Eimreiðin - 01.01.1898, Blaðsíða 39

39
af því að mótmælendur hafi á undan orðið ofan á í Frakklandi.
Að Mirabeau hafi verið eldri en Cromwell, og að mannrjettind-
unum hafi fyrst verið lýst yfir í Versölum, en þá í Fíladelfiu. Að
Shakespeare eigi Corneille að þakka, það sem hann er, en Goethe
Victor Hugo, og að á vorum dögum hafi Henrik Ibsen vaxið upp
af hinni frönsku leikritagerð, sem svo er öpuð eptir honum.
Það, sem fyrst vakti athygli Evrópu og Ameríku á norskum
bókmenntum, var hreinleiki þeirra, að þær eru svo skáldlegar; en
þá það, að þær eru svo auðugar af hugmyndum, samfara þrótt-
miklum, hrífandi búningi.
Ekkert ber ljósara vott urn, að skapandi öfl sjeu starfandi hjá
einhverri þjóð, að nú sje eitthvað frumlegt í vændum, en það,
að hún ummyndar mál sitt; það gjörir hún, þegar hið gamla rúm-
ar ekki lengur hið nýja. Þannig var það í Noregi um 1860; frá
þeim tima tel jeg nýnorsku bókmenntirnar. Sameiginlega málið
(dansk-norskan), er notað hafði verið þangað til, var rofið og
sveigt til ýrnsra hliða, eins og gamall árfarvegur, er nýtt vatns-
megn streymir að; setningaskipunin varð óþjálli og hvatlegri, en
viðfeldið sje fyrir sljettubúana; sægur af gömlum norskum orð-
um, sem hingað til höfðu lifað í útlegð i daglega málinu, ruddist
frarn og tók með þrákelknissvip sæti á bekk með orðum, sem
talin voru heldri háttar. Málið varð bæði kröptugra og þó jafnframt
óbrotnara. En sumir Ijetu sjer ekki þessa eðlilegu framþróun nægja;
þeir vildu segja algjörlega skipt og skilið við Dani. Þeir vildu
innleiða norska bændamálið, sem greinist í ýmsar mállýzkur. Þannig
var það talað af öllurn, þangað til Noregur komst í samband við
Danmörku, og nokkru lengur. Úr mállýzkunum vildu þeir skapa
sameiginlegt landsmál og tóku að rita á því, — án þess að skeyta
um það mál, sem búið var að ná fullri festu sem landsmál. Og
þeir skeyttu ekki heldur um að halda uppi sambandinu við hið
ómetanlega menntalíf Dana, ómetanlega segi jeg, af því að það er
menntalíf einnar hinnar gagnmenntuðustu þjóðar heimsins. Þarna
kernur dökka rákin fram.
Okkur kom öllurn saman um það, að æskulýður alþýðunnar
ætti fyrst og fremst að fá tilsögn í sínu eigin sveitamáli; ennfrem-
ur, að þessi tilsögn ætti einnig að ná til sameiginlega málsins,
yrði slíku einhverntíma komið á fót. En svo vildum vjer, að til-
sögnin sameinaði alla þjóðina í landsmálinu, sem geymir vora
andlegu fjársjóði, er vjer höfum saman safnað smátt og smátt, og