Skólablaðið - 15.03.1909, Blaðsíða 2
26
SKOLABLAÖIÐ
III. Eftirlit með heimafrceðslu:
1, Laun eftirlitskennarans í
26 vikur.............kr. 156,00
2, Meðgjöf með kennaran-
um í 26 vikur, 0 65 pr.
dag....................— 118,30
3, Kensluáhöld .... j—___5,00
Árskostnaður úr hreppsjóði — 278.30
Pó að ekki sje áskilið. að eftirlits-
kennari eigi að hafa kensluáhöld, er
hjer gert ráð fyrir 5 kr. kostnaði á
ári til áhalda; hjá því verður ekki
koinist að hafa dálítið af áhöldum.
Frá þessum árskostnaði hreppsjóð-
anna verður nú að draga landsjóðs-
tillagið til kenslunnar, sem ekki er
gott að vita hvað mikið verður; en
mætti gera ráð fyrir að það yrði til
heimavistarskólans 300 kr., til farskól-
ans 200 kr. og til eftirliís með heima-
fræðslu 100 kr., þá yrðu ársgjöld
hreppsjóðanna þannig:
1. til heimavistarsk. . . kr. 600,00
2. — farskólans .... — 400,00
3. — eftirl. með heima-
fræðslu..........— 178,30
Heimangönguskólum, eins og þeir
eru reknir í kauptúnum og sjóþorp-
um samkvæmt fræðslulögunum, er
hjer slept, með því að engin ráða-
gerð mun vera nm það að stöðva
rekstur þeirra, enda mundu gjaldend-
ur kauptúnanna og sjóþorpanna ekki
taka þeirri ráðsmensku með þökkum.
Þó að kostnaðaráætlun þessi sje
ónákvæm, og ekki beinlínis til að
byggja á, þá gefur hún nokkra bend-
ingu um hvað fræðslulögin heimta.
Pað sem er áreiðanlegt og ábyggi-
legt er þetta:
farskóla má halda samkvæmt
lögunum fyrir c. 600 krónur á ári,
eða að frádregnum landsjóðsstyrk,
fyrir c. 400 kr., og
eftirlitskennara má halda fyrir
c. 300 kr. á ári, eða að frádregn-
um landsjóðsstyrknum fyrir c. 200
kr. á ári, eða jafnvel minna.
Er þá í raun og veru ástæða til
að fresta framkvæmd laganna sakir
kostnaðarins ?
Hvert fræðsluhjerað, eða hreppur
verður að sníða sjer stakk eftir vexti.
Þar sem eínin eru ekki til þess að
velja dýrari leiðina, þar kjósa menn
auðvitað hina ódýrari fyrst í stað að
minsta kosti, og reyna fyrir sjer,
hvort takmarkinu verður ekki náð
þann veg.
Fæstum hreppum mun, sem betur
fer, reynast ofvaxið að halda eftirlits-
kennara, eða jafnvel farskóla sem
kostnaðarminstan. En þó að einn,
eða örfáir hreppar á iandinu væru í
raun og veru ófærir um að bera
þessar byrðar, — er þá samt sem
áður rjett að gera þá kostnaðargrýlu
úr fræðslulögunum fyrir alt land,
að mönnum fallist hugur og að jafn-
vel þeir leggi árar í bát, sem um
mörg undanfarin ár hafa kostað öðru
eins, eða meiru til barnafræðslu sinn-
ar, en lögin bjóða?
Heyrst hefir, að því muni verða
hreyft á yfirstandandi þingi, að fresta
framkvæmd á fræðslulögunum nú
þegar, — og þá aðallega fyrir þá
sök, að þau leggi gjaldendum óbæri-
legar byrðar á herðar. Má vel vera
að sumstaðar mælist vel fyrir þeirri
umhyggju fyrir »velferð þjóðarinnar*,
en hitt er eins víst, að mikill hiuti
þeirra manna, sem meta mentun
barna sinna svo mikils að þeir vilji
yfirleitt leggja nokkuð á sig fyrir hana,
munu ekki verða þakklátir fyrir þá
ráðstöfun. Því síður munu niðjar
vorir blessa þá menn, sem að þarf-
lausu kefja niður vaknandi áhuga nú-
lifandi kynslóðar á mentamálinu.
Hvaðan kæmi og þessu þingi um-
boð til að gera nú þegar ónýtar
gjörðir síðasta þings í þessu máli?
»þjóðin« hefir ekki gefið umboð
til þess. Ein eða tvær vanhugsaðar
blaðagreinir eru þó vonandi ekki nóg
ástæða til þess að alþing þjóti upp
til handa og fóta til að umturna eða
eyðileggja ársgamla löggjöf um eitt
allra merkasta mál þjóðarinnar, og
það áður en nokkuð verulegt er til-
reynt um það, hvernig löggjöfin muni
gefast í framkvæmd!
