Tímarit Hins íslenzka bókmentafélags - 01.01.1886, Page 119

119
hærri stöðvum yfir náttúru og forsjón, yfir mannfélag
og líf. Hugurinn færist út, eins og fyrir eðlilega, út-
penslu, pegar fargi eigingirninnar er aflétt. Siðferðisleg
og trúrækileg öfl sálarinnar frjófga fyrir góða mennt-
unarræktun skilningsgáfuna. Skyldan með' trúmennsku
ástunduðf opnar andann fyrir sannleikanum, með pví
bæði eru sama kyns, jafnt óbreytanleg, algild og ævar-
andi.
Eg hefi verið fjölorður um þetta efni, vegna þess
að menn gleyma opt skyldleikanum milli siðferðislegr-
ar og þekkingarlegrar menntunar, og vegna þess að
hin fyrnefnda er opt vanrækt sökum hinnar síðartöldu.
Upphafning snillinnar (talentsins), sem svo er kallað,
yfir dyggð og guðrækni, er bölvan aldarinnar. Upp-
eldið er nú mest megnis tóm lærdóms hvöt, og þann-
ig afla menn sér yfirburða, án þess þær undirstöður
fylgi, sem einar gjöra þá góða. Snillin er tilbeðin; en
sé hún skilin frá réttvísi, mun hún reynast skyldari
árum en englum,
Menntun skilningsins er fólgin, ekki eins og
margir hugsa í samsafni margháttaðs fróðleiks, þótt
áríðandi sé, heldur í því að skapa í oss það hugsunar-
afl er snúizt getur, þegar vill, að hverju því efni, sem
vér þurfum um að dæma. f>etta afl sýnir sig og sann-
ar í ótvístruðu athygli, í næmri og skarpskygnri eptir-
tekt, í því að greiða flókna hluti sundur í frumparta þeirra,
í þvi að grafast fyrir afleiðing til orsakar, í því að upp-
götva dulinn mismun eða liking hluta, i þvi að lesa fram-
tíð út úr nútíð, og svo sér í lagi í því að hefja sig frá
einstökum atriðum til allsherjar laga eða algildra sann-
inda. Hinn efsti herzlukippur mannvitsins, upphaf ning
þess til andlegs víðsýnis og veraldar laga, skapar það,
sem kallast heimspekishugsun, og hún á einkum fyllsta
rétt til menntunar og ræktar. Hvað sú menntun þýð.