Skólablaðið - 01.01.1909, Side 3

Auðvitað væri æskilegast að geta veitt
sem flestum viðtöku á námsskeiðið, bæði
nemendum kennaraskólans og öðrum, en
ef um takmörkun yrði að ræða á tölu
þeirra, er móttaka væri veitt, þá virðist
mjer auðsætt hverjir eigi að þoka.
Vil eg svo að endingu taka það skýrt
fram að eg álít það mjög misráðið, ef
það yrði ofan á, að námsskeiðið byrjaði
fyr en um miðjan maí, og eg ber það
traust til fræðslumálastjórnarinnar að hún
íhugi málið vel, áður en því verður ráð-
ið til lykta.
K. V.
A Yíð og flreif.
Tvö Reykjavíkur-blöðin hafa nýlega
flutt sína greinina hvort um íslensku-
kenslu.
Höfundum þessara greina virðist
l>ggía þungt á hjarta, að málið okkar
skuli vera vanrækt, og er það að von-
um.
Báðir höfundar éru sammála um
það, að alþýða sje illa að sjer í móður-
máli sínu.
Hallast þeir að því, að áfellast skól-
ana fyrir, bæði barnaskóla og aðra
skóla.
Péir bera skólunum á brýn, að þeir
fari illa með íslenskuna og hugsi ekki
nóg um að vekja virðingu fyrir henni.
Annar greinarhöfundurinn segir með-
al annars: ♦F’ví miður er eg hræddur
um, að í mörgum skólum vorum sje ís-
lenskukensla algerlega ónýt eða verri en
það,vegna þess, aðkennararnir hafi alls
enga hæfileika til þess að kenna hana.«
Það er örðugt að segja, við hvað
mikla þekkingu á skólahaldi og kenslu
þessi hræðsla höfundar styðst. Vera
má, að kenslunni sje meira eða minna
ábótavant, en það hlýtur að lagast
með meira eftirliti en verið hefir. Eg
þekki til í nokkrum skólum, þar sem
hið gagnstæða á sjer stað, og svo
get eg hugsað sje víðar. Pekt hefi eg
líka kennara og átt, sem lagt hafa
alla alúð við að gera lærisveina sína
vel úr garði og vekja virðingu þéirra
fyrir móðurmálinu og glæða ást þeirra
á því.
Lengi má deila um það, hvort Pjetur
eða Páll hafi hæfileika til að kenna
hvort heldur er móðurmál eða annað.
En ekki er eg samdóma höf. um það,
að hæfileikaleysi íslenskra kennara sje
orsök þess, hve þjóðin er fákunnandi
í málinu.
Öðrum greinarhöfundi þykir sýni-
lega of mikið gert að því, að hlýða
yfir málfræði og spyrja um orðmynd-
ir. Honum farast orð á þá leið, að
víða sje ekkert kent nema stafsetn-
ing.
Pað er víst óhætt að fullyrða, að
skólarnir okkar reyna að sameina
þetta þrent; stafsetningu, málfræði og
SKÓLABLAÐIÐ
virðingu fyrir góðu máli, hitt er ekk-
ert tiltökumál, þótt það takist mis-
jafnlega.
Reyndum mönnum mun koma sam-
an um, að stafsetningar-kensla sje
engu ónauðsynlegri í barnaskólum en
málfræðiskensla. Vitanlega er lika j
nauðsynlegt að geta komið börnum
í skilning um rnálfræðishugmynd-
ir, ef tími vinst til. En þeir, sem
þekkja, vita, að margt þarf að gera
áður, því börnin kunna ekki að tala,
þegar þau koma í skólana.
Fræðslutíminn hefir verið og er í
molum hjá okkur eins og skýrslurnar
um sveitakenslu sýna. Hann hefur
verið frá 1 viku og upp í 26 vikur,
en lengstur fræðslutíminn hjá föstum
skólum 7 '/2 mánuður, víða miklu styttri.
F*að má vafalaust furðu fljótt glæða
góðan smekk hjá börnum á málinu.
Pað getur orðið samferða lestrarkensl-
unni, á undan stafsetningi og máltræði.
Ekki tjáir að kasta allri sökinni á
skólana, þótt íslendingar sjeu yfirleitt
fákunnandi í málinu. Fleira liggur
til grundvallar fákænsku manna í því
efni en ljeleg skólakensla.
Lestri fornsagna okkar er að fara
aftur. Menn eru hættir að lesa sögur.
Dönskunámskák er að færast í vöxt.
Kaupstaðirnir búa til orðskrípi og
fá þau að láni; þau breiðast út og
berast upp til sveita. Danskar skáld-
sögur eru meira lesnar en fornsög-
urnar.
