Vestri - 24.06.1905, Page 1

4

XV. árg. II
Lýðmenntunarmálið
á iia*sta |>i 11 jii.
(Frh.)
3. Víðast erlendis niun skólct-
skylda vera lögleidd, og þykir
það nauðsynlegt til þess að barna-
menntunin verði svo almenn sem
auðið er. Hjer á landi væri það
eigi síður æskilegt enn annar-
staðar; en staðhætúr og fátækt
er slíkum lagaákvæðum mjog til
fyrirstöðu. Hjer sýnist frumvarpið
fara mjög svo heppilegan miíliveg,
þar sem það fyrirskipar að vísu
skóla-skyldu fyrir börn áaldrinum
10 — 14 en leggur þó svo
fyrir, að skólanefndir skuli ei þess
er óskað, veita undanþágu frá
henni öllum þeim börnum, er hún
álítur að eigi kost á jatngóðri
fræðslu heima. Efnamenn, se.n
óska að láta kenna börnum sínum
heima, geta því haldið heimiiis-
kennara, og efnaminni heimili,
sem eru þess umkomin að veita
hina lögskipuðu tilsögn sjálf, þurfa
engu að kosta til fræðslu barna
sinna utanheimilis. Vanrækslu.
samir foreldrar fá á hinn bógin.n
nauðsynlegt aðhald til þess, að
veita börnum sínum hinalögboðnu
fræðslu, að viðlögðum sektum:
er það ákvæði með öllu sjálfsagþ
því að ekki mega blessuð börnin
gjalda þess, að foreldrarnir kunna
ekki að meta gildi góðs uppeldis.
4. Heimavistarskólar hafa mætt
nokkuð misjöfnum undirtektum,
sem og er eðlilegt. Sjeu þeir í
alla staði góðir og vel tir garði
gerðir að því er snertir kennslu-
krapta, kennsluhætti o. s. frv., má
segja, að þeir sjeu allra skóla full-
komnastir, og væri því æskilegt
að þeir yrðu sem víðast reistir
hjer á landi, þar sem erfiðleikarni'r
á því að sækja fasta skóla heiman
eru viða ókleyfir.
En svo er og á hitt að líta
að slíkir skólar eru talsvert dýrir’
ef þeir eiga að vera vel úr garðj
gerðir að húsakynnum, kennsfu-
kröptum og kennsluáhöldum. —
Stjórn slíkra skóla er og mjög
erfið, svo mikið vandaverk, að
ekki er til trúandi nema úrvals
kennurum. Fari skólahaldið í
ólestri á einhvern hátt, gætu þessar
stofnanir orðið gróðrarstíur fyrir
ósiði og lesti.
Með frv. því, sem hjer ræðir
um, eru slíkir skólar, >heimavistar-
skóiar,< hvergi lögboðnir, heldur
að eins leyfðir; gefið undir fótinn
að koma þeim á fót, þar sem
hentugt kynni að þykja, en þó
að áskyldu ýmsu eptirliti frá sjórn-
Útgefandi og ábyrgðarmaður: Kr. H, Jónsson.
ÍSAFJÖRÐUR, 24. JÚNÍ 1905.
arinnar hálfu. Og má af því
marka, að stjórninni hefir þótt
varnugavert, að fara hart af stað
irfeð stofnun heimavistarskóla. —
Æskilegt væri að einhverjar sveitir
hagaýttu sjer þann landsjóðsstyrk
sem heiœavistarskólum er heitinn
með frv., ef það verður að lögum,
og stofnuðu , einn eða fleiri skóla
al þessu tagi til reynzlu.
Hjeraðslæknir Guðm. BjÖRNS-
SON i Reykjavík, hefir gert
uppdrátt að heimavistarskólahúsi
handa 40 börnum, ,sem virðist
einkar hentugt fyrirkomulag á.
Eptir áætlun smiðs í Rvík ætti
slíkt hús að kosta um 15,000
krónur.
