Þjóðin - 02.01.1915, Blaðsíða 3

3
hleypt saman nema einu sinni á
ári, venjulega í janúar. Stærri
refabúin hafa rafverk til ljósa og
tryggingar gegn þjófum, sömuleið-
is hafa þau dýralækni og nætur-
vörð. — Refirnir eru fóðraðir á
kjöti, ýmist alveg hráu eða lin-
steiktu. Einnig fá þeir mjólk og
egg, brauð, tvíbökur, kálmeti,
ber og ávexti. Af því að það
hefur komið fyrir, að verðmætir
refir hafa dáið úr berklum, eru
hafðar nákvæmar gætur á því,
að alt kjöt og annað fóður sje
heilnæmt og laust við alt sótt-
næmi. — Af þessum 2500 refum
sem nefndir voru, er nú reyndar
ekki nema um helmingur at' þess-
ari eiginlegu og hreinu silfurrefa-
tegund. Hinn helmingurinn er
ýmsar aðrar refategundir.
Hjer á íslandi eru sem kunnugt
er, að opnast mjög augu manna
fyrir arðsemi refaræktar, þótt ekki
jafnist íslensku refirnir við hina
dýrmætustu refi annarsstaðar.
Nú þegar munu þó vera til menn
hjer álandi, sem græða jafnvelþús-
undir króna á refarækt, t. d. sr.
Sigurður í Vigur.
Stjórnin þyrfti að safna sem
fyrst skýrslum um þessa nýju
atvinnugrein.
Sögur af hryðjuyerkum
stríðsins.
Hvernlg þaer myndast.
Að margskonar ógnir eigi sér
stað í stríðinu er eflaust. En hroða-
legri verða þær samt í frásögn-
inni. Fréttaritari blaðsins »Poli-
tiken* segir svo frá um hryðju-
verkasögurnar frá vesturvígstöðv-
unum:
„Eg skal byrja með smásögu
sem eg heyrði í Hollandi um
þjóðverja:
þegar þjóðverjar fóru í gegn
um belgiska bæinn Watervliet
heyrðist skot og einn þýskur liðs-
foringi féll dauður til jarðar. Skot-
maðurinn sást hvergi. En gömul
kona sat þar á húströppum skamt
frá með barn í kjöltu sjer. þjóð-
vcrjar þustu þangað leituðu á kon-
unni og fundu skambyssu. Hún
var skotin þegar í stað.
Belgir sögðu söguna þannig:
þegar þjóðverjar fóru í gegn
um Watervliet gekk fyrir þeim
ðlvaður liðsforingi. Um leið og
flokkurinn fór fram hjá gamalli
konu sem sat á tröppu með barn
í fanginu, tók liðsforinginn skam-
byssu sína og skaut bæði kon-
una og barnið í einu skoti og
hlógu hermennirnir dátt að þessu
afreksverki.
þegar eg síðar kom sjálfur til
Watervliet notaði eg tækifærið og
spurði borgarstjórann þar um hvað
satt væri í sögunni. En hann sagði
að hún væri uppspuni frá rótum,
því að hvorki hefðu bæjarbúar
nje þjóðverjar hleypt af einu ein-
asta skoti þar í bænum.
Sögur þær sem gengu meðal
þjóðverja um það að Belgarhefðu
stungið út augun á föllnumlönd-
um sínum, munu vera svona hjer
um bil jafnsannar og hinar fyr-
nefndu. En hitt er algengt að
hrafnar leggist á valinn og kroppi
augun úr föllnum hermönnum.
Mun þar sú rjetta skýring.
Álíka eru sögurnar um það að
íbúar bæjarins Charleroi hafi lát-
ið þjóðverja reykja vindla og vind-
linga fulla af sprengiefni, til þess
að þeir skyldu skaðast í andliti.
Sannleikurinn var sá að þjóðverj-
ar fóru inn í yfirgefna tóbaksbúð
og tóku þar það sem þá lysti að
reykja. En þar á meðal höfðu
verið nokkrar öskjuraf vindling-
um með óskaðlegu blossaefni í,
sem notaðir eru við nýársglettur.
»Sjálfstæðisleiðari.«
Meginmálgagn „sjálfstæðisins“
birtir 21, þ. m. athugaverða rit-
stjórnargrein! Hana ættu allir
þeir að lesa í kjölinn, sem hafa
unnið á móti „uppgjöf landsrjett-
indanna“. Greinin á það skilið.
