Skólablaðið - 01.12.1908, Qupperneq 1

Annar árgangur.
22. blað. Kcmur út tvisvar í mánuði. Kostar 2 kr. á ári. bkeykjavík I. des. Auglýsingaverð: 1 kr. þuml. Afgr. Reykjavík. /908.

Lýðmentun -
Og
eyðsla og óspilun.
Einhver »Sveitamaður« skrifar í 71.
tölubl. »ísafoldar« grein, sem hann
kallar »Stjórnarskifti — og eyðsla og
óspilun«.
Maðurinn er ósköp gramur, og hon-
um er fjarska mikið niðri fyrir.
Hann er gramur yfir því, hve ráð-
lauslega sje farið með efni landsins
og »eyðslan gegndarlaus til þeirra
hluta, sem þjóðin hefir ekkert
gagn af«; þetta sjeu að vísu orð
»ísafoldar«, en hann sje blaðinu al-
veg sammála um það, og vilji bæta
dálitlu við, nefnil. því: »hve gífur-
lega og glæfralega þjóðinni eða
almenningi er íþyngt með nýjum
og auknum gjaldálögum«.
Petta er nú auðvitað steypibað,
»pólitísks« eðlis, — yfir stjórnina, sem
enginn fær hroll af. Steypiböð verka,
eins og kunnugt er, þannig, að þau
verða béinlínis þægileg, þegar þau
eru nógu tíð.
En hrollurinn gerir fyrst vart við
sig, þegar «sveitamaðurinn« fer að
finna orðum sínum stað.
Pað eru vegilögin og fræðslu-
lögin, sem hann festir einkum auga
á; að því er íþynging sveitasjóð-
anna snertir fræðslulög’in.
Skólabl. leiðir þessa grein hjá sjer
að öðru en því, er snertir fræðslu
málið.
Orð greinar-höfundarins eru greini-
leg og ótvíræð um það, að hin nýju
lög um fræðslu barna »íþyngi gífur-
lega og glæfralega* þjóðinni eða al-
menningi með nýjum og auknum
gjaldálögum,« og það er að minsta
kosti mjög erfitt að verjast þeirri
hugsun að hann telji fjárframlög til
lýðfræðslu meðal fjársóunar til þess,
sem þjóðin hefir ekkert gagn af.
Pessi kenning er að því einu merki-
leg að hún er eins dæmi nú á dög-
um í víðri veröld; einmitt nú á dög-
um, þegar öllum þjóðum, sem annars
eru taldar að sjái fótum sínum for-
ráð, kemur saman um að telja því fje
vel varið, sem greitt er til aukinnar
*) Auðkent af sveitamanni sjálfum.
lýðfræðslu, þegar hver keppist við
annan um að koma upp sem vegleg-
ustum skólahúsum og gera skólana úr
garði svo sem best má verða til þess
að afla andlega og líkamlega hraustr-
ar kynslóðar, þegar vegur og virðing
kennarastjettarinnar, leiðtoga ungu
kynslóðarinnar, fer sívaxandi, þegar
öll Norðurlönd o. fl. taka einmitt úr
þeirri stjett menn til að skipa hin
veglegustu og vandamestu sæti stjórn-
enda landa og ríkja, þegar öllum —
sem bera skyn á almenn mál — ber
saman um að góð lýðmentun sje
skilyrði fyrir allri gagnlegri þróun með
þjóðunum, andlegri og líkamíegri.
Peir, sem eru gerblindir fyrir þýð-
ingu endurbættrar lýðmeutunar, gera
rangt í því að kenna stjórninni og
þinginu um þá fjáreyðslu, sem lög
um fræðslu barna hefir í för með
sjer, og þeir sem skilja það, að auk-
in lýðmentun er lífsspursmál fyrir
þessa þjóð, ef hún á að geta lifað
og verið þjóð, gera rangt í því að
þakka stjórn og þingi fyrir fræðslu-
lögin.
