Skólablaðið - 15.05.1909, Blaðsíða 2

46
lögkröfðu prófi, mun og yfirleitt
verða fremur lauslegt og óstöðugt í
minni. Og eigi munu þeir verða
nema aðeins sárafáir af öllum hinum
»löglærðu« unglingum, sem halda við
námi sínu eða auka það.
Pess vegna munu fræðslulögin —
því miður — ekki ná þeim lofsverða
til gangi, eða því æskilega takmarki,
að heimilisfræðslan ein geti nkkurn
tíma fullnægt kunnáttukröfum laganna,
eða m. ö. o. að veruleg, varanleg
og sanngagnfegalþýðumentufi vinn-
ist með þeim.
Lögin sleppalangt of snemma hend-
inni af ungdómnum. Væri miklu nær,
að byrja heldur seinha og lofa héim-
ilunum að annast börn sín lengur,
segjum til 12 ára, en láta ungmennin
svo ekki skilyrðislaust sleppa undan
almennri fræðslu á fermingaraldri, eða
með fermingunni, heldur ættu þau að
leysa af hendi alment hæfilegt próf eigi
fyren lóára, en helst 18 ára eða jafnvel
20 ára. tJá fyrst mætti búast við
haldgóðri mentun fyrir lífið með sæmi-
legri kenslu; og þá mætti víst einnig
vona. að með tímanum gæti heim-
ilisfræðslan orðið sæmileg og óhætt
að ætla meimilunum miklu meira en
ella.
f þessu eru því gallar træðslulaganna
fólgnir: að þau byrja með börnin ó-
þarflega fljótt og hætta við þau ó-
bærilega snemma, svo að alt vérður
gagnslítið eða gagnslaust fyrir allann
þorra þeirra — af því, að ekkert get-
ur orðið í þeim fast, en alt losara-
legt og gleymanlegt, sem þeim er
kent á svo stuttum tíma á þessum
unga aldri.
Og með tiiliti til þessa er fullnægj-
ing eða framkvæmd þessara fræðslu-
laga óbærilega dýr, jafnvel hver aðferð
sem höfð er til að ná lögskipaðri
kunnáttu og áskildu prófi.
Eg býst við, að fræðsluvinir segi,
að úr þessum göllum megi eða eigi
að bæta með því, að setja upp svo
og svo marga alþýðuskóla, sem taki
við, þar sem fræðslulaganámiðhættir,
og þá sje um ekkert að kvarta.
En halda menn þá, að þetta fyrir-
komulag muni gera alla alþýðu æski-
lega og hæfilega mentaða? Eg get
ómögulega sjeð að svo verði. því að
alþýðuskóla, slíka, sem gert er ráð
fyrir, sækir aldrei öll alþýða, líklega
ekki einn 10. hennar, fyrir dýrleika og
örðugleika sakir, og með því fara alt-
of margir á mis við hin almennu ment-
nnar gæði.
Fyrst einhverskonar skólar, minst
tveir í hverri sveit, og víða fleiri, eftir
fræðslulögunum, og síðan alþýðu-
skólar til áframhalds í annari, þriðju
eða fjórðu hverri sveit, eða þó ekki
væri nema í hverri sýslu, auk nauð-
synlegra sjerskóla það mundi verða
dýrt — afskaplega dyrt hvað með
öðru. Og alþýðu mundi verða jafn
óljúft slíkt skóla-»vesen« og ókleift
að nota það alment. Aðeins stöku
maður mundi halda áfram og full-
SKÓLABLAÐIÐ
*---------------------------------'vysff
komna fræðslulagaháfn sitt á þessum
æðri átramhaldsskólum, en allir eða
flestir hinna mundu gleyma flestu eða
ölllu, sem fræöslulögin veita þeiin,
og flest að lítlu eða engu verða,
Frh,
... -Ig&rr-
Ráðvendni. Fátt þykir Ijótara í
fari manna en það, að þeir sjeu óráð-
vandír.
þjófur! — Það er Ijótt orð. Allir
þykjast vita hvernig sá maður er, sem
er eirikendur með því nafni. Snemma
bryddir á því hjá sumum unglingum,
að þeir hafi tilhneigingu til þess að
taka það, sem þeir vita, að þeir eiga
ekki. Þá tilhneigingu er því eðlilegt,
að menn geri sjer far um að bæla
niður. Enginn getur hugsað til þess
að barnið sitt verði þjófur.
En hjer má fara varlega, þegar um
börn er að ræða. Ekki er það þjófn-
aður, þó að barn taki sjer sykurmola
af því að það langar í hann; og ekki
er barnið þjófur fyrir það, þó að það
taki sykurmolann. Pað er ekki þjófn-
aður þó að maður taki þaðsemhann
langar til að eiga. F*að verður þá
fyrst þjófnaður, þegar maður tekur
það, sem er annars manns eign.
