Eimreiðin - 01.01.1898, Side 59

59
þessum geðveikislæknum, sem hættir helzt til of mjög við því, að
telja andmæli órækan vott geðveiki, og í óskeikulleik hjegóma-
dýrðar sinnar skjátlast herfilega. Svo dró hún upp mynd af hon-
um, af sjúklingunum, af hjúkrunarkonunum og öllu, sem fram fór,
og er sú mynd dregin með svo skýrum dráttum og svo áhrifa-
mikil, að hún jafnast við beztu skáldsögur. Bókin heitir »Prófessor
Híerónímus«. Þeir, sem í nafni mannfjelagsins berjast gegn valdi
geðveikisspítalanna, sem helzt til litlar gætur eru hafðar á, hafa
fengið vopn í hendur, hverju vopni beittara, þar sem er þessi
snildarlega lýsing á því, sem fer fram innan fjögra veggja á geð-
veikisspítalanum. Það er sem sje í fyrsta skipti í bókmenntunum,
að góður rithöfundur með fullkomlega heilbrigðri skynsemi hefur
fengið færi á, að gjöra slíkar athuganir. Bókin er líka fróðleg að
því leyti, að hjer má greinilegast sjá, hvernig list Amalíu Skrams
er varið. I hverju er þá galdurinn fólginn ? I því, að hún hefur
sjeð og rannsakað út í hörgul, það sem hún lýsir, áður en hún
segir nokkurt orð. Þess vegna þarf hún svo fá. I því efni er
hún gagnólík Zola, sem henni er ósjaldan jafnað við. Hann byrj-
ar á því að gjöra lauslega frumdrætti; en þegar svo smám saman
líður á söguna, og hver setningin getur aðra af sjer, þá tekur
myndin að skýrast og tútna út af öllum tilviljununum á leiðinni. —
— Þeir af ungu, norsku skáldunum, sem enn ætti að nefna,
og kóngar eru i ríki sínu, þ. e. þeir, sem með óyggjandi rjetti
manngjörvisins eiga efni sín og búning þeirra, — lesendur yfir-
litsgreina í tímaritum hafa af gömlum hefðbundnum vana ákveð-
inn mælikvarða fyrir þolinmæði sinni, —• öllum þessum skáldum,
sem talsvert mikið kveður að sumum hverjum, er svo háttað að
þeir verða ekki leiddir fram á sjónarsviðið í langri runu, svo sem
sá sjöundi, áttundi, níundi, tíundi, ellefti, o. s. frv., án þess að
gjöra þeim rangt til.
Jeg tek því þann kostinn, að velja tvo þeirra sem dæmi; í
vali mínu fer jeg aðeins eptir því, hverjir eru bezt fallnir til auð-
kenningar i augum útlendra lesenda.
Nú er Noregur líka orðinn ferðamannaland — því er nú ver
og miður! —; ef til vill hafa sumir af lesendum mínum komið
upp á norska háfjallasljettu og fundið hinn takmarkalausa einveru-
blæ, sem rí'kir þar uppi, meðan þeir horfðu á snæfjöllin í fjarska
hvar sem augað eygði. A leiðinni hafið þið, ef til vill hitt annan
mann, einn einasta. Hann — eða hún — birtist þarna eins og