Skólablaðið - 01.04.1909, Blaðsíða 5

SKÓLABLAÐIÐ
33
Traustgróin trygð
tengir oss fast við þig, hjartkæra bygð!
Hretviðrin hörð
hagga’ ekki ást vorri’ á feðranna jörð.
Haldi svo hljóðar
hollvættir góðar
hátt yfir dröngum og dalgrundum vörð
um Dýrafjörð!
Ouðm. Guðmundsson.
Hufileiöingar
í jólafríinu 1908 ’09.
Eftir Snor'ra Sigfússon
frá Tjörn.
Alt af hefir íslenska þjóðin viljað
upp og fram! En það er þó eins
og þessi fram-þrá hafi oft og tíðum
blundað; og hví skyldi oss furða á
því? Alls konar lyf vóru brúkuð, til
að svæfa hana að fullu og öllu, svo
oss má meiri undur þykja, að hún
skyldi nokkurntíma vakna aftur. Nú
er hún betur vængjuð en hún hefir
nokkurn tíma verió.
Vjer viljum fram, — fram úr myrkr-
inu og þokunni — í Ijósið; enginn
íslendingur neitar því. En vegurinn
þangað hefir ávalt verið harðla óljós.
Allra handa þokubólstrar hafa gert
sjóndeildarhringinn alt of þröngan.
Vjer höfum verið of þröngsýnir;
— starfið í ritum og ræðum, hefir
mest megnis verið fólgið í politísk-
um deilum og kröfum, og vjer höfum
álitið rýmkun stjórnmálabandanna eina
og aðalveginn aðmarkinu: frjáls þjóð
í frjálsu landi.
Petta er grunnhygni.
Vjer verðum að vísu að álita það
eina af vorum helgustu skyldum, og
mikilfengustu málefnum, að ná full-
komnum eignarrjetti yfir landinu, en
vjer megum ekki halda, að með því
aðeins sje markinu náð. Vjer verð-
um að sjá um, að ísland eignist syni
og dætur, sem hafa vilja og mátt til
að stjórfia og starfa, — byggja og
bæta landið.
Engin lög, þótt spunnin sjeu úr
heila allra heimsins lögvitringa, megna
að frelsa þá þjóð, sem í sjálfri sjer
ber þrældómshlekki, og eigi heldur
munu slík lög fá fjötrað frjálsaþjóð,
í orðsins dýpstu þýðingu. Við þetta
verðum vjer að brjóta blað — í bláu
bókinni.
En þokubólstrarnir eru að fækka
og sjónhringurinn að víkka. Vjer
höfum sett upp stór augu, og sjeð,
að öll trje vaxa upp af rót, og
að vöxtur og viðgangur trjesins er
kominn undir gæðum oggróðurstæði
rótarinnar. þessvegna er skilningur-
inn að skýrast á hinu lang þýðingar
mesta þjóðfrelsis-máli voru: góðu
uppeldi æskulýðsins.
En þá verður eitthvað að gera svo
að gagni vérði.
* *
*
Pað er með líf æskumannsins eins
og lækinn í vorleysingunum, sem
flæðir út yfir tún og tóftir og gerir
mikinn usla, vegna þess að honum
var ei í fyrstu veitt í rjettan farveg.
Pannig eyðir hann afli sínu öðruin
til óheilla. En sje honum þegar í
byrjuh beint í rjetta átt, getur hann
orðið hinn mesti þarfagripur.
»Kenn þeim unga að ganga þann
veg, sem hann á að ganga; þégar
hann eldist mun hann ei af honum
beygja.« Snemma heyrðum vjer þessi
orð í kalda og þurra kverinu, sem
svo hörmulega litlu lífi var blásið í
af kennendunum; og þeir sem hafa
orðið fyrir því, að missa hinar kær-
leiksríku áminningar móðurinnar, löngu
fyr en þeir höfðu fengið dæmandi
greind, geta best vitnað um hinar
aðrar líflausu áminningarnar.
Pað hefir því oft verið erfitt að
greina vegina að, og margur hefir
þessvegna vilst inn á vegleysu eina,
og eytt þar afli sínu sjálfum sjer og
öðrum til óheilla, í staðinn fyrir að
velja hinn rjetta veginn.
Eðlisfarið og hin ytri áhrif skapa
manninn, og verða ætíð skiftar skoð-
anir um, hvort sín meira má. Sumir
segja, að náttúran sje náminu ríkari,
én þó munu fleiri játa, að börnin
læri af því það sje fyrir þeim haft,
og sá verði sauður er með sauðum
venst. Hvort tveggja má sín svo
mikils, að það megnar að skapa verð-
mæti mannsinr, fyrir sjálfan hann og
aóra; og það er víst, að flestir menn
breytast, annaðhvort til hins betra
eða verra, eftir þeim áhrifum sem
þeir verða fyrir í æsku.
