Skólablaðið - 01.02.1909, Side 1

3. tbl.
Kcmur út tvisvar i mánuði.
Kostcir 2 kr. á ári.
Augtýsingaverð: 1 kr. þuml.
Afgr. Reykjavik.
1909•
Fræflslumál.
Svar til hr. Vigfúsar Guðmundssonar
Grein sú seni hjer fer á eftir, leiðrjettir að
ýrasu leyti nokkuð nlmennan inisskilning á
fræðslulögununi uýju og fiamkvæmd þeirra, og
eru því þau dagbiöð setn rúm hafa til, vin-
samlega beðin að flytja nana lesendum sinum,
einkum er þeirri beiðni þó if eðblegum ástæð- 1
um beint til „ísa oldar". Ritstj.
Hr. Vegfús Guðmundsson hefir rit-
að langt erindi um fræðslumál í 2. tbl.
»ísafoldar« þ. á. Höf. er mörgum að ,
góðu kunnur, og geri eg því ráð fyr- i
ir, að ýmsir muni taka taisvert mark
á dómi hans og spám, einnig að því
er þetta mál snertir.
Eg lít svo á, að hr. V. G. hafi mis-
tekist óvenju mikið, er hann samdi
þessa ritsmíð sína. Og með því að
eg tel það illa farið, ef hún kynni að
verða málefninu til hnekkis, leyfi eg
mjer að gera nokkrar athugasemdir við
hana.
Undirbúning:ur.
Fyrst minnist hr. V. G. á undir-
búning mála yfir höfuð Telur hann
þann sið hyggilegan, sem á st'ðari
árum hefir verið upptekinn, að fela
hann fyrst 1 manni eða fáum mönn
um, sem afli sjer skýrslu og álits þjóð-
arinnar um málin og geri svo tillög-
ur um þau. Um þetta munum við
samdóma.
En hr. V. G. álítur, að mennirnir,
sem kjörmr eru til að hafa þennan
undirbúning á hendi, sjeu sjaldnast
starfinu vaxnir F*eir hafa bóklega
þekkingu, en skortir þekkingu á fram-
kvæmdarhlið málsins; þeir sjeu ákafa-
menn, jafnvel ioftkastalamenn; þeir sjeu
oftast lærðir menn og launaðir, og
þekki því ekki nje skilji eða vilji skilja
hag og ástæður alþýðu
Svona eða líkt þessu hafi farið með
undirbúning fræðslumálanna.
Svo sem kunnugt er, var það mag.
Guðmundur Finnbogason, srm- ráðinn
var tif að undirbúa þetta mál, satna
skýrslum og gera tillögur um það.
Eg minnist ekki annars, en að öll-
um hafi þótt maðurinn heppilega val-
inn. Bóklærðúr var hann aðvísu, og
fæ eg ekki skilið, að neinum ólaárðum j
manni hefði vecté treystandi til að taká !
starfið að sjer. En um framkvæmdar-
hlið málsins var hann að minsta
kosti eins fróður og hver annar, enda
aflaði hann sjer mikilsverðrar fræðslu
í því efni á ferðum rínum. Okunn-
ugt var honum ekki um hag alþýð-
unnar; hann var af hennar bergi brot-
inn, uppalinn í sveit og með ósvikið
íslenskt sveitablóð í æðum. Að sönnu
tel eg líklegt, að hann hafi gert sjer
nokkuð hærri vonir um kjör og fram-
farir íslenskrar alþýðu í framtíðinni,
heldur en ýmsir alþýðumenn virðast
gera, að hann hafi verið meiri hug-
sjónamaður en þeir, og get eg ekki
fundið honum það til foráttu; en erfitt
mun reynast að vera við allra hæfi að
því leyti. Ekki sýndist nijer heldur
tiltökumál, þótt honum væri ætlað
nokkurt k<mp fyrir staifa sinn; önnur
»laun« hafði hann ekki. það mun
engum hafa hugkvæmst þá, að hægt
væri að fá menn til starfs þessa, án |
þess að launa þeim. En sjeu slíkir
menn fáanlegir nú, er enn ærið handa
þeim að starfa fyrir fræðslumálin.
