Skólablaðið - 01.06.1909, Síða 2

Skólablaðið - 01.06.1909, Síða 2
50 SKOLABLAÐIÐ með því, að benda á falleg og sönn orð, er gamall góðvinur minn hefir nýlega skrifað mjer í þessu máli: 2>það dugar ekki að velta svona spurn- ingu til gamans í huga sjer, hún þarf djúpa rannsókn og stilta rökræðu (,discussion‘) á prenti.* Já, um fram alt djúpa ransókn og stilta rökræðu í svona máli, sem hlýtur aó vera og verða á dagskrá nú og lengi enn. Og mikið og vel þarf að hugsa sig um, áður en haldið er lengra en komið er. 20. apr. ’09. Ó. V. . ... . . .' -(j, ÐóndahGimili í Mýrarsýslu fyrir 40 50 árum. Eftir Quðm. Hjaltason. I. Margir utan lands og innan hugsa nú oft og segja svo: »Núna loksins koma þá íslendingar með í víngarð heimsmenningarinnar þeir hafa nú fengið símana, eimskip- in, steinhúsin, brýrnar, skóla o. s. frv. Aður voru þeir hálfgerðir skrælingjar. Nú fara þeir fyrst að verða þjóð með þjóðum.« Hvar sem eg heyri eða lesþettaog annað því um líkt, mótmæli eg því beinlínis eða óbeinlínis í ræðum og ritum. Eg sýni fram á, að þjóðmenning vor dó ekki út með Sturlungum. Hún lifði altaf þó líf hennar væri oft dauft, lengst af voru sögur samdar, og altaf lifði Ijóðasmfðið. Og það er kjarni þjóðmenningarinnar. Og hún lyfti sjer aftur npp með afli í óði og hreysti Jóns Arasonar, og svo í anda Guð- brandar byskups og sálmaskálda 16 aldar. Og ennþá hærra lyfti hún sjer í skáldskapar og söguanda 17 aldarinn- ar. Og allra hæst og fegurst reis hún og ríkti í anda Hallgríms Pjetursson- ar. »HalIgrímur kvað í heljarnauðum heilaga glóð j freðnar þjóðir.« segir M. J. Er þetta fagra þjóðskáldsorð alveg bókstaflega satt? Já, því einmitt þessi heilaga glóð endurskóp þjóð vora, kvað í hana trú, von og kærleika, þrótt og þol. Hallgrímurmálaði gull- öld vora í »Aldarhætti«. þar eggjar hann oss lögeggjan. En hann sá glöggt, að alkristna þurfti þjóðina fyrst, ef hún ætti aftur að verða göfugur hetjulýður. Pess vegna lagði hann alla áherslu á guðleg Ijóð. Og með þeim sáði hann ótal trúar, mannástar og menningarfræjum í þjóðarhjartað. F*essi fræ eiga í sjer eilíft magn. Og upp af þeim hefur sprottið ogsprett- ur enn það mesta og besta af vorri kristilegu menning. En mörg írækorn þessi »hvíla enn í myrkri mold* (M. J.). En upp af þeim mun margt nýtt ágætt koma, ef vjer ekki kæfum það með illgresi vantrúarinnar. Passíusálmarnir hafa átt, ásamt bestu sögum vorum, einna bestan þátt í að skapa heimilismenning vora. En hún hefur aftur verið hjartað í þjóðmenn- ingunni. Og hún verður aðveraþað hjereftir líka. Skólarnir eiga að efla hana og hún á að styðja þá. Mörg heimili voru, og ekki síst mörg bændaheimiii, máttu heita lýð- háskólarí smáum stýl. Góður sagna- lestur og húslestrar gjörðu þar mikið af því sem fyrirlestrarnir nú gjöra. II. Vil eg nefna eitt bændaheimili, sem eflaust var eitt af hinum betri bænda- heimiium á sinni tíð. Það var heim- ili mitt Ásbjarnarstaðir í Stafholtstuiu'- um, það er næsta fróðlegt fyrir skóla- menn vora að sjá vel hvernig sveita- menningin var áður en nokkurskóla- kensla komst á eða umgangsfræðsla. Pað er líka vekjandi og hvetjandi fyr- ir þá að sjá, hvað langt menn kom- ust með litlum meðulum. Ervonandi að fleiri þvílíkar heimilislýsingar komi í Ijós sín úr hverri sýslu eða sveit. Mun það örfa áhugann í öllum menta- málum. Og líka verður það efni handa menningarsögu landsins. Eg var uppeldisbarn velefnaðra heið- urshjóna, Einars Hallclórssonar og Halldóru Jónsdóttur. A heimili þeirra lærði eg að lesa svo ungur, að eg man ekkert eftir hvernig það gekk. Man eg þó barnæsku mína fremur vel. Man þegar eg ljek mjer að Ijónslöpp- um í brekku í sólskini, var eg þá kom- inn á fjórða ár. Allir aðrir kunnu þar að lesa og sumir lásu afbragðs vel, einkum Jaðir