þar segir meðal annars, að
vjer höfum „ekkert á móti þvia
að sjermálin sjeu borin upp í rík-
isráðl(I).
þessi klausa mætti berast sam-
an við landsrjettarvörn Jóns Sig-
urðssonar — við baráttu endur-
skoðunarflokksins sem þetta sama
máltól lifði lengstum á — við yfir-
lýsingar allra frjáislyndra íslend-
ingafram til þessa dags og ekki ’síst
við stefnu Landvarnar í „sjálf-
stæðisflokkinum“(!)
En ekki nóg með þetta, Sama
grein lýsir því yfir, að það sjeu
aðeins afskifti ríkisþingsins(í) af
sjermálum vorum sem hindri
samkomulag nú milli konungs-
valdsins og „sjálfstæðisins". Kraf-
an um algert afskiftaleysi rikis-
ráðsins sjálfs af sjermálunum —
eins og heitið var íslendingum
með Albertisstjórnarskránni — er
ekki nefnd á nafn. Ef til vill
hefur það ekki þótt henta vegna
opinberu auglýsinganna frá Dön-
um sjálfum, sem eru nú komnar
fram um það atriði málsins — eftir
að máltólið hefur að undanförnu
haldið því sleitulaust fram, að
engin afskifti af sjermálunum ætti
sjer þar stað frá Dana hálfu.(I)
Alt í alt er þessi „leiðari“ eitt
hið merkilegasta skjal sem birst
hefur frá þeirri hlið. — Nú er
ekki lengur vönduð varan sem
boðin er þjóðinni þegar verið er
að troða undir fótum og bæla
niður fylgi hennar við landsrjett-
indin.
Rannsókn
tunglsins.
----Niðurl.
þær aðferðir, sem menn hafa
notað til þess að búa tii lands-
uppdrætti af yfirborði tunglsins
eru einkum tvær. Sú fyrri er
sú, að teikna myndina á pappír
í vissri stærð eftir því, sem menn
sáu hana í svo góðum kíkjum,
sem kostur var á. Sú síðari er,
að taka myndir af tunglinu, ým-
ist öllu í einu eða af pörtum
þess og stækka þær og setja
saman úr myndunum eina stóra.
Sá sem hefur lokið við að gera
fullkomnastan uppdrátt eftir fyrri
aðferðinni er þjóðverji að nafni
Julius Schmidt. Vann hann að
því að teikna þennan uppdrátt í
34 ár samfleytt, árin 1840—1874,
suður í Aþenu. Á uppdrætti
þessum er tunglið 2 metrar að
þvermáli og er mælikvarðinn
1 : 1.800.000, það er að segja, að
1 millimeter á uppdrættinum svar-
ar til vegalengdar á tunglinu, sem
er 1 kílóm. og 8 hundruð metr-
ar. Árið 1878 var þessi upp-
dráttur gefinn út á kostnað prúss-
neska kenslumálaráðaneytisins.
Menn geta gert sjer hugmynd um,
hvílíkt verk þessi uppdráttur er
með því að telja gígana á hon-
um, frá stærstu hringfjöllunum
og niður í minstu gíga. þeir eru
samtals 32.8561 — Auk þess er
urmull af fjöllum og öðrum lands-
lagsbreytingum, sem ekki verður
tölu á komið. Og alt er þetta
gert með hinni mestu nákvæmni,
sem kostur var á, og ekki ein-
ungis merkt niður flöllin laus-
lega, heldur eru teknir hjallar,
hálsar og hæðadrög á sama fjall-
inu og yfirleitt alt, sem augað
sá. — En þó að þetta sje af bragðs
uppdráttur í sinni röð, þá eru
menn samt ekki ánægðir ogviija
gera enn nákvæmari uppdrætti
með þeim bestu tækjum, sem nú
eru til. — Er það einkum í því
skyni gert, að gcta sjeð síðar
ÞJOÐlN
meir, hvort nokkrar breytingar
eigi sjer stað á yfirborði tunglsins.
