítill trjálundur, til þess
að hafa skilyrðin sem líkust því
er dýrin eru vön. Annað þrengra
áheldi er líka fyrir innan þessa
girðingu og er tóan lokuð þar
inni á nóttum. Ekki er tóunum