Alþýðublaðið - 01.02.1964, Blaðsíða 9

Spakvizkud júpin
SPEKIN OG SPARIFÖTIN
eftir Einar Pálsson.
Teikningar eftir Baltasar.
Mímir, Reykjavík 1963.
„EINS og öll djúp hugsun sýnist
þetta einfalt”, segir á einum stað
í bók Einars Pálssonar: „En lestu
það aftur og hugleiddu það“, Og á
öðrum stað: „Ef þú skilur exki
dýpt þessarar hugsunar, lestu þá
aftur kaflana hér á framan”. Ein-
ar Pálsson segir um sjálfan sig í
bókinni að hann hafi „reynt að
kafa eftir rótum tungu vorrar og
menningar um margra ára skeið”.
Á kápuinnbroti er þetta orðað svo
að hann hafi „nú um langt skeið
einbeitt sér að tungumálum og
frumsögu Evrópu með sérs'öku
tilliti til uppruna íslenzkrar menn-
ingar”; í bók þessari segir hann
frá „ýmsu, er hann hefur hugsað
á ferðum sínum erlendis í leit að
uppruna íslendinga og þeim
straumum, er síðar urðu að ís-
lenzkum bókmenntum”, stendur
þar.
Af þessum tilfærðu ummælum
að dæma (og öðrum í sama dúr í
bókinni) er höfundi nokkuð í mun
að sýnast allvitur maður sem
hugsi torskilið og djúpt um mik-
ilsverð efni. Vel má vera að svo
sé, þótt Spekin og sparifötin beri
þess ekki mikil merki: hugsun Ein-
ars Pálssonar virðist ósköp ein-
föld í þessari bók. Þar fyrir kynni
hún að þykja viðfelldin og drengi-
leg, svo langt sem hún nær, og
bera vott um gott og greindarlegt
hjartalag, væri ekki spakvizkuþok-
an sem gýs upp á annarri Iiverri
síðu og rís annað veifið eins og
veggur milli höfundar og lesanda
hans. Spakvizkuþoka: það er óljós
en háspenntur orðasveimur um
lítt skilgreind „háleit" efni, og
hversdagslegir, sjálfsagðir hlutir
oft sagðir með miklum bægsla-
gangi og umsvifum; hún á að
koma í staðinn þar sem eiginlega
hugsun eða frásögn þrýtur. Af
þessum toga er t. d. ,málvísi” höf-
undar og allur kúfurinn af „heim-
speki” hans. Dæmi úr bókinni, —
klausan stendur í framhaldi á
„þeirri sannfæringu allra mestu
hugsuða, að hugurinn sé hinn eini
raunveruleiki, og holdið búningur
hennar” (!):
„Orðið Edda sýnir þessa vizku
á einfaldan hátt, upphaflega mun
það hafa táknað eðju jarðar eða
uppsprettu lífs, en síðan er það
notað um sneki. Við getum þann-
ig lesið heilt lífsviðhorf úr einu
orði, trú byggist ekki á skýring-
um, heldur í skynjun á fegurð,
sem ekki á sér tjáningu. Þetta er
ekki einfalt, og þó er bað einfald-
ara en allt annað: Spekingum Edd-
unnar var ekkert atriði að skilja.
Þeim var nóg að vita.
Dýpri hugsanir hafa víst ekki
þróast með norrænum mönnum
síðan”.
Með leyfi: hvar eru rökin fyrir
orðskýringunni? Burtséð frá því:
hversu er háttað „skynjun á feg-
urð, sem ekki á sér tjáningu” og
hverníg trú byggist á því hellu-
bjargi? það er kannski „ ekkert
atriði” að skilja svo djúpar hugs-
anir?
