Vestri - 08.09.1916, Side 1
nscKs:
ESSSKt •
3KK3!
Biaoksverta,
at bestu tegund, og
reimar fæst altat hjá
Ó. J. Stefánssyni.
£MgfiBg©BasBa&«&sgBsa5ssBBgg<gi
llltstj.: Kristján Jónsson frá Garðs3töðurr>.
m
Langatæista únral bæjarin* j
« af vlndlumog cigarcttum. |
Ennfieiuur muuntóbak og <
sliorið riól í verslun
Guðrúnar Jónasson.
mmmmmmmmi * ~
XV. árg.
ÍSAFJÖRÐUR. 8. SEPTEMBER 1916.
34. bl.
Úr fyriilestrum.
(Eftir O. Hjaltason).
Heimsstríðsþjóðirnar.
(Fih.)
Oif loksins koma ný-víkinifa-
spekingurinn Nietzscheog andans
bræður hans. Þeir setja hreysb
Ína í hásæti dygðaona. Þeir
segja að valdið sá æðsti réttur,
og hata því mjög spilt þjóð sinni
og alið hernaðarandaun. Svo
næsta margra grasa kennir (
speki Þýskalands, og eru samt
mörg ótalin.
Og í öðrum vísindum, t. d.
laeknisfræði, dýratræði eg stjörnu'
fræði, hafa þeir líka miklir verið.
Og næsta margar uppfindingar
hafa þeir gert, t. d. með loftskip
og flugvélar.
Og í hernaðarfræði og bar-
dagalist bera þeir nú af öllum
þjóðum heimsins.
Og i iðnaði og vorslun, akur>
irkju og skógrækt, sjómensku og
fleirum veraidlegum framtörum
eru þeir nú tarnir að skara fram
úr flestum heimsins þjóðum og
eru að verða jafnsnjallir Englum
og N.>Ameríkumönnum, já ætla
tram úr þeim í þessu, alténd í
sumu. Og gæði lands sfns eru
þeir nú að læra að nota öllum
þjóðum betur.
fýskar listlr,
í fögrum listum hafa Þjóðverjar
lengi verið tiestöllum þjóðum
trewri. Spakvitru og formfögru
skúldin Goethe og Schiller eru
fyrir iöngu orðin uppáhald og
fyrirmyndir allflestra heimsins
9kálda og mentamanna.
Og skáld vor. einkum Jónas
og Steingrímur, hafa því mikið
lært af þessum og fleirum þýsk*
utn stórskáldum, t. d. Heinc, sem
Kr. Jónsson hélt svo mikið upp á.
Heine vur leikandi hæðnisskáld
og eldheitt og glettið ástarskáid.
ura leið.
Og þá er líka Þýskaland annað
höfuðból allrar sönglistar, t. d.
sönglagasmiðis. (Hitt hötuðbólið
er Ítalía). Þarf rétt að nefna
Beethoven, Bach, Mozart og
H&ndel. Og langflest og um
leið langbestu sáimaiögin okkar
eru trá Þýskalandi, t. d. >Gæsku*
rikasti græðari minn<, er nefnist
konungur þýsku sálmalagannna.
Svo er byggingarlistin. Dóm»
Jtlrkjurnar í Köln og Strassburg,
byggingarnar f Nilrnberg og
víðar á Þýskalandi og í þýska
Austurrfki eru einhverjar vegleg*
ustu byggingarnar á jörðinni.
Þær eru musteri með skrautturna
skógi og skrúðmáluðum rúðum.
Málaralist allmikil hefir verið
á Þýskalandi. t. d. Albrecht
Dilrer og Lucas Cranach á dög*
um Lúthers. En þar eru nú
samt Italir og Hollendingar meiri.
Og líkneskjulist hefir og verið
þar vfða, t. d. í Niirnberg. En
þar eru aftur Italir og Thorvald-
seu meiri.
fýsklr mannkostlr.
Og svo eru nú mannkostirnir.
Þjóðverjar skara tram úr flest-
öllum þjóðum í iðjusemi og spar-
semi, og einkum þó í skyldurækni.
>Sama er mér hvað sonur minn
lærir, bara et hann lærir að gera
skyldu sína,< sagði þýskur taðir
nýlega. Þjóðverjar kenna öllurn
þjóðum betnr að hlýða, og að
telja æðstu skyldu einstaklingsins
að iifa og deyja fyrir rikið og
ættjörðina.
Það er iíka óhætt að segja,
að Þjóðverjar hafa látið bókvitið
í askana. Enda kunna þeir þjóða
best að meta það og viaða. Sú
var tiðin, að þeir þóttu standa
Englum og Amerikumönnum að
baki í mörgum veraldlegum
tramförum, t. d. siglingum, versl-
verslun iðnaði og jarðrækt. En
nú er annað uppi á teningnum.
Þeir ætla nú í þessu að fara
fram úr öllum þjóðum, nema
þstr herði sig enn meira.
Bókvitið hefir auðgað hug-.
myndalífÞjóðverja, skerptgreind-
ina og vakið viljann og dugnað*
inn. Veraldlegu tramtarirnar og
hernaðarsnildin þeirra er skólun-
um og bókfræðinni að þakka.
>En bóklræðin á eftir að kenna
þeim að stjórna frjálslega.< En
þeir meta nú ekki trelsið mest
at öllu. Vilja heldur að ríkið
vátryggi alla fyrir allsleysi í elli,
sjúkdómum, slysum og atvinnm
leysi. Enda er rfkið tarið til þess,
og er þar flestum, ef eigi öllum
ríkjum tremra. .
Yér ciguiu ÞjúðTerJum
miktð að þakka.
Þjóðverjar hata sýnt nýju fsi
lensku bókmentunum meiri sóma,
en nokkur önnur þjóð hefir gert.