Blöðin eru rituð á vondu máli og
ekki svo vandað mál á bókum, sem
vera skyldi.
Daglega málið er að verðæ afskræmi
í kaupstöðunum, alls ekki síður meðal
lærðra manna, nema fremur sje.
Skólarnir einir eru ekki færir um að
veita þessu mótspyrnu.
Erfiðast er hlutverk þeirrra í kaup-
stöðunum. Par ægir öllu saman
hjá börnunum: stafsetningarvillum,
hálíútiendum orðum og vondri setn-
ingaskipun.
Petta er öðruvísi upp til sveita, þar
er málið hreinna, sem talað er við
börnin og orðskipun óg setninga-
skipunin betri. Stafsetningunni er
auðvitað ábótavant. Pað væri ofætlun
óspiltum smaladreng ofan úr svit að
skilja landa sína hjer í Reykjavík, þeg-
ar þeir garantera stykkin komplett á
bókaaxtionum um formiddaginn við
tólftíðina og eftirmiddaginn við sex-
tíðina, en þetta skilja unglingarnir í
Reykjavík.
Börnin læra málið af því það er
haft fyrir þeim.
Ljettatelpa framan úrdölum myndi
ekki skilja húsmóður sína hjer í R.vík
er hún segði: »Afstufaðu nú skiliríin,
og láttu ofninn ekki ganga út ef ein-
hver skyldi koma í vísitt. Taktu svo
viskustykkið og póleraðu borðtauið.
Penaðu síðan til í spískamesi og
kokkhúsi svo þar líti ekki alt of
úhuggulega út; eins inni í lælíheð-
3
inni.« 6 ára telpa hjer í Vík skilur
þetta, það þekkja aliir.
Sá sem nefnir eldhús talar sveita-
lega, hinn sem nefnir búr er nærri
því klúryrtur.
* *
*
Von er að margur spyrji um hvað
gera eigi til þess að bæta málið.
Svörin verða nokkuð mörg. Pað
verða fleiri en skólarnir, sem þurfa
að vinna að umbótunum.
Fyrst og tremst verða húsbændur
og foreldrar að temja sjer að tala
gott og hreint mál. Peir verða að
kenna börnunum að tala rjett heima,
þeir verða að leiðrjetta börnin og
leiðbeina þeim þegar þau eru fyrst
að læra að tala.
Til dæmis að taka má ekki lofa
börnunum að venjast á að segja:
»Meg langar í kuku rnist af ullu.
Ég fir tel hinnar mummu og beð
hana öm önderskál mið sekre og
kuku á.«
En svona er málið barnanna hjer
sunnan lands þegar þau koma í skól-
ana til okkar. Pað þarf meira en
lítið til að skila þeim góðum úr skól-
anum eftir skamman tíma. Pað er
við ramman reip að draga að leið-
rjetta til fulls allar vitleysurnar, sem
börnin koma með að heiman og af
götunni hjer í kauptúnunum.
Mikið hafa skólarnir hjálpað, en
sjálfsagt hafa þeir ekki gert eins mik-
ið og æskilegast hefði verið. En
hvernig ætli málið væri nú ef við
hefðum ekki átt skólana? Pá er eg
hræddur um að við værum ver rit-
færir og ver læsir.
Pað þurfa margir að taka höndum
saman eigi almenningur að læra ís-
lenskuna vel. Rithöfundar þurfa að
skrifa bæði fallegt og hreint mál.
Ritdómarar verða að dæma sam-
viskusamlega bækur, sem út koma,
með það fyrir augum að leiðbeina
þjóðinni. þeirri reglu á að fylgja hvort
heldur dæmt er um efni eða mál.
En þótt árlega sje bent á það, að
ritdómar hjer spilli fremur smekk fólks
en bæti hann, þá dynja þeir samt
sem áður yíir þjóðina jafn vitlausir
og áður og jafn samviskulausir.
Pað er orðið svo alkunnugt, að
hvert mannsbarn veit það, að ritdóm-
arnir eru ýmist ritaðir af velvild til
bókarhöfundarins eða þá af óvild til
hans. Dómarnir verða því marklaus-
ir og miklu verri en gagnlausir fyrir
alþýðu.
Hrognamál á bókum er lofað hafi
einhver sá ritað, sem ritdómararnir
þora ekki nje vilja ganga í berhögg
við. Oott mál er aftur á móti nítt
úr hófi hafi einhver nýgræðingurinn
ritað það.
Með þessu eru þrjár syndir drýgð-
ar: Frjóanginn er brotinn og marinn
í ógætni og af strákskap. Lesendum
eru viltar sjónir ög ritdómendum
sjálfum smán ger.
Hjer á landi dæmir hver dreng