Skólablaðið - 01.06.1909, Qupperneq 1

Þriðji árgangur.
/3. tbl. Kemur út tvisvar i mánuði. Kostar 2 kr. á ári. 5leykjavík /. júní. Auglýsingaverð: 1 kr. þuml. Afgr. Reykjavik. 1909.

Fræðslulögin nýju
Og
fræðslumálin.
Niðurl.
Pað þykir dýrt hið núverandi fræðsu-
lagafyrirkomulag, jafnvel hið ljettasta,
En það er ekki rjett út af fyrir sig.
Pað væri als ekki dýrt, ef það svar-
aði kostnaði, ef það kæmi að tilætl-
uðu gagni, eða ef það gæti veitt veru-
lega, varanlega alþýðumentun.
En nú getur það þetta einmitt ékki,
og þessvegna er það dýrt — of dýrt.
En fyrir mitt leyti er eg hræddur
við skóla ofan á skóla eins og hjer
er á drepið, og óttast þá vegna þessa
tvenns: að kostnaðurinn hlýtur að
vera gífurlegur, og að það hlýtur að
vera margfaldur minni hluti alþýð-
unnar, sem getur notað þessa ráð-
gerðu áframhaldsskóla.
En eg vil leggja til, að kensla sú,
sem nú er að komast, og mun komast
á í hverri sveit, eftir fræðslulögunum,
verði gerð að reglulegri alþýðukenslu,
er veiti hverjum einasta hæfum
unglingi jafn góða og gilda alþýðu
mentun og hinum ráðgerðu alþýðu-
skólum er ætlað að veita, og að eng-
ir aðrir alþýðuskólar sjeu settir á lagg-
ir, nema sjerskólar, eða sjermenta
stofnanir.
Ef koma á, með tímanum, helst
sem fyrst skóli í hverri sveit, þá ættu
þeir skólar að veita fullnægjandi al-
þýðumentun, svo að eigi þyrfti ofan
á að bæta, eða nokkur að neyðast til
að sækja almenna mentun langar og
dýrar leiðir útúr sinni sveit.
Eg inni til þess aftur, að dýrt þykir
að framkvæma fræðslulögin, eins og
nú stendur. En hvað er nú þessi
kostnaður, enn sem komið er, hjá
því sem verður, þegar alþýðukenn-
ararnir hafa komið fram sífjölgandi
og hækkandi kröfum sínum um hækk-
að kaup og bætt kjör.
Nú hefir allur fjöldi kennara i sveit,
eftir fræðslulögunum þetta 6 kr. um
viku. Petta er svo lítið, að engin
getur gefið sig við kenslu fyrir það
kaup, nema þeir einir, sem hafa alt
annað að aðalstarfi, og eru því meir
eða minna ófullkomnir. En nú vilja
fræðslulögin eðlilega að kennarar hafi
kennaramentun, og að kenslan sje
þeirra aðalstarf. Nauðsyn þessi er
og viðurkend af öllum sem vit hafa
á. Allir, sem við kenslu fást af alúð,
finna líka til þess, að kenslan þarf að
vera aðallífsstarf kennarans; og þá
finna þeir sáran til þess, ogaðrirættu
aðgeta getið því nærri, að ómögulegter
aðlifa og starfaeingöngueða mestmeg-
nis fyrir nokkra kenslu fyrir önnur eins
vesaldarlaunogókjör, sem kennarastjett-
in í sveitunum enn hefir, og svo kvalin
stjett getur ekki verið vandastarfi sínu
vaxin. Út af þessu koma nú samtök
og kröfur kennara um endurbætt laun
og kjör, eins og líka er eðlilegt og
rjettlátt.
Hvaða manni eða mönnum, sem
gera alþýðukenslu að alúðarstarfi, get
eg varla hugsað mjer boðleg lægri
laun eða Ijelegri Iífskjör en vesaldar-
kjörin, sem presta stjettinni okkar hefir
yfirleitt verið boðin til þessa — þetta
700 — 1000 kr., eins og það hefir nú
goldist og notast — Nýju presta-
iaunalögin eru nýkomin. —
Og eigi alþýðukennarastjettin nokkra
framtíð; eigi hún að eflast og koma
að tilætluðum notum, hlýtur hún von
bráðar að fá kröfur sínar, og laun
hennar munu verða nær því, sem hjer
er sagt, ef eigi meiri.