5., Ráðning barnakennara hefir
að undanförnu verið með þeim
hætti, að ekki hefir verið við
unandi. Þeir hafa verið ráðnir
til eins vetrar í senn víða hvar,
og átt undir högg að sækja að
fá að halda stöðu sinni, þó að
öllum aðstandendum hafi líkað
vel við þá í alla staði, því að allt
af gat eiohver boðist fyrir minna,
og þá var staðan þegar orðin
völt. Stundum hefir það komið
fyrir, að kennari hefir ekkert svar
getað fengið fyr enn að haustinu,
hvort hann fengi að halda stödu
sinni, og þá fengið afsvar. Á
þessu óþoiandi ástandi ræður nú
frv. bót með því að skipa svo
fyrir, að kennarar sjeu ráðnir
með skrifhgum samningi ogmeð
hœfilegiim uppsagnarfresti.
Um laun kennara hingað til,
er bezt að ræða sem fæst. —
Barnakennslan hefir verið launuð,
jafnvel góðum kennurum, lakar
enn mjög vandalaus verkmanna-
vinna. En víða er þó farið að
bera á því, að aðstandendur barna
meta barnakennsluna svo mikils,
að þeir bjóða sjálfkrafa meiri
borgun enn áður hefir gerzt, eink-
um þar sem um góða kennara
hefir verið að ræða. Og þó að í
þessu nýja frumvarpi sje ekki
stigið stórt stig til þess að hækka
laun þessara þörfu starfsmanna
þjóðarinnar. þá má þeim vera
ánægja að sjá, að hjer roðar fyrir
nýjum degi. Þeir mega og vifó
það, að allir sem kunna að meta
verk góðs barnakennara, mundu
helzt óska að geta launað það
svo vel sem starfsemi í opinberar
þarfir er bezt launuð. — Þetta
tvennt verður að haldast í höndur:
hœrri laun fyrir barnakenhslu
'og hœfari kennarar. Vjer vildum
óska, að næsta þing hefði það
hugfast.
6. Skipun slwlanefnda er að
því leyti ekki nýmæli, að skóla-
nefndir hafa áður sumstaðar verið
til. Aðal-nýungin er það, að
prestunum er ekki lengur falið
eptirlit með kennslunni, nema að
því leyti, sem þeir kunna að verða
kosnir í skólanefnd, en það mun
að sjálfsögðu verða gert þar sem
völ er á góðum manni í prest-
stöðu til þess. Hitt virðist mjög
vel við eiga, að kennarinn sje
ávallt sjálfkjörinn í skólanefndina,
þar sem sú nefnd ætti ávallt að
vera skipuð sem áhugamestum
mönnum um barna-fræðslu, og
með svo mikilli sjermenntun í
þeirri grein, sem kostur er á. En
gera má ráð fyrir að kennarinn
verði ávallt í því tilliti með fær-
ustu mönnum sveitarinnar. Undir
skólanefndunum er mjögf mikið
komin framkvæmd þessara laga-
fyrirmæla. Og all-líklegt er að
það xT^ki áhuga á kennslumál-
unum, að menn verða að kjósa
sjer nefndarmann úr sínum hóp,
Þeir geta ekki lengur kastað allri
sinni áhyggju upp á prestinn sinn.
Afskipti bænda og búalýðs af
kennslumálunum vekur áhug 1
þeirra og eykur þekkinguna, og
hvorttveggja er gott og gggnlegt.
7. Skipun kennslu-umsjónar-
manns hefir auðvitað kostnað í
för með sjer, en hjá þeim kostnaði
verður ekki komizt. Yfirumsjón
kennslumálanna hefir hingað til
verið í höndum stiptsyfirvaldanna,
en þeir menn hafa enga sjerþekk-
ingu haft á skólamálum, og að
engu bætt úr eptirliti prestanna.