Mag. Guðm. Finnbogason inti nú
starf sitt þannig af hendi, að fyrst
ferðaðist hann erlendis til að kynna
sjer fyrirkomulag fræðslumála hjá ná-
grannaþjóðum vorum t d. Norð- !
mönnum, sem eiga að mörgu leyti
víð líkan hag að búa sem vjer, en
eru miklu lengra áieiðis komnir í
mentamálunum. Kynti hann sjer sjer-
staklega þær leiðir, sem þeir höfðu
farið til að komást á það stig, sem
þeir standa á. Alit hans var, að þeg-
ar við færum að feta okkur áfram á
menningarbrautinni, þá væri leiðin
auðrataðri með því að feta í förin
þeirra, sem á undan eru gengnir.
Loftkastalamenn gera ekki þetta. þeir
fara eða vilja fara aðrar leiðir en fólk
flest; þess vegna ná þeir svo sjaldan
takmarkinu.
Pegar mag. G. F. kom heitn úr ut-
anför sinni, ferðaðist hann víða um
land tii að kynna sjer mentunarástand-
ið og safna skýrslum um það. Hann
áleit, að vjer ættum ekki einungis að
kyggja á reynslu annara þjóða, held-
ur eirtnig á þeim giundvelli. sem fyrir
hendi væri hjá oss sjálfum. M nnist
eg þess sjerstaklega, hve vel hann Ijet
yfir þeim grundvelliy sern lagður væri I
hjá nágtönniwr hr. V. G. austan |
þjórsár, og þakkaði það starf fyrst og
fremst alþýðumanni. En hitt rengi eg
als ekki, að hann hafi einkum snúið
sjer til presta og kennara, til að fá
skýrslu hjá þeim, því það voru þeir
mennirnir, sem trúandi var til að geta
nokkrar skýrslur gefið. Aftur á móti
verð eg að mótmæla því, að þessir
menn þekki ekki kjör og ástæður al-
þýðu alveg eins vel og bændur sjálf-
ir. Eg leyfi mjer að fullyrða, að
prestarnir yfirleitt sjeu fult svo kunnugir
högum bænda í sínu bygðarlagi, og
tillögur þeirra um almenn mál hafa
venjulega reynst alþýðu alt annað en
óhollar. Sömuleiðis þekki eg fjöl-
marga presta, sem als ekki eiga við
betri kjör að búa en bændur; þeir
verða líka að »róta skítnum og grafa
moldina til að leita að peningum*
sem þá vantar engu síður en bændur.
Og þeir telja það sóma sinn að taka
þátt í þeirri virðingarverðu leit. Sem
betur fer er langt frá því að íslensku
prestarnir eigi skilið að vera kallaðir
uppskafningar. Peir lifa, að því er
eg þekki Hl, venjulegu bændalífi, auð-
vitað misjöfnu, eins og bændurnir,
eftir því sem efnahag þeirra er varið.
Og um kennarana íslensku ætti að
minsta kosti öllum að vera það kunn-
ugt, að ekki baða þeir í rósum, Eg
þekki ekki marga úr þeirri stjett, sem
hr. V. G. mundi vilja skifta kjörum
við.
Hr. V. G. segir, að peningalaunin
sjeu jöfn, og er það furða, að svo
mikill hagíræðingur, sem hann er,
skuli koma með jafn varhugaverða setn-
ingu. Gildi peninganna verður að
miðast við það, sem hægt er að
kaupa fyrir þá, og er það, sem kunn-
ugt er næsta breytilegt. Mismunandi
árferði kemur því engu síður niður
á launamönnum en öðrum, þótt það
sje nokkuð á annan hátt. Eftir því
sein nauðsynjar, innléndar og útlend-
ar, hækka í verði, eftir því verða laun-
in minna virði. Góðæri hjá sveita-
bændum inerkir þessvegna oftast erf-
itt ár hjá þeim, sem eingöngu hafa
p nirigaián við að styðjast. — Ann-
ars hygg eg, að fæstir prestar hafi alt
til þessa verið mjög öfundsverðir af
laurrum sínum, þegar alt er vel at-
hugað. En það mál liggui fyrir ut-
an umræðueftfrð, og bið eg lesendur