Þeir hata þýtt margar bestu
skáldsögur vorar og mörg vor
beslu kvæði á þýsku.
Samið heilar bækur um sum
stórmenni vor, t. d. Jón Sigurðsi
son og Steingrfm skáld, metið
suma smáhötunda vora betur og
réttar, en sjálfir vér gerum.
>Tveim sinnum fleiri Þjóðverj-
ar, eða miklu meir, eru vel að
sér f tungu vorri og træðum. en
allir aðrir útlendingar samtaldir,<
segir biskup vor í >N. kbl.< 1914
bls. 197.
Þjóðverjar kenna öðrum stór»»
þjóðum að þekkja og virða bók-
mentir vorar. Og Þjóðverjum
er það hklegast að þakka, að
þjóðir, sem ekkert hafa haft
saman við oss að sælda, t. d.
Ný-Grikkir og Tjekkar í Böhm-
en, eru nú búnar að þýða stöku
skáldrit vor á sín mál. Og eru
þó mál þessi ólík máli voru, en
samt líkari því en grænlenskal
— Skrælingja og Eskimóamálið.
En næsta margir útlendingar
halda einmitt að vér séum ná*
skyldir og nauðalíkir Skrælingjum
og þá auðvitað i málinu Iíka.
Vorir lærðu þýsku vinir eru á
öðru málL Því bókmentir okkar
sýna heiminum, að vér erum ekki
Skrælingjar, heldur veruleg menni
ingarþjóð og í mörgu virðingar.
verð þjóð, þótt smáþjóð séum.
Og með þvi að halda bókmentum
vorum á lotti tyrir heiminum,
afla Þjóðverjar þessir oss mikillar
virðingar. Og virðing þessi
greiðir oss götu í viðskiftum og
verslun við aðrar þjóðir, og f
mörgu öðru.
Tökum eitt daemi at mörgum:
Set svo, að einhver mentaður
landi vor kæmi til útlendinga,
sem ekkert þektu til lands vors
eða þjóðar, uetna það að landið
væri þarna á kortinu, rétt hjá
Grænlandi. Þeir héldu að menm
ing landaona væri iík. Þeir héldu
og að landinn væri t. d. danskur,
en tryðu varla að hanu segði
satt er hann teldi sig íslenskan.
En' þá þyrtti hann ekki annað
en benda á eða sýna einhverja
bók um ísland ettir þýskan ís-
landsvin, því þá sæju þeir, að
nábúar Grænlandsbúa væru menti
uð þjóð, náskyld höfuðþjóðum
heimsins. Gæti því verið gagn
f að skifta nokkuð við hana.
En allir vilja heldur eiga sam>
vinnu og viðskifti við mentaða
menn, en við viltar eða háltviltar
þjóðir.
Færi þá svo að þýska bókvitið
yrði iátið í íslenska aska.
Danir sjálfir eru tarnir að dáðst
að þessari ræktarsemi Þjóðverja
við bókmentir vorar. Enda þekkja
og virða Þjóðverjar bókmentir
Dana, Svfa og Norðmanna betur
en nokkur önnur stórþjóð gerir.
Þeir skilja Norræna andann öllum
stórþjóðum betuf, skilja Eddurnar
og fcrnsögurnar svo fjarska vel.
Og hversvegna gera þeir það?
At því að þeir eru skyldarl
Norðurlandaþjóðum en allaraðrar
þjóðir. Og at því þeir eru öllum
þjóðum fróðleikstúsari og við*
sýuni. Kunna því vel að skilja
og virða menning smælingjanna.
Þeir vilja þekkja alt mögulegt,
fá yflrlit yfír alt mannlffíð, þekkja
það f öllum myndum, smáum og
stórum. Og svo eru þeir svo
eftirtektasamir og skarpskygnir
að þeir taka eftir þv( smseðsta,
og sjá, t. d., fljótt mismun á
grænlenskum og islenskum jurta-
gróðri, og fleiru, er likt sýnist
vera i fljótu bragði.
Og þeir flnna hetjuanda sinn
í sögum vorum og eins f hetju>
ljóðum Hailgrfms og Bjarna. Og
andi sá blæs nú eins og regint
stormur yfír allan heiminn. Já,
hann lítgar hetjueldsgneista þá,
sem ennþá iifa hjá oss i kolunum,
þó hægt tari.
Það er því mikið satt, sem
Steingrímur skáld segir í >Skfrnl<
1905 bls. 333—34. >Þjóðverjar
skilja þjóðerni vort að fornu og
nýju flestum þjóðum betur, og
uuna oss við hvert nitt tækitæri
sannmælis. Þeir hafa verlð og
eru of mentaðir og prúðlyndir
til þess að kasta rýrð á oss fyrir
það, að vér erum tátækir, táir og
smáir.< (Ekki er nú þetta samt
alveg satt, því, t. d., Blefken og
Anderson sögðu nú annað),
Og þessari þjóð erum vér aá
upplagi iíkastir allra þjóða, held
ég, þegar Norðmenn eruundan*
skiídir. Björnstjerne kvað Prússa
líkari No ðmönnum en Dönum.
Eu Prússar eru einmitt aðalþjóðtn
i þýska ríkinu.
Margir lá Þjóðverjum her»
menskudýrkun þeirra ©g her-
trægðarsótt. Hægt um þaði
Friðsamir eru Þjóðverjar hver
við aunan, og triðsamir eru þeir
þegar þeir koma hingað, (og
mannúð er þar < mörgu, og af»
tökur sjaidnari á jriðarlímum
en á Englandi).
Gáum heldur að sjálfucd osg.
Vér höfum haft frið i 600 árr
einkum þó seinustu 300 árin-
Engin stærri þjóð hefir hatt IrUI