Samkvæmt frv. þessu, hefir
stjórnarráðið yfirum sjón lýðmennt-
unarinnar, en umsjónarmaðurinn
á að vera henni til aðstoðar, og
þarf auðvitað að vera fróður um
skólakennslu og skólahald.
Starfsvið umsjónarmannsins á-
kveður stjórnarráðið. En það er
bersýnilegt, að þessi maður fær
mikið verk að vinna, því að víða
mun verða pottur brotinn; margt
þarf að laga, eptír mörgu áð líta,
um margt að fræða, margan að
hvetja og vekja til áhuga og fram-
kvæmda. Umsjónarmaðurinn þari
að framkvæma lifandi, áhrifamikið
eptirlit, með því að ferðast um,
heimsækja skólana og tala við
húsfeður. Allt slíkt eptirlit hefir
hingað til gersamlega vantað. En
sje uinsjónarmaðurinn duglegur,
vel menntaður og mannúðlegur
maður, mun hann blása nýjum
anda í brjóst mörgum manni,
og vinna þessu máli ómetanlegt
gagn.
8. Kennsluáhöld og skólahús

-f'f.y--
Nr. 34.
hafa hingað til verið mjög ljeleg
og staðið kennslunni fyrir þrifum.
Það er viða miklu fremur þekk-
ingarskortur áuppeldismálum enn
fjárskortur, sem hefir valdið því,
að kennsluáhöld hafa ekki verið
svo sem nein við suma kennslu,
jafnvel engin í sumum föslum
skólum, hvað þá hefdur að far-
kennurum hafi verið lagt neitt
slíkt upp í höndurnar. Menn hafa
verið að basla við að kenna landa-
fræði og náttúrufræði myndalaust
o. s. frv. Ekki að tala um að
biblíusagan hefir verið kennd án
þess að gefa börnunum hugmynd
.um þau lönd eða hjeruð, er þeir
viðburðir gerðust, Eða hafið þið
sjeð prestinn með Palestínu-kort
í höndunum?
Hjer er svo til ætlast, að yfir-
stjórn lýðmenntunarinnar skipi
fyrir um þau kennsluáhöld sem
nauðsynlega þarf að hafa við
kennsluna. Það kostar ekkimikið
fje, að afla þessara áhalda, en
þau gera kennsluna unaðslegri
og ávaxtasamari.
Skólahúsin íslenzku bera þess
ljósastan vottinn hversu skammt
vjer erum enn komnir í skóla-
haldi. Vjer erum ekki að fást
um, þó að bláfátækar sveitir verði
að una við ljeleg skólahús. Efna-
hagurinn verður nokkru að ráða.
En það er hörmulegt að sjá skóla-
hús reist fyrir nægt fje, en gerð
þó úr garði ekki betur enn mið-
lungs fjenaðarhús, dimm og lopt-
laus, með borðum og bekkjum,
sem hljóta að skemma heilsu
barnanna. — Til þess að forða
því, að þessum og þvílíkum
skólahúsum fjölgi, er svo ráð
fyrir gert í umræddu frumvarpi,
,að skólahús verði reist eptir upp-
drætti, er yfirstjórnin hefir sam-
þykkt, og er það auðsjáanlega
tilgangurinn, að stjórnin hafihönd
í bagga með það, hvernig skóla-
hús eru gerð. Það gera stjórnir
allra landa, og það hefði stjórn
Islands eflaust líka gert, ef hún
á annnað borð hefði haft nokkur
atskipti af kennslumálum landsins.
Nokkurn kostnað hefir sú breyt-
ing í för með sjer, sem frumvarp
þetta gerir ráð fyrir; en í saman-
burði við þær framfarir sem af
því munu leiða, getur engum
þeim manni vaxið kostnaðarauk-
inn í augum, sem á annað borð
vill nokkuð til vinna, að lýð-
menntunin komist í viðunanlegra
horf, en nú eigum vjer við að búa.
Eitt atriði minnist þetta lýð-
menntunarfrumvarp ekkert á, sem