Þjóðin hefir sjálf skapað sjer þessi
lög.
Og hún hefir verið að því einn
mannsaldur.
Engin eiginleg »agitation« hefir verið
í þessu máli; engir sendlar gengið
um sveitirnar; engin undirskriftarskjöl
verið á ferðinni; aðeins einstaka rit-
gerðir birst á stangli frá örfáum mönn-
um um það, að alþýðan íslenska
standi ekki lengur jafnfætis alþýðu
manna í öðrum löndum, — með hvatn-
ing til að bæta úr því. En samt sem
áður var skilningur fjölda margra
kjósenda orðinn svo þroskaður, á
nauðsyn lýðfræðslunnar, að á kjör-
fundum fyrir næst seinustu alþingis-
kosningar og á þingmálafundum und-
ir þingið sem þá fór í hönd, var
lýðfræðslumálinu víða skipað fremst
allra mála. Pað vor hefði rödd »sveita-
mannsins« verið hjáróma; líklega ekk-
ert blað á landinu viljað ljá honum
rúm fyrir greinina sína.
Þingmálafundirnir heimtuðu aukna
lýðmentun og þeir heimtuðu fyrst og
fremst kennaraskóla.
Hvað átti stjórnin þá að gera?
Hvað átti þingið að gera? Hvað
annað en að taka þessar óskir til
greina! Og það var svo sem ekki
þakkar vert, svo rjettmætar sem þær
vóru. En meiri fjarstæða er þó hitt
að kveða upp áfellisdóm yfir þingi
og stjórn fyrir það að hafa hrundið
mesta velferðarmáli landsins svo vel
áfram, sém gert hefir verið með lög-
um um stofnun kennaraskóla og
lögum um fræðslu barna.
Eða ímyndar »sveitamaður« sjer,
að góð lýðmentun fáist fyrir ekki
neitt? ímyndar hann sjer að skólar
verði bygðir fyrirhafnarlaust og úr
engu? ímyndar hann sjer að kenn-
arar geti lifað af löftinu? Heldur hann
að þeir geti orðið »vandir við vind
og snjó að jeta« — eins og f bög-
unni stendur? ímyndar hann sjer að
ekki þurfi annað en halda nokkrar ræð-
ur á mannfundum, skrifa nokkrar
blaðagreinir um lýðmentun, skrifa lög
nm kennaramentun og barnafræðslu
óg svo komi lýðmentunin af
sjálfri sjer? ímyndar hann sjer að
ekki þurfi annað til að auka þjóðinni
táp og fjör og framtakssemi, eða
kenna henni að elska landið sitt og
skapa í hana vilja og mátt til að gera
eitthvað fyrir það — en syngja: »Táp
og fjör og frískír menn« og »Ó, fög-
ur er vor fósturjörð?«
Ef hann heldur það, þá skjátlast
honum. Reynslan er sú, að lýðment-
unin kostar mikla vinnu og mikið fje
annarstaðar. Það verður líka okkar
reynsla.
En fjeð kemur aftur. Lýðmentun-
in borgar sig. Rað er þá »fjársóun«
og »óspilunarsemi« að greiða verka-
Iaun fyrir að grafa vatnsveituskurði
og sljetta tún hjer á landi, ef rjett er
að kalla »fjársóun« og »óspi!unar-
semi« að greiða kennurum alþýðunn-
ar hæfileg laun.
»Sveitamaðurinn« æðrast yfir þvi,
að útsvör hafi hækkað á þessu ári
um helming í hans sveit »aðallega
vegna fræðslulaganna. Má vera að
svo sje, og er vonandi að svo sje.
Pau hefðu ekki gert það hefði hann
mátt ráða; hann ræður þá líklega litlu
þar í sveit, sem betur fer.
Vílið útaf gjaldabyrðinni er ekki
nýtt í heiminum; enga stjórn eða
þíng getur langað til að auka hana
að óþörfu, síst þar sem gjaldþolið er
lítið; en »nauðsyn brýtur lög«. Par