Það er sem sagt ógerningur að
taka í neins konar alvöru hugsana-
djúp Einars Pálssonar um mál-
sögu og menningarsögu, enda eru
þessi efni ekki fyrirferðarmikil í
bókinni þótt mikið sé af þeim lát-
ið. Spekin og sparifötin cr að
stofni til safn ferðaþátta; um
minningabrot úr ýmsum áttum
spinnur höfundur hugleiðingar um
líf og tilveru, og er sitthvað þar
í bland skýrlega og skemmtilega
athugað. Hann hefur mikinn áhuga
á fortíð og sögu; hvar sem hann
fer, sér hann fyrir sér og hugleið-
ir liðinn tíma; samhengi nútíðar-
EINAR PÁLSSON
manns við fortíðina skilst mér sé
eitt helzta viðgangsefni hans. Til-
efni hans eru margvísleg: Jarðar-
för ættingja á Stokkseyri og kunn-
ingja i Reykjavík, danskar og
þýzkar herfrægðarminjar og minj
ar og minning nazismans og stríðs
ins, eistneskur flóttamaður í
sænskri járnbrautarlest með ís-
lenzkum ferðaflokki, nautaat á
Spáni, fljótið Rúbíkó og nútíðarlíf
þar í kring, saga Galileos', svikin
hóruhús í London; og svo er hann
ævareiður yfir því að Townsend
kapteinn fékk ekki að eiga Mar-
grétu Bretaprinsessu. Satt að segja
sætir það furðu að sumar greinar
Einars skuli ekki vera miklu betri
en raun ber vitni, svo sem nazista-
greinar hans þrjár, Hér fljúga eng-
in fiðrildi Staldrað við, Tínið ekki
blómin í brekkunni, sem allar eru
skrifaðar af umtalsverðum tilefn-
um og um alvarleg viðfangsefni.
í DAG, laugardag, verður kvik-
myndasýning félagsins Germanía
með venjulegum hætti, og verða
sýndar frétta- og fræðslumyndir.
X fréttamyndunum er m. a.
greint frá björgun námamannanna
úr járngrýtisnámunni Mathilde í
Lengede. Var sagt frá því björg-
unarafreki dögum saman i útvarps-
og blaðafréttum, en nú gefst tæki
færi til að sjá myndir af þessari
einstæðu björgun, sem athygli
vakti hvarvetna í heiminum. Þá
eru myndir frá heimsókn forseta
sambandslýðveldisins, dr. Lubke,
til Austurlanda, þ.ám. til Japan
fyrir rúmum mánuði, en einnig
eru sýndar eldri fréttamyndir.
Fræðslumyndirnar verða þrjár
að tölu. Er ein þeirra um tóm-
stundaiðju ungs fólks, en önnur
En Einar brestur stíltökin til að
koma hugsun sinni til skila í
sjálfri frásögninni, eða þeirri hugs-
un, sem hann vill að frásögnin
ílytji, og þá er spakvizkan á næsta
leiti, tilbúinn hátíðleiki, tilburðir,
uppgerð. Hann ræðir sitthvað um
, sjónleysið, blinduna í sál heims-
ins”; ef til vill orðar hann „við-
fangsefni” sitt og lýsir um leið
bók sinni út í æsar þegar hann
spyr sem svo í heimatilbúnum
„fornsagnastíl’: „Hversu góðr eðr
slæmr er líkamr mannsins í raun
réttri?”(!) Út af þessum vanda
týnir hann sér í endalausar mála-
lengingar, afkvæmi og einkenni
spakvizkunnar sem sí og æ fjar-
lægjast alla jarðneska fótfestu,
alla lieila hugsun. Og þetta er leitt
vegna þess að víða í bókinni örl-
ar á hæfileik til listrænna greina-
skrifa sem vel kynni að nýtast Ein-
ari betur ef hann ætlaði sér af og
léti ekki viljann til að vera vitur
spilla fyrir sér jafnt og þétt; ég
held að í umbúðalausri, einfaldri
frásögn kynni honum að nýtast
vitsmunimir miklu betur en nú
er. í bessari bók ræður hann ekki
því orð- og stílfæri, sem megni að
gera hugsunarviðleitni hans sann-
færandi eða vekja áhuga á henni:
og frásagnarefnin sjálf séu hon-
um ekki nema hugsunartilefni.