Menn væntu sjer mikils af ljós-
myndalistinni, þegar hún fór að
tíðkast, því að menn hafa tekið
eftir því, að ljósmyndavjelar ná
oft örsmáum línum, sem aug-
að ekki sjer, en koma fram, þeg-
ar ljósmyndin er stækkuð. En
jafnvel þótt menn næðu allgóð-
um ljósmyndum af tunglinu í
gegnum sjónauka, þá kom það í
ljós, að þær voru ekki nákvæm-
ar í smáatriðunum, þegar þær
voru stækkaðar. Og það er
skiljanlegt af hverju þetta kemur.
þótt oss virðist tunglið allbjart í
góöu veðri, þá er það samt ekki
nógu bjart til þess að hægt sje
að ná af því augnabliksmynd. En
það væri það besta, því að tungl-
ið er á stöðugri hreyfingu, og sú
hreyfing sjest því ,betur því stærri
sem sjónaukinn er. í stærri sjón-
aukum sjest tunglið liða áfram,
hreint ekki svo hægt, og þarf
ekki nema góðan landkíki til þess
að sjá hreyfinguna glögt, ef kík-
irinn er skorðaður fast. — Til
þess að taka mynd af tunglinu
þarf því ekki einungis að hafa
vjelina opna nokkra stund, held-
ur verður vjelin að snúast með
tunglinu, eins og stjörnukíkar
reyndar einlægt eru látnir gera.
En það hefur ekki hepnast að
smíða svo nákvæmt úrverk, að
hreyfing þess sje fullkomlega
eins jöfn og tunglsins. þess vegna
verður alt það smæsta svo ó-
greinilegt á ljósmyndunum.
En öll stærri hlutföll í (ljos-
myndunum eru þó nákvæm og
rjett, og þess vegna hafa menn
nú fundið upp að blanda saman
báðum þessum umtöluðu aðferð-
um og teikna ofan í stækkaðar
ljósmyndir og fá þannig út alt
það smæsta. þótt mikið verk
sje búið að gera á þessu sviði
og ryðja brautina, þá er talið ó-
líklegt, að nokkrum einum manni
endist aldur til að vinna þetta
heljarverk. Einn vísindamaður í
Triest, aö nafni Krieger, byrjaöi
á að búa til uppdrátt, sem var
nærri því helmingi stærri en
Schmidts, en hann dó löngu áður
en hann hafði lokið við hann.
Árið 1892 fór annar maður að
byrja að gefa út parta af tungl-
uppdrætti, sem eru teiknaðir í
nærri 9 sinnum stærra mæli-
kvarða en uppdráttur Schmidts.
Heitir þessi maður Ph. Fauth,
býr nálægt Landstuhl og er í
miklu áliti fyrir nákvæmni. En
mikið kvað vanta á, að verki
hans sje lokið. Notar hann þessa
aðferð, að teikna ofan í stækk-
aðar ljósmyndir eins og Krieger
hafði byrjað á.
Hjer er ekki rúm til að lýsa
landslaginu í tunglinu, nema ef
það yrði gert siðar í blaðinu.
Flestum mun kunnugt, að það
sem er einkennilegast við lands
lagið þar, eru hin geisistóru og
háu hringfjöll, sem strax má sjá
móta fyrir í góðum landkíki. Af
skugga fjallanna má mæla all-
nákvæmt hvað há þau eru, og
er það hæsta nærri eins hátt og
hæsta fjallið á jörðunni, þaö
heitir Curtius oger 8832 metrar
að hæð. Hæsti tindurinn í Hima-
layafjöllum er talinn 8840 metr-
ar, svo að ekki er mikið á
munum. -------
í r a r n i r.
Litla herbergið var albjart.
Ragnhildur sat við borðið og
blaðaði í tímariti á Esperanto, sem
hún skildii ekki — en þar var
mynd af lienni sjálfri með grein
um hana eftir einn helsta dul-
könnuð Frakka. Föla stúlkan
með stóru, móbrúnu augun, sem
horfðu svo kynlega hvikult og
þó djúpt út í eyðigeyminn, var
að verða álfu fræg.
Jeg er viss um, að þú ert besti
miðill heimsim s, sagði Guðmund-
ur, og rjetti úr sjer. Við meg-
um vera stoltir af því drengir,
að standa svo nærri því ókunna
— ef til vill nær, en nokkrir
aðrir jarðarbúar.
Talaðu ekki þetta. Varaðu þig.
