Skólablaðið - 01.04.1909, Blaðsíða 1

Þriðji árgangur.
8-9. tbl. Kcmur út tvisvar í mánuði. Kosiar 2 kr. á ári. Sieykjavík í. apríl. Auglýsingaverð: 1 kr. þuml. Afgr. Reykjavik. 1909•

Kennarafjelagifl tvítngt.
I þetta sinn er það eigi tilætlunin
að skrifa greinilega sögu kennarafje-
lagsins um þau 20 ár sem liðin eru
frá því það var stofnað, það á öllu
betur við að gera það, er það hefir
lifað aldarfjórðunginn. Nú verðureigi
annað gert en að rifja upp og skýra
frá hinu helsta sem í letur hefirverið
fært í fundarbók fjelagsins. Má af
yfirliti því sjá að alþýðufræðslumál
þau, sem verið hafa á dagskrá þjóð-
arinnar, síðan fjelagið var stofnað,
hafa verið reifð í fjelaginu og mundi
mega sýna það og sanna, að mörg
af þeim eigi þar beint upptök sín.
Annars má segja það um kennarafje-
lagið að það hafi yfirleitt látið frem-
ur lítið á sjer bera, og ekki verið gef-
ið fyrir aó trana sjer fram, en af því
hefir það líka sopið, og það jafnan
verið fremur fáskipað. Eftir því sem
sjeð verður af skjölum fjelagsins, hafa
fjelagsmenn aldrei verið 100 að tölu.
Pegar eftii 1874, og einkum þó þeg-
ar kemur fram um 1880 er töluvert
unnið að því fram yfir það sem áður
hafði verið að menta alþýðu; þá er
lögskipað að kenna börnum skrift og
reikning. Möðruvallaskóli er stafnað-
ur, Flensborgarskóli, Kvennaskólar,
og búnaðarskólar. Pað lítur út fyrir
að um þær mundir hafi það staðið
all glögglega fyrir sjónum ýmsraleið-
toga og löggjafa þjóðarinnar, að ekki
væri heillavænlegt að hafa stjórnfrjáls-
an lýð fræddan af handahófi. Fræðslu-
lögin frá 1880 höfðu það í för með
sjer, að smátt og smátt er farið að
ráða barnakennara í sveitum. þegar
svo var komið að ausætt þótti að þeim
mundi fara sífjölgandi og kennurum
við fasta skóla líka, þá var eðlilegt að
sú hugsun vaknaði hjá ýmsum, að
full þörf væri á því að stofna kenn-
arafjelag, sem ynni að því að beina
hreyfingunni í sem rjettasta átt, og
efla samvinnu meðal kennaranna
sjálfra.
Þegar þess er gætt, að barnakenn-
arar voru fremur fáir um þessar mund-
ir og á víð og dreif um stórt svæði
og flestir harla lausir í sessi, þá var
eðlilegt að aðrir kennarar yrðu fyrstí
stað aðallega til þess að bera uppi
kennarafjelags hugmyndina, koma
henni í framkvæmd og hafa höfuð
forgöngu fjelagsins. En nú stöndum
vjer á tímamótum; barnakennararnir,
sem eru nú og munu verafjölskijoað-
asti kennaraflokkurinn, virðist nú vera
að taka kennarafjelagið á sínarherðar,
og gera það sjerstaklega að sínu fje-
lagi, með öðrum orðum, að kennara-
fjelagið sje nú að komast í það horf,
sem vakti fyrir ýmsum stofnendum
þéss að það ætti fyr eða seinna að
komast í.
HcnnarafjcUðið stofnað.
Hinn 16. dag febrúarmánaðar 1889
köm saman í barnaskólahúsinu í
Reykjavík (pósthúsinu sem nú er) 20
manns, er við kenslu fengust; voru
það kennarar við prestaskólann.lækna-
skólann, latínuskólann, barnaskólann
í Reykjavík og á Seltjarnarnesi ogvið
Flensborgarskólann; var á samkomu
þessari samþykt í einu hljóði að stofna
kennarafjelag og var þriggja manna
nefnd kosin til að semja fjelagslögin.
Að viku liðinni var nýr fundur haldinn,
og hafði þá nefndin lokið starfi sínu.
