Tímarit Hins íslenzka bókmentafélags - 01.01.1896, Blaðsíða 32
32
kalli. Þá tóku biskupar það ráð, og mun það eigi
sizt hafa rerið gjört til þess að styðja hinn nýja
sið, að þeir fengu góð prestaköll i hendur málsmet-
andi leikmönnum, t. d. sýslumönnum, og ljetu þá haf'a
allar tekjur af prestakallinu og umsjón raeð því, en
fengu þeim einhvern mann, er þeir vigðu, til þess
að fremja guðsþjónustuna og gegna að öðru leyti
prestsverkunum. Þá fengu þeir og prófastsembætt-
in leikmönnum í hendur. Var það all-ábatavænleg
staða, þangað til að prófastsgjaftollurinn gekk til
sýslumanna 1579. Hjelzt það fram að 1573 í Hóla-
biskupsdæmi, að leikmenn voru prófastar. En ári
síðar var því breytt í Skálholtsumdæmi. Stundum
að minnsta kosti og það ef til vill optar en sjaldn-
ar, voru það höfuðsmenn, er fengu prófastsdæmin
leikmönnum í hendur þvert ofan í fyrirmæli kirkju-
siðareglunnar. En þvi kom Guðbrandur biskup til
leiðar, að biskupar einir skyldu veita prófastsem-
bættin, og það engum öðrum en prestum. En af
því styggðist Jóhann Bochholt og leikmenn með hon-
um. Ráðrikir voru biskupar við presta á þessum
timum, einkum Gisli biskup, og vildi flytja þá úr
einum stað í annan, hvort sem þeim líkaði betur
eða ver. En því kom hann eigi fram. Eptir mætti
ljetu hinir fyrstu lútersku biskupar, Gissur, Marteinn,
Olafur og Gísli sjer hugarhaldið um, að fræða bæði
presta og almenning um hina nýju kenningu. En þó
komst fyrst fullur rekspölur á fræðslu þessa, er Guð-
brandur varð biskup, og hafði sett á stofn prent-
smiðju sína. Biskupar áttu að sjá um lifnað klerka
eigi síður en lærdóm þeirra. Áttu þeir í þeim efn-
um mjög andstætt, eins og lauslega mun drepið á,
þá minnzt verður á klerka.