Hvert orð okkar er heyrt, og
hugur okkar lesinn, ekki einungis
hinumegin, heldur sjálfsagt í Aust-
urlöndum líka — sagði Jón, held-
ur þurlega. Legðu tímaritið frá
þjer, Ragnhildur. Við skulum
sameinast í því, að hreinsa hjört-
un fyrir alíri fordild og hjegóma-
dýrð. í kvöld býst eg við ein
hverju miKlu — úr því Tafías
hefur ekki viljað tala til þín tvö
seinustu skiftin. Hvernig skyldi
standa á því?
Ragnhildur skalf ljett og snögt
eins og lauf, sem vindþot strýkst
fram hjá. „Jeg veit ekki“, sagði
hún og hálflokaði augunum. þeir
þektu hana. Hún var að hverfa
úr herberginu. Ljósið var slökt.
Einn stóll var hreifður varlega,
og svo varð alt kyrt. Aðeins
heyrðust andardrættir á miðju |
gólfinu, þungir og djúpir — af
þremur.
Ragnhildur lá sem dauð og
tóm mynd, og beið eftir sínum
eigin anda. Yfirjarðneska veran
hennar var í óskiljanlegri fjar-
lægð að sækja þrótt til þsss að
skynja og breyta í mannsmál
þeirri þekkingu, sem átti nú að
streyma frá einum allra elsta íbúa
íslands til þessara barna vors síð-
asta tíma.
Loksins braust ljósmóðan inn
yfir myrkrið og Tafías talaði.
„Jeg segi ykkur ekki trá því
því nú, hvernig fór um þá fjöl-
mennu þjóð, sem hjó út hellana
á Suðurlandi og hafðist við víðs-
vegan um landið. Og jeg á held-
ur ekki að fara út i frásagnir um
landnámsleitirnar miklu Irá Tyros
og írlandi til „sólarsælu", nje
þau rit og sögusagnir, sem bár-
ust af þeim til Persa — og leiddu
til margvíslegra rannsókna, og
festu loksins Sóleyjarnafnið við
þetta land. Misskilningur fræði-
manna í Miklagarði og ónákvæmni
þeirra olli því, að þetta hefur
verið svo lengi í þoku fyrir vís-
indamönnum síðarl alda. —
Aðeins örfá orð í kvöld um
síðari íra-flutninginn hingað á
fyrstu öldum kristna tímatalsins.
þeir komu hingað vel kunnugir
um alla landshagi og sjóleiðir,
og sigldu 200 skipum alls að
fyrsta hafntæka firðinum sunnan
og austan við land. þá var hjer
orðið lítið íyrir af þjóðbræðrum
þeirra, en það sem fanst ódrep-
ið af styrjöldunum miklu var mjög
blandið að blóði frá Austurlönd-
um og lítið eitt frá kynstofnum
vestan hafs.
þessi síðari írabygð var lengi
hamingjusöm og farsæl hjer í
landinu. Fólkið dreyfði sjer fram
með ströndunum vestur eftir, og
skifti sjer sem jafnast niður. Víða
eru enn merki þessara flutninga,
og til sannindamerkis er mjer
leyft að nefna tvent fyrir ykkur,
jarðbundnu vinir mínir. Á Tóft-
um í Grindavík munuð þið geta
sjeð enn tvo járnkengi sem þeir
bundu við skip sín suður þar —
og á Mýrum í Álftaveri er stór
hlemmur í jörð undir hleðslu eins
útihússins í túainu, þar sem fal-
inn er mikill fróðleikur um þessa
íbúa Sóleyjar — sem þeir köll-
uðu ísland sjálfir, eftir að „Sólar-
sala“-*afnið úr púnversku máli
var orðið afbakað að nokkru
leyti og misskilið.
Sambandinu við írland og aðr-
ar Bretlandseyjar var haldið stöð-
ugt við um rúma öld frá því er
þetta síðara írska landnám var
gert hjer, en um þær mundir
var mikill ófriður í heimalandinu,
og háði það mjög Sóleyjarbygð-
inni, að menn voru sífelt kallaðir
hjeðan, ýmist til þess að verja
erfðamál sín á írlandi eða til þess
að taka þátt í hernaði smákon-
unga þar, bæði til sóknar og
vamar á móti víkingum og móti
yfirgangi innanlands.
