Skólablaðið - 01.06.1908, Síða 1

Annar árgangur.
/0. blað.
Kemur út tvisvar i mánuði.
Koslar 2 kr. á ári.
Sleykjauík /. júní.
Auglýsingaverð: 1 kr. þuml.
Afgr. Hafnarfirði.
/908.
rj&f til ^kólabiað^in^.
ftá 0udm. Rjaltaívni.
IV.
Stjettamunur minkar víða.
Ein af hinum mörgu framförum
norðmanna er sú, að stjettamunur-
inn þar er altaf að minka, einkum í
sveitum. Er mikill munur á jöfnuð-
inum nú og fyrir 30 árum. Margir
norskir prestar eru nú orðnir fult svo
þjóðlegir sem alþýðlegustu prestar
heima Einn þeirra Ijel sjer enga læg-
ing þykja að bera borðvið á baki sjer
þvert í gegnum kaupstaðinn. Og
svona eru þeir með fleira. F*eir munu,
held eg, sjá betur, norsku þjóðar-
garparnír, að ekki er alt frelsi ogjöfn-
uður fengið með því að losast við
Svía. Margfalt meira þarf að gera
svo þjóðfélagið verði gott.
Klavenes, einn helsti skörungur
norsku kírkjunnar, segir í einni ræðu
sinni: »þið getið ekki gjört kirkju
ykkar og ættjörð, samtíð ykkar og
komandi tíð neitt þarfara en það, ef
þið gætuð gert eitthvað gerðarlegt til
þess að koma stéttamuninum með
allri bölvun hans út úr heiminum.*
Segír hann líka, að auður sá, Sim
bara er hafður til að efla sjergjarnar
nautnir, sje þjófnaður — sje rán frá
Ouðí og þjóðfjelaginu.
Norskír lýðkennarar, þeir sem eg
þekki, eru auðvitað miklír alþýðuvinir.
Og mentun þeirra er nú orðin svo
mikíl, að margir þeirra munu lítið eða
ekkert gefa háskólastúdentum eftir í
almennri menning. Munu þeír vera
mjög hlyntir fretsí og jöfnuði, og
mega sín míkils, því staða þeirra er
fremur trygg.
V.
En hvemig: er þaö nú með
jöfnuðinn heima á Fráni?
Lengi hefi eg rætt og ritað hjer-
lendis og víðar ytra, að embættismenn
vorir, «nkum préstarnir, væru sönn
fyrirmynd í þjóðrækni, frjálsiyndi og
bróðerni við alþýðiuna og enda í fleiru.
Kvað eg stjettamun tæplega teljandi
bjá okkur. Stundum þá íanst mj.er
nú eins og hvíslað væri að mjer:
»Ljúgðu nú engu maður.« Hafði ég
þar sjera Arnljót fyrir mælikvarða.
Hann var nú mikill stjórnarvinur
og »aristókrat«. En samt var hann í
mjög mörgu manna frjálslyndastur,
þjóðræknastur, lítillátastur og sátt-
fúsastur, unni og efldi alþýðumenn-
ing og framför. Og því sagði eg við
sjálfan mig: Fyrst »aristókratinn« okk-
ar sjálfur er svona, hvaða dæmalausir
þjóðenglar hljóta þá ekki »demokrat-
isku« embættismennirnír okkar að
vera!
En eg er nú farinn að smáhalda,
að sjera Arnljótur sje ekki svo heppi-
legur mælikvarði í þessu. Því hann
var einhv.-r sá mesti og besti
maðpr sem Jsland hefir átt. Ekki
voru mannkostir hans mintii en þekk-
ingin. í brestum sínum var hann
/barn sfns tíma,« En í kostunum
var hann oft langt á undári tímanum,
»hljóp af sjer tímann á fram-
faraleið.*
Þetta get eg rökstutt þegar tími
er tij
Og fjandmaður minn sæll, Gestur
Pálcson, var á öðru máli. Þótti
honum, um 1890, stjettarígurinn
orðinn allblómlegur í Reykjavík
og enda víðar heima, tins og sjá
má í ritum hans. Mun hann hafa
ætlað, að til væru sveitaheimili á Fróni
máske ekkí svo fá, sem væru eius
og vísa Hjálmars segir:
?>Erindi hef eg ekki neitt
á þann dramblætisstað,
þar sem n'kum er virðing veitt
veröldin um sem bað,
en aumum háði að er hreytt —
anda Guðs fælir það —
sjálf rífur í sig fleskið feitt,
en fólkið ér sárhungrað.*
Einhverntíma hélt eg nú reyndar,
að vísa þessi ætti femur við útlend
en íslensk stórheimili. En hver veitP.,,
Pað er nú ætlunarverk allra æsku-
fjelaga meðal annars að efla jöfnuð
og bróðerm og þar með samtök og
samvinnu, taka að sjer lítilmagna og
tala máli þeirra og muna það að virða
gamalmennin, þótt þau sjeu nú má-
ske í sumu orðin á eftir tímanum,
Virðingarleysi við ellina auðvirðir og
skemmir æskun?. Og lýðkennarar
eiga og að gjöra sama. En þá verða
þeir að vera svo fastir í sessi, að
ekki sje hægt að velta þeim úr stöð-
unni, undireins og þeir sýna jöfnuð
og taka málstað olbogabarnanna.
Verður því staða þeirra að vera b.et-
ur vátrygð gegn hviklyndi og dutl-
ungum manna en hún hefir hingað
til verið. Má eigi ætlast til að allir
lýðkennarar geti barist eins og hetjur
eða þolað eins eg písiarvottar. Og
prestarnir okkar — þeir hljóta nú
sjálfsagt að vera orðnir mestu fram-
fara forkólíar og auðvitað bindindis-
menn allir! Enda hef eg sagt, að
útlendir prestar ættu að læra það af
þeim. Pað kemur mjer heldur ó-
kunnuglega fyrir að heyra, að »sósia-
lismus« sje að magnast heima. Er
það nú þá satt? Eftir því sem eg
ski! menningarsöguna, þá hefir sósia-
lismus aldrei getað þróast í því þjóð-
fjelagi sem var viðunanlega rjettlátt
og mannelskuríkt. Hann dafnar best
í ójöfnuði. En þegar eg fór heim-
anað fyrir 5 árum, þá fanst mjer
ekki sá ójöfnuður vera kominn í þjóð-
fjelag vort. að orð yæri á því ger-
andi. En vera má nú að mjer
hafi þar eitthvað missýnpt! Og
muna megum vjer það, að ójöfnuð-
ur og ranglæti Sturlungaaldarinnar
var margri útlendri harðstjórn verri.
Enda reið það frelsi voru að fullu,
Og Jórj saghfræðingur telur þjóð-
lesti þeirra tíma miklu skaðlegri allri
útlendri harðstjórn og allri óblíðu nátt-
úrunnar. Mun mikið satt í þyí, Vj«r
megum því sannarlega vara oss 4