minn, enda las hann jafn- an húslestra og flest annað, er lesið var hátt á bænum, lærði eg næsta mikið af því sem hann las, var hann mjer mjög góður. Næsta ungur var eg þegar eg fór að skrifa. Byrjaði eg, eins og fleiri með fjaðrarpenna, sortubleki og reikn- ingsblöðum. En fjekk von bráðar venjuleg skrifföng og nógan tíma til að skrifa og lesa. Flestiraðriráheim- ili þessu voru skrifandi, og sumir þeirra skrifuðu fallega hönd. Á flestöilum vetrarkvöldum vareitt- hvað Iesið háttauk húslestranna. Þeir voru viðhafðir á hverju einasta vetrar- kvöldi, og svo á hverjum helgidegi árið um kring. Enginn vildi af þeim missa. Margt var annars lesið. Þjóðólfur, Norðri og Norðanfari, Skírnir, Fjelags- ritin, Norðurfari, Fjölnir, Kvöldvökur, Vinagleði, Árbækurnar. Ogsvomarg- ar Fornsögur, einkum Njála. Sumar- gjöfin,Ungsmannsgaman ogfleiri barna- bækur, einnig þúsund og ein nótt, Þjóðsögurnar og fleira. Kveðnar voru og margar rímur, einkum Þórðar og Núma. Og kvæði Hallgríms, Þorláks, Jónasar og Thór- oddsens og fleiri skálda, voru oft sungin hátt, Snót var mjög höfð um hönd. Og margir kunnu fjöldavísna og kvæða utanbókar. Einna vænst þótti fólkinu um kvæði Thoroddsens (Piltur og stúlka þótti auðvitað mesta gersemi) »Jakobsgrát« G. Brynjólfsson- ar og kvæðin í »Útilegumönnunum«. Sjaldan voru sagðar sögur. En mik- ið var lesið af skrifuðum sögum, sem þá voru óprentaðar. Sá eg fleiri bindi af svona skrifuðum sögum þar á bæ, voru sum lánuð, en sum áttu þar heima. Titilblöð og kaflaupphöf þeirra voru oft prýdd mörgum skrautstöfum. III. Guðsorðabækur þær, sem helst voru lesnar á heimili mínu voru Pjeturs- bækurnar. Passíu og Fæðingarsálmar og fleiri aðrir sálmaflokkar voru sungn- ir jafnan ár eftir ár Á helgum var sungið í Messusöngsbókinni og fyrst framan af í Grailaranum. Gamall fræðimaður á bænum, Halldór Páls- son, kunni flesta sálmaflokka þessa utanbókar. Og margir aðrir kunnu margt í þeim. Halldór ritaði og ósköp- in af sögum, rímum og líkaármælum og var næsta fjölfróður. Pað var ekki lítil menning í að lesa og heyra alt þetta, ár eftir ár. Og muna skulu menn það, að í guðsorðabókum vor- um allflestum eru ekki bara áminning- ar og hugganir, heldur einnig æði- mikill sögulegur og sjálfræðislegur fróðleikur. Og í mörgum þeirra er líka mikil fegurð og list. Húslestrarn- ir gera meira en að hugga og betra. Peir menta líka. Helga biskups postilla og svo hin- ar nýrri postillur vorar og Hallgríms, Valdimars og Mattíasar sálmar og önnur guóleg Ijóð þeirra, eru beinlín- is mentandi að lesa og læra. Auk þessara bóka, sem hátt var lesið í,* voru fjöldamargar aðrar bæk- ur, sem eg og fleiri oftast lásum eitt- hvað í með sjálfum okkur. Par voru biflíur tvær, biflíukjarnar tveir, nýja testamenti tvö eða þrjú og biflíusög- ur líka. Par voru Vídalínsbækur flest- ar. Par voru líka mörg hefti kristi- legra Smárita. Margar gamlar og nýjar sálma og bænabækur. Eg las guðsorðabækur með sömu ánægju eins og sögur væru. En kverið leidd- ist mjer heldur, því það varð eg að læra utanbókar. Sálma lærði eg aftur með sönnum áhuga. Par voru líka mjög margar aðrar fræðibækur. Par var Klausturpóstur, Atli og Búalög. Par var Jónslögbók forna; þar var Jarðatalið gamla; þarvar lengi grasafræði odds, Njóla, og fleiri þessháttar bækur, las eg bækur þess- ar allar, og sumar oft. Pótti mjer vænst um Njálu og rit M. Stephensens af öllum veraldlegum fræðibókum. Magnús glæddi anda- sjón mína manna best svo eg gat »geima skoðað heima«. »Atli og jarðatalið gáfu mjer mikla þekkingu á landi voru og atvinnuveg- um þess. Vjer höfum ekki ennþá

x

Skólablaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Skólablaðið
https://timarit.is/publication/236

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.