Lögin sjálf gefa leyfi til frests á
öllum framkvæmdum til 1910, eða
1911. En samt sem áður hafa um
20 hreppar þegar samið og fengið
staðtesta fræðslusamþykt fyrir sig, og
flestir þeirra hafa þegar í vetur hag-
að kenslu samkvæmt hinum nýju
fræðslulögum. Nokkur ný skólahjer-
uð eru stofnuð, og reglugjörðir stað-
festar fyrir skóla í þeim. Víða ann-
arstaðar eru fræðslunefndír kosnar og
eru einmitt í vetur að semja fræðslu
samþyktir sínar; þær eru að því á
sömu augnablikunum og emstakir
þingmenn eru að bollaleggja það, að
eyðileggja framkvæmd fræðslulaganna!
Væri það ekki rjett, að alþing í
vetur Ijeti óhreyft við þessum lögum
og lofaði þjóðinni að hugsa sig um
þann tíma, sem fræðslulögin sjálf
gefa henni til umhugsunar, til 1911?
Komi það þá í Ijós, að lögin sjeu
óframkvæmanleg — sem meðal ann-
ars fæst bending um af því, hve
margir hreppar þá hafa ráðstafað
barnafræðslu hjá sjer samkvæmt lög-
unum — þá virðist nægur tíminn til
að taka ákvörðun um frestun þeirra.
Áhrif farkenslunnar og skólakensl-
unnar á heimilisfræðsluna.
Árið 1897 sendi hið íslenska kennara-
fjelag prestum, próföstum, kennurum og
öðrum mönnum ýmsum nokkrar spurn-
ingar viðvíkjandi lýðfræðslunui íþvítrausti
að svörin gætu orðið til stuðnings við
undirbúning þess máls undir væntanlega
löggjöf um lýðfræðslu landsins.
Frá eitthvað kringum hundrað manns
komu meira og iniiuia rækileg svör, og
frá sumum þeirra allítarleg umsögn um
öll aðalatriði málsins
Spurningarnar voru 12, og ein þeirrar
var þessi: Álítið þjer, að umgangskensla
' og skótakensla dragi (yfir höfuð) úr
heimilisfrœðslu. eða eflí hana?
Pað er nú nógu fróðlegí að sjá, hvernig
athugalir og gagnkun íugir menn, svo
sem prestarnir, svara þessari spurningu, til
samanburðar við ýmsa dóma um það at-
riði sem einatt er kastað fram í blaða-
greinum, þar sem einn segir að farkensl-
an styðji heimiliskensiuna, en annar að
hún eyðileggi hana.
Svörin hjá prestunum verða mjög svo
sundurieit. Margir svara spurningunni
að vísu ekki beinlínis. Sumir segjast
ekki geta gefið beint svar. Farkennarinn
kenni aðallega skrift og reikning, sem
heimilin hafi alment ekki getað kent.
Áhrif hans á lestrar- og kristindóms-
kenslu heimilanna verði ekki sjeð, o. s.
frv.
En einir 35 svara spurningunni svo,
að farkenslan efli heimakensluna, veki
áhuga barnanna, glæði og áhuga for-
eldranna.
Álíka margir svara henni svo, að far-
kenslan dragi úr heimilisfræðslnnni heim-
ilin treysti of mjög upp á kennarann og
leggi svo sjálf árar í bát. Margir sem
svara svo, láta þess getið, að þetta sje að
vísu óeðiilegt, og ætti ekki svo að vera;
gera sjer og von um, að það breytist
með tímanum á þann veg, að góð sam-
vinna takist með kennurunum og heim-
ilunum.
Af hverju mundu nú stafa þessir mjög
svo mismunandi dómar?
Eflaust af því að prestarnir hafa kynst
mjög svo mismunandi kennurum:
Oóður farkennari gerir ekki einungis
að auðga börnin að þekkingu, og vekja
fróðleikslöngun hjá þeim, heldur vekur
hann og áhuga foreldranna og bætir
þann veg heimilisfræðsluna þar sem hann
kennir bæði beint og óbeint. —
Margra góðra grasa kennir annars í
svörum presta til kennarafjelagsins. Margt
af því, sem fyrir þeim vakir 1897, varð
að lögun 1907, svo sem auknar kröfur
þekkingar barna, sjermentaðir kennnarar,
farkennari í hverri sveit þar sem föstnm
skóla verður ekki við komið, hluttaka
sveitanna í stjórn fræðslumálanna og,
fjárreiðu til þeirra, almenn opinber próf
o. s. frv.
Það má óhætt telja þessar spurningar
kennarafjelagsins ogsvör áhugasamra presta
upp á þær, einn þáttinn í undirbúningi
hinna nýju fræðslulaga, og hann ekkert
óverulegan. Peir lögðu þar margir góð-
an skerf prestarnir; sumir af miklum
skilningi á mentamálinu.
Aðrir góðir menn styggjast ekki af því,
þó að einn sje nefndur til dæmis.
Sjera Kjartan Helgason (þá prestur í
Hvammi í Dölum) segir meðal annars:
»Fræðsla æskulýðsins hefir á síðustu ár-
um tekið talsverðum framförum . .
Umferðarkennarar hafa komið að góðu
liði, einkum að því er snertir uppfræðslu