Snorraríki á þórsmörk hafði
verið höggið út fyrir langa löngu
þegar þetta gerðist. En síðan
írsku innflytjendurnir ieituðu ekki
svo langt þar inn í landið ogjeg
sveimaði þar í kring án þess að
nokkur menskur maður kæmi
þangað áratug eftir áratugi
Mjer þótti þar alt af svo fagurt
að þar var jeg næst því að njóta
mannlegrar, jarðneskrar gleðí. —
Og íeS þekti sögu þess er ljet
höggva Snorraríki — en hana læt
jeg nú liggja mill* hluta.
Svo leið og beið og hinn vold-
ugi vilji ljet viðburðina byggja svo
kallaða sögu þjóðanna, og þar
með líka írska hópsins á ístandi.
En hún er skráð í þremur hand-
ritum sem jeg veit af — og enn
er hjer til á íslandi nær þvj ólæsi-
legt nú, grafið í jörð nálægt bæn-
um á Ási í Holtum.
það er líka alveg rjett sem sagt
hefur verið eftir íslenskum presti
einum, að skinnbók nokkur fanst
hjer, sem geymdi merkilegar sagn-
ir frá írunum. En sú bók var
rituð eftir handriti þessara Sóleyj-
arbúa og margt þar misskrifaó.
þannig komu þeir fyr til íslands
heldur en sagði í skinnbókinni.
En Irahandritið sjálft er brunnið
fyrir löngu norður í Skagafirði á
smákoti einu, sem bókavinirnir
íslensku heimsóttu aldrei.
Af þessum þrem handritum,
sem jeg veit af, eru tvö nú í út-
löndum og er annað þeirra á þeim
stað sem enginn lifandi maður
mun nokkurntíma komast að því,
vegna þess að það er ekki leyft.
það handrit geymir þann fróðleik
um fornmenning þeirra sem voru
hjer á undan írum að það mundi
raska hugsunarhætti nútímamanna
of mjög. þar er kend aðferðin til
þess að skynja fjóra heima yfir
þessum, en bestu guðspekingar
jarðarinnar geta nú að eins skynj-
að þrjá aðra heima til fulls.
þriðja handritiu var sent af
Auði djúpúðgu til systur hennar
í Wales — en enginn maður sem
nú lifir veit af því og þó hefur
það verið í einu helsta handrita-
safni Bretaveldis í hálta öld.
Hvernið handritinu var náð þaðan
ssgi íeg ykkur ekki — því tím-
inn er ekki kominn til allra þeirra
hluta sem eiga að verða. En eitt
gei jeg sagt ykkur til sanninda-
merkis að brjef er til á Englandi
sem Auður skrifaði þessari systur
sinni og það brjef vissi Eiríkur
heitinn Magnússon lærði í Cam-
bridge vel um, þótt hann læsi það
skki. Var það og er enn eign
lávarðar eins sem er vel kunnur
þar í landi að gömlum fróðleik.
Handritið barst Auði í hendur
með þræli einum sem strauk af
suðurlandi norður í Eyjafjörð, en
uppruni handritsins er sá að krist-
inn maður, að nafni Dubthak, sem
stóð á sínum tíma mjög framar-
lega í Sóley að þekkingu um liðn-
ar aldir, varð fyrir þeirri ógæfu
að hann vann, hálf óviljandi, hrylli-
legt glæpaverk. Var líflát lagt
við því verki eftir lögum íra, og
strauk hann frá heimili sinu i
Fljótshlíðinni upp á þórsmörk.
Átti hann mikla fjölskyldu eft-
ir og einn af niðjum hans, sam-
nefnflur, reisti löngu, löngu síðar
býli það vestan þverár, sem heit-
ir Dufþekja.
Flóttamaðurinn komst upp í
þórsmörk og var honum sent
viðurværi á laun frá heimilinu
— og hafðist hann þar við lengi
í litiu jarðhúsi, sem hann gróf
sjer út. þar sat hann öllum
stundum viö samning þessa hand-
rits sem jeg hefi nefnt, og var
furðan öll hvað hann gat afkast-
að miklu, svo illan aðbúnað sem
hann átti. En einu sinni vildi
svo til, að tveir útlendingur komu
til þess að forvitnast um þenna
hluta landsins — en Dubtkak
var orðinn óvarkár af vana, og
ljet eld vera uppi hjá sjer um
hádaginn og sáu fylgdarmenn,
sem leiðbeindu útlendingunum
yfir vötnin, reykinn leggja upp
af jarðhreysi hans.