Ef nú þetta verður, sem eg tel
líklegt, mundi þá eigi fræðslulaga-
kenslan á 10 — 14 ára börnum, verða
heldur dýr, þegar litið er á eða hugs-
að til þess, að mest af þessari
kenslu mun týnast og að litlu verða
af því, hve ungdómnum er snemma
slept? jú, hræðilega dýr. Og þá
bætti það hálflítið úr, þótt sett væru
upp svo og svo mörg alþýðuskólabákn
hjer og hvar til áframhaldskenslu o.
s. frv.
Hjer er að koma upp ný stjett í
landinu, sem hlýtur að verða langfjöl-
mennasta og dýrasta embættisstjett
landsins áður en lýkur, kennarastjettin.
Hvernig getur nú þjóðin, fámenn og
fátæk, borið hana sómasamlega og
sjer til sannarlegs gagns?
Og jafnhliða þessari upprennandi
kennarastjett er og verður hjer önnur
mjög fjölmenn embættisstjett, presta-
stjettin, sem frá öndverðu og til skamms
tíma hefir mest haft uppíræðslu ung-
dómsins og alþýðumentunina með
höndnm jafnhliða prestsskapnum, eða
auk hans. Víst hefir þessi alþýðu-
fræðsla presta verið ófullnægjandi, en
þess er að gæta, að hún hefir verið
þeirra auka eða hjáverka starfi; en
gæti efalaust orðið sæmileg, ef þeim
væri gert mögulegt að rækja alþ>ðu-
mentun eins og kennurum er ætlað.
Prestastjettin er líka dýr stjett, og
henni verður ekki útrýmt hvað sem
hver segir. Nema þá aðeins með
einu móti; að kennarastjettin komi
í stað hennar, eða þjóð'in taki kenn-
arastjettina til að vinna fyrir sig það,
sem hún annars vill kaupa af prests-
verkum, er ávalt mun verða nokkuð.
Að hugsa sjer, að í einni smásveit
í fátæku landi sjeu tveir sprenglærðir
dýrir embættismenn, prestur og kenn-
ari, á sóknar og landssjóðslaunum,
sem báðir eru haldnir til að vinna
það verk, sem ekki er nema handa
einum meðalmanni, það mundi mega
kalla »grátbroslegt«.
Eg leyfi mjerþví enn að stynja upp
þeirri tillögu: Að annaðhvort verði
prestar gerðir að alþýðukennurum,
eða alþýðukennarar að prestum, er
hvorttveggja hið sama.
Og til þess að lengja ekki málið
meira, leyfi eg mjer að vísa til þess
er eg áður hef fengið birt um þetta
efni undir nafninu: »Ónefndur prest-
ur«.
Fyrst flutti Fjallkonan 1906 ágrip
af tiliögum mínum í 64. og 65. blaði,
og athugasemdir um þær í 66. bl. s.
á. Peim athugasemdum fjekk eg svo
svarað í sama blaði 1907, í 9. og 10.
blaði. En allar tillögur mínar og rök-
semdir tók Pjóðólfur fyrir mig í 37.
og 38. blað sitt, meðan fræðslulögin
voru fyrir þinginu 1907. Eg ætlaði
að vita, hvort þingið vildi nokkuð á
mitt mál líta. En það hefir víst þótt í
meira lagi fjarstæða.
Ef einhver vildi hugsa eða dæma
nokkuð tillögur mínar, Pá bið eg hann
að lesa fyrst tillögurnar og það, sem
eg hef með þeim mælt í áðurnefnd-
um blöðum - til að byrja með.
Svo óska eg og vona að sem flest-
ir góðir menn, en um fram alt góðir
alþýðumentavinir, hugsi og tali um
þetta mál, sem efalaust er eitt af okk-
ar örlagaþrungnustu og alvarlegustu
málum, með hógværð og gætinni skoð-
un. Og eg vil svo enda í þetta sinn