Lagafrumvarp nefndarinnar var sam-
þykt með litlum breytingum, en jafn-
framt samþykt að taka lögin til athug-
unar á fyrsta ársfundi fjelagsins sum-
arið eftir. Fjelagíð var nefnt Hið ís-
lenska kennarafjelag, og má af fyrstu
grein fjelagslaganna sjá tilgang þess;
hún var þannig orðuð: Tilgangur
fjelagsins er að efla mentun hinnar
íslensku þjóðar, bæði alþýðumentun-
ina og hina æðri mentun, auka sam-
vinnu og samtök milli íslenskra kenn-
ara, og hlynna að hagsmunum kenn-
arastjettarinnar í öllum greinum and-
legum og líkamlegum. Regar á fyrsta
aðalfundi fjelagsins var borin upp sú
breytingartillaga, að 1. gr. laganna
orðaðist þannig: Tilgangur fjelagsins
er að koma sem haganlegustu skipu-
lagi á alla kenslu og skóla í landinu,
æðri sem lægri, og efla þekkingu ís-
lenskra kennara, og þjóðarinnar yfir
höfuð, í öllu því er lýtur að uppeldi
og kenslu. Pað þótti víst varlegra á
þeim dögum að hafa ekki hátt um sig
með það, að fjelagið ætti að vinna að
því að efla líkamlegan hag kennar-
anna. Lagabreyting þessi var sam-
þykt á fundinum og eftir þessari
stefnuskrá hefir fjelagið átt að vinna
síðan.
Svo var ákveðið í lögunum að fje-
lagið skyldi gefa út tímarit um upp-
eldi og mentamál svo fljótt sem því
yrði við komið. Rjett til inntöku í
fjelagið skyldi hver sá hafa, karl eða
kona, sem hefði stöðuga atvinnu af
kenslu. Aðrir skyldu bornir undir at-
kvæði fjelagsmanna á ársfundi. í fje-
laginu hafa verið þó nokkrir, er eigi
hafa við kenslu fengist.
Stofnun smá kcnnarafjclaga.
Eins og auðsætt er, gátu kennarar
víðs vegar um landið naumast sótt
fundi fjelagsins, og það reyndist frá-
gangssök fyrir aðra en þá sem bjuggu
í Reykjavík og þar í grend, þar sem
fjelagsmennvoru flestir.að taka veruleg-
anþátt í fjelagsstörfunum eða vera í ná-
inni samvinnu við fjelagsstjórnina, sem
var búsett í Reykjavík og þar í ná-
grenninu. Rcss vegna var því brátt
hreyft af nokkrum áhugasömum kenn-
urum að æskilegt væri að stofnuð
væru út um land smá kennarafjelög,
er stæðu í sambandi við aðalfjelagið,
en störfuðu líka hvert út af fyrir sig,
og hjeldu fundi út af fyrir sig til að
ræðaum sjermál sín og almenn fræðslu-
mál. — Skagfirðingar munu hafa orð-
ið fyrstir til að stofna slíkt smáfjelag,
og sendu þeir tilmæli til hinsíslenska
kennarafjelags um að aðalfundur þess,
1893, semdi frumvarp til laga handa
smærri kennarafjelögum, et vera skyldu
í hverri sýslu. Fundurinn tók vel í
málið, en taldi þó ráðlegra að undir-
búa það betur, áður en léngra væri
farið. Á ársfundi fjelagsins árið eftir,
var málið tekið fyrir að nýju og var
á fundinum samþykt þessi viðaukatil-
laga við 3. grein laga kennarafjelags-
ins:
Heimilt skal og smærri kennarafje-
lögum út um land að ganga í fjelag-
ið, gegn því að hver fjélagsmaður í
því fjelagi greiði árlega helming tillags
síns (1 krónu) til hins íslenska kenn-
aratjelags, en hinn helmingurinn renni
til hlutaðeigandi fjelags í hjeraði«.
Lítið varð þó um stofnun slíkra smá
kennarafjelaga, og ekkert slíkt fjelag
notaði sjer lagaheimildina að tengjast
aðalkennarafjelaginu. Fjelag Skagfirð-
inga varð ekki langlíft, og kom svo
smáfjelagamáiið ekki á dagskrá aðal-