þeir sögðu til þessa í bygð-
inni, og þá grunaði menn að þar
mundi vera sá sem komist hafði
undan hegningunni.
Jeg sá hverju fram fór, og
vissi að Dubtkak var bani búinn.
En af því að jeg vissi, að fyrir
þessa manns brjósti var hinn
mestí fróðleikur ennþá óritaður,
þá sló jeg óþreyju og ókyrð í
huga hans og Ijet honum verða
reikað upp að Snorrarikl. —
Augu hans drógust að þessu ein-
kennilega, forna steinbýli, og svo
flutti hann alt sitt nóttina eftir
upp í hcllinn — en þó byrgui
hann fyrst jarðhúsið svo, að eng-
in merki sáust.
þá treysti jeg á mátt minn yfir
dauðlegum mönnum, og læsti
mig inn í vilja þessa ólífsseka
einbúa og ljet honum hugkvæm-
ast að kveikja í þurru laufi og
lág, spölkorn frá jarðhúsinu. þetta
varð honum til bjargar. þegar
leitarmennirnir komu inn á mörk-
ina sáu þeir skógareld mikinn og
álitu að sólarhitinn, sem var þá
steykjandi sterkur á hverjum degi,
hefði tendrað laufið, og þaðan
hefði reykurinn komið. Hurfu
þeir frá eftir skamma stund, og
var sakamannsins ekki leitað þar
siðan.
En Dubtkak ritaði verkið til enda
og varð bráðkvaddur litlu síðar,
er hann beygði sig eftir vatni við
eina af kvíslunum. Blóðið steig
honum til höfuðs og sprengdi
stóra æð, svo að hann hnje í
ána, en bein hans eru fyrir löngu
uppleyst úti í Atlantshafl.
Handritið fanst löngú síðar í
hellinum og var varðveitt þangað
til þræll sá, sem jeg nefndi áðan,
stal því frá húsbóna sínum, er
hafði fengið það að gjöf eftir
mann austan úr Noregi, sem var
á sínum tíma í för með Ingólfi
Arnarsyni austur fyrir fjall.
það handrit var eitt af bókum
þeim írsku, sem nefnt er í land-
námu — og það mun verða til
mikillar þekkingar um Sóley,
fagra, frjálsa landið mikla i úthafi
— þegar tímans fyliing er kom-
in“.
Vesteinn.
Alþingstíðindi.
(Leiðrjettlng).
„þjóðin“, 3, tölublað, skýrir
frá því, að af Alþingistíðindum sje
komin út 23 hefti af alls 25 heft-
um, og ennfremur, að þeim fylgi
alþingismannatal eftir mig.
Hvorugt þetta er allskostar ná-
kvæmt1), og vil eg með leyfi
ýðar, herra ritstjóri, leiðrjetta það.
þingtíðindin (umræðuparturinn)
er að þessu sinni: 4 hefti um-
ræður í efri deild, 1 hefti í sam-
einuðu þingi, 8 hefti í neðri deild
(með viðauka) og loks eitt lítið
hefti efnisyfirlit, sem aðeins er
byrjað á að setja, alls 14 hefti.
Um viðaukann við þingtíðindin,
sem hefur inni að halda: 1)
Konungsfulltrúa, landsnöfðingja
og ráðherra 1845—1914, 2, Al-
þingismannatal eftir tímaröð og
í stafrofsröð 1845—1915, 3)Em-
bættismenn alþingis 1845—1914
og 4) Skrifstofustjóra alþingis
1875—1914, er það að segja, að
þótt eg ætti upptökln að honum
og fengi leyfi forsetanna til að
birta hann, rjeði niðurskipun
efnisins, og hafi að miklu leyti
samið margar af skýringargrein-
unum, þá er það hr. ættfræðing-
ur Jóhann Kristjánsson, sem safn-
að hefur öllum nöftiunum, dög-
um og árum, og sjeð um sam-
anburð á því.
þá er mjer og skylt að láta
þess getið, að herra landritari
Klemens Jónsson hefur eftir til-
mælum mínum Htið yfir eina
próförk af viðaukaaum. og veit