Pað ríður því lífið á, að mennirn-
ir verði fyrir góðum áhrifum á æsku-
árunum, á meðan alt stendur opið.
Allir brjóta fleyið sitt á síðasta boð-
anum, bæði hinir nýtu og ónýtu, en
þjóðfjelagið hefir aðeins þörf hinna
nýtu manna og þess vegna verður
ávalt skarð fyrir skildi, er þeir falla
frá. En er þá ekki huggun harmi
gegn að eftirkomendurnir hafi vilja og
mátt til að fylla skarðið, og að þeir
í æsku hafi lært að beita kröftum
sínum rjett?
í ónytjungssætið sest enginn, sem
í æsku hefir lært að vanvirða það.
Pað ætti því að vera Ijóst, öllum
skynberandi mönnum, hvílíka afar-
þýðingu uppeldisvöndunin hefir. —
Heiður og velferð einstakling-
anna, og þá um leið þjóðarinnar
í heild sinni, er undiruppeldinu
komið.
Petta vitum vjer, en hvernig á að
bæta úr því? — munuð þjer spyrja.
Pað þyrfti hreinan spámann til að
svara þessu, því alt er hægt að mis-
brúka, svo og hinar nýtustu og bestu
leiðbeiningar. Rotnu kvistirnir í skóg-
inum gera skóginn ekki einkisvirði.
Hinn mesti allra manna kennara varð
að sjá verkið sitt víða fótum troðið,
en hann uppgafst ekki þrátt fyrir það.
Vjer megum heldur ekki uppgefast.
Spámenn erum vjer ekki, og skynj-
anin nær skamt, en vjer verðum þó
af reynslu annara þjóða, að reyna til
að rýna í vor eigin kjör og kosti, eft-
ir föngum. Gerum vjer það, mun
yður eigi undra þótt eg svari og
segi: Með lýðskólum sem hafa vit
og vilja á að starfa rjett.
Vjer skulum nú athuga þetta nokk-
uð nánar.
Á heimilunum er hinum fyrstu fræ-
kornum sáð í akur barnssálarinnar,
og vjer skulum ætla að þau sjeu góð.
Svo á barnaskólinn að bera að þeim
og bæta við, svo vænta megi góðs
ávaxtar.
En ætla skulum vjer þó, að eigi
verði lengur notaðar kennaranefnur,
sem hingað til hafa gegnt því starfi
matsins vegna, án þess að hafa borið
hið allraminsta skyn á þetta vanda-
sama verk.
Án efa verða hjer eftir fáir notaðir
af þessum mönnum, heldur að eins
þeir, sem með sjerfræðslu hafa tekist
það á hendur, af vilja og vitund. Af
þeim má mikils vænta.
Svo kemur fermingin meö 14 ára
aldrinum, löngu fyr en barnið hefir
tengið þroskaðan skilning og dæm-
andi greind. Eiðurinn er óttalaust
unninn, bækurnar látnar á hylluna,
og öll siðferðisumvöndun dofnar, því
nú er hinn fermdi orðinn maður með
mönnum!
En sjáið þjer ekki öll, að þessi
námstírni, sem endar við ferminguna,
er ónógur, hversu góður sem hann
annars er — ?
Barnakennararnir sá í ýmis konar
jarðveg, og sje eigi síðar að því bor-
ið, er hætt við að fari líkt og fer fyr-
ir óþroskuðu garðblómunum í þurk-
inum: þau visna af vökvaleysi, jafn-
vel þó sáðmaðurinn hafi sett þau
viður, eftir öllum Iífsins reglum,
Eftir lö ára aldurinn þurfa ung-
lingarnir að fá árjetting barnafræðsl-
unnar, og ýmsar mentandi leiðbein-
ingar.
En þá munuð þjer máske segja,
að hinar opinberu mentastofnanir
landsins standi þeim opnar, t. d. gagn-
fræðaskólarnir.
Eg skal strax taka það fram, að
eg álít t. d. gagnfræðaskóla Norður-
lands (á Akureyri) eigi lengur alþýðu-
skóla. þ. e. a. s. eigi' þann skóla,
sem allir unglingar hafa tækifæri til
að fara í, hversu mjög sem þeir þrá
meiri sýn og eflingu starfskraftanna,
en barnaskólinn gat veitt.
Fyrst og fremst hefir bæði náms-
árið og námstíminn verið lengd, og
eftir því sem eg best veit, eigi með
auknum námsstyrk. Hingað til gátu
einstæðingar og bláfátæklingar unnið
sjer það inn að sumrinu, sem að þeir
eyddu yfir veturinn, eða því sem
næst, en nú með framlengingu náms-