Mikið háir honum t. d. bókina á
enda þunglamaleg gamanviðleitni
sem sumpart virðist vera alveg
prívat fjölskyldugrín og sumpart
snýst upp í einskæra bjánafyndni,
sbr. brandarann um beygingu orð-
anna „kýr” og „Týr”. Einar ræðir
ekki um ,kynhvöt“ heldur „þá
þörf sem kénnd er til mannf jölg-
unar”; ég held þetta eina dæmi
segi upp alla sögu um stílsmáta
hans.
Bókin er vönduð að öllum ytri
búnaði, prófarkalestur virðist vera
dágóður (nema upphafsstafir á
reiki víða, einkum í útlendum orð-
um) og prentun falleg og vönduð
hjá Prentsmiðju Jóns Helgasonar.
Myndskreytingar em í bókinni
eftir Baltasar (sem vera mun er-
lendur blaðateiknari, sem hér
starfar nú) og hæfa þær, og heiti
bókarinnar, innihaldi hennar harla
vel: allt saman er þetta ósköp bil-
legt. -- Ó. J.
um fallhlífar, margvíslega gagn-
semi þeirra og notkun, og eru
þær ekki bara til gagns í ófriði.
En sérstaka athygli hjá ungum og
öldnum mun þó vekja myndin um
heimaland bræðranna Grimm, hér
uðin Hannau og Kinzigtal í Hess
en, þar sem sagan um Hans og
Grétu og önnur alþekkt ævintýri
bræðranna voru skráð af vörum
vefara, bakara og bænda, þar sem
þessi dásamlegu ævintýri urðu til
í hugum alþýðunnar, en umhverf-
ið hjálpaði til að skapa þau. Hafa
ævintýrin farið sigurför um alla
heimsbyggðina, og er talið, að að
eins ein bók hafi oftar verið þýdd,
en það er biblían. Myndin er í lit-
um og sýnir unaðslegt landslag.
Kvikmyndasýningin verður í
Nýja bíó og hefst kl. 2 e. h. Öllum
er heimill aðgangur.
Kvikmyndasýning Germaníu
Sófasett
Ódýr sófaborð — Vegrghillur, 20, 25 og 30 cm. breiðar.
Ódýrar kommóður, 3. og 4 skúffu.
Eins manns svefnbekkir, verð frá kr. 2800,00.
Svefnsófar, tveggja manna.
Hagstæðir greiðsluskilmálar.
Hósgagnaverzlunin EINIR
Hverfisgötu 50 — Sími 18-830.
ÞVOTTAHtíS
Vesturbæjar
Ægisgötu 10 - Sími 15122
Hinar viðurkenndu
ALKON
mótordælur
fyrirliggjándi í eftirtöldunj
stærðum:
1“, IV2” og 2“.
Pantanir óskast staðfestar sena
fyrst.
GÍSLI JÓNSSÖN & CO.
Skúlagötu 26 — Sími 11740.
Pípulagningasveitiar.
FUNDUR
kl. 2 í dag að Aðalstræti 12.
Fundarefni:
1. Nýir samningar
2. Lagabreytingar.
Sveinafélag pípulagningamanna.
tÆ
r-/<í I
m
Hjólbarðavldgeróir
Fljótt og örugg Þjónusta. Hjólbarðínn til-
búinn innan 30 mínútna. Sérstök tæki fyrir
slongulausa hjólbarða Felgur í flestar teg-
undir. . .
Réynið viðskiptín- MILLAN
OpiS frá kl. 8 árcf.
fii II s.d, alla daga
víkumté/.
ÞverhoIH 6
(Á horni Sfórholfs og
Þverholfs>
I
/i
Auglýsingasímf
Alþýðublaðsins
er 14900
ALÞÝÐUBLAÐIÐ — 1. febr. 1964 Q