Eimreiðin - 01.09.1910, Síða 65

221
listum og skáldskap sprettur léttúð, alvöruleysi og grunnfærni, af
því formið verkar fremur á hugsjónirnar en viljann; menn verða
fljótt leiðir á öllu nema léttmeti, sem hljómar vel í eyrum, og
hætta að hugsa eða rökstyðja nokkurn hlut.
Brandessinnar héldu því fram, að skáldskapurinn væri sjálfum
sér nógur og ætti ekki að taka neitt tillit til þess, hvort ritsmíðin
væri til gagns eða skaða fyrir mannfélagið; þó átti hið sama
mannfélag allra náðarsamlegast að vera skyldugt til að launa
skáldunum verk þeirra af landsfé. Ástirnar hafa jafnan verið aðal-
efni skáldanna og hið nýja skáldakyn sneri sér mest að úrlausn
ýmsra vafaspursmála þar að lútandi. Allir prédikuðu hið mesta
frelsi í ástafari, margir afneituðu alveg þýðingu hjónabandsins,
sumir hölluðust að siðum Mormóna og Múhameðsmanna, en fá-
einir vildu hafna öllum mannasiðum og »lifa eins og apakettir í
trjánum«. Georg Brandes hefir víst ekki í fyrstu búist við þeim
árangri af starfa sínum, sem orðinn er. Afrakstur hinnar svoköll-
uðu realistisku stefnu í bókmentum Dana hefir ekki orðið glæsi-
legur, svo höfuðpaurinn sjálfur hefir víst varla haft mikla ánægju
af því. Pó margar góðar bækur hafi komið á prent, helzt eftir
menn utan flokka, þá hafa þær nærri horfið innan um ruslið, sem
hefir verið yfirgnæfandi. Hinir realistisku rithöfundar hafa á
seinni árum yfirleitt verið gjörsneiddir öllum frumleik, oftast sarg-
að í sama farið og ekki getað kreist úr sér nokkra nýja hug-
mynd. Sægur af rithöfundum hefir ekki hugsað um annað en að
kitla vondar tilhneigingar lesandanna; aðalefni þeirra hefir jafnan
verið, að prédika holdsins evangelíum, oft í fögru formi, sjálfræði,
agaleysi og uppreisn gegn öllum myndugleika í mannfélaginu;
mentaðar konur og karlar hafa jafnvel ekki blygðast sín fyrir í
gróðaskyni að gefa út hin saurugustu klámrit og þózt menn að
meiri; rit þessi eru sjaldan beinlínis klúr, formið er oftast dísætt,
laðandi og lokkandi, og því hættulegri eru þau fyrir æskulýðinn.
Sumar bækurnar eru blátt áfram endileysa og fjarstæður, við-
bjóðslegar lýsingar á ýmsum óþverra o. s. frv. Margt af ritum
þessum heyrir undir það kyn bókmenta, sem kallað er hnignunar-
eða niðurgangsrit (dekadent literatur) en höfundarnir tilheyra menta-
skrílnum (Bohéme), sem alstaðar myndast í stórbæjum, það eru
slarkfengnir stúdentar og blaðamenn, sem stendur alt á sama, lifa
sumpart á að rita dellugreinir í smáblöð og á plötuslætti, sum-
part á munnvatni sínu. Fjöldi af útlendum spennandi glæpasög-
«5