Börn verða þá ao læra og skilja,
hvað þetta þýðir, að einhver hlutur
er annars nianns eign; þau þurfa að
komast í skilning um eignarrjettinn,
og þau þurfa að læra að virða hann,
og þykja mikið til hans koma fyrir
sjálf sig; þá vita þau, að hann er líka
nokkurs virði fyrir aðra.
Víst má hræða börn trá því að taka
það, sem þau langar til að eignast,
með hótunum um að þau komist í
ólukku fyrir, hlióti hýðingu að kveldi —
svo sem til árjettingar, þó að »snopp-
ungurinn« hafi verið látinn dugasvona
til bráðabyrgða.
En svo koma, þegar minst varir,
svo ágæt tækifæri til að hnupla sjer
»mola« eða »bita« svo að enginn sjer,
og svo að enga ólukku getur verið
að óttast. Hví skyldu þá slík tæki-
færi ekki notuð, ef engum er gert
mein með því, og ef ekkert er að
óttast? Þau eru auðvitað notuð! Barn-
ið verður varkárara: lærir að fara kring-
um pabba og mömmu, og geturörð-
ið með aldrinum slunginn þjófur.
Hiæðslan fyrir þessari ólukku —
hegningunni, er þá ekki örugt meðal,
blátt áfram af því að hegningin er
ekki alt af vís; það er ekki víst —
þvert á móti oft harla ólíklegt — að
nokkur ólukka verði afleiðing af full-
nægju ílöngunarinnar.
Eina ráðið verður að stilla svo til,
að »ó!ukkan« komi alt af sem bein
og sjálfsögð afleiðing af yfirsjóninni.
Hafi barnið lært að virða eignarrjett-
inn, hafi það skilið, hve mikils virði
haun er fyrir það sjálft og aðra, þá
segir samviskan því í hvert sinn, sem
það tekur annars manns eign, að það
hafi brotið þennan rjett, eignarrjettinn.
Samviskan af því færir því meiri
ólukku en kinnhesturinn og hýðingin,
og því forðast það að taka annara
eign, enda þó að það viti víst, að
enginn komist að því nokkurn tíma.
Börn eru ekki gömul, þegar þau
skilja glögt muninn á því, hvað er
nii.tt og hvað er þitt. Og það er
ekki erfitt að koma þeim í skilning
um að eignarrjetturinn sje dýrmætur.
Pau eiga venjulega eitthvað, sem þeim
þykir svo vænt nm, að þeim svíður
sárt að láta taka það frá sjer; slíkir
kjörgripir í augum barnanna þurfa
ekki að vera verðmætari en glertala
eða hnapplok. Fað þarf þáekkiann-
að en benda þeim á að öðrum þyki
eins vænt um eigursínar eins ogþeim
þykir sjálfum um þessa kjörgripi. Og
þau finna að það er hárrjett, siðalög-
málið góða en gagnorða: það sem
þjer viljið að mennirnir gjöri yður,
skulu þjer og þeim gjöra.
* *
*
fðni er börnum sjaldnast eiginleg.
Barnseðlið er svo hviklátt og óstöð-
ugt. En auðvitað má venja börn á
iðni með uppeldinu. Iðni ogástund-
un við sjerhver störf kemur sjer vél,
en tómlæti og hvikulleiki við verk er
illa virt. Margir gera sjer því far um
að halda unglingum til iðni, svo að
úr þeim verði iðnir og ástundunar-
samir menn.
Þetta ætti og að vera hægðarleikur,
því að börnum er meðsköpuð starfs-
þrá — venjulega- Starfsþránni þarf
þá að svala, og fara svo með hana,
að hiin haldist en dofni ekki. En
það lítur óneitanlega út fyrir, að það
lánist ekki ávalt. Pví að oft er talað
um leti í börnum og unglingum.
Peir eru latir að kemba, latir við
»kverið«, latir við svo margt, sem
ætlast er til að þeir geri. Og þó eru
þeir í raun og veru ekki latir. Pá
vantar ekki vilja til starfsemi
Drengur, sem er latur að kemba
ull, er mjög viljugur að smíða bát.
Stúlka, sem er löt að prjóna sokkinn
sinn, er viljug til og iðin að sauma
upp á brúðuna sína. Pau geta bæði
tvö verið níðlöt við »kverið« en lesið
þjóðsögurnar með græðgi. Með öðr-
um orðum: þó að börnin sjeu að
eðlisfari starfsöm, þá geta þau verið
ófús að vinna skyldustörf, sem aðrir
*eggja þeim á herðar; en í raun og
veru er rangt að kalla þá vinnu-ólyst
leti.
Foreldrarnir verða að reyna að hag-
nýta sjer þessa meðfæddu starfsþrá
barnanna til þess að venja þau við
iðjusemi, og það verður auðveldast
með því að reyna alt af að tína eitt-
hvað til handa þeim að hafa fyrir
stafni, helst af öllu eitthvaðsem þeim
Baðstöfuhjal um barnauppeldi.
I