Skólablaðið - 15.07.1909, Blaðsíða 1
15. tb.
Kemur út tvisvar i mánuði.
Koslar 2 kr. á ári.
Auglýsingaverð: 1 kr. þuml.
Afgr. Bergst.str. 27.
1909•
Inngangsræða um kristindöms-
fræðslu bama
á prestastefnunni á Pingvelli 3. júlí.
(Eftir sjera Magnús Helgason).
Eg ætla að ekki sje mörgum blöð-
uð um það að fletta, að þetta mál sje
eitthvert hið allra þýðingarmesta mál
fyrir kristni og kirkju þessa lands;eg
eyði að því engum orðum; þar erum
vjer vafalaust allir samdóma. Að mál-
ið er komið hjer á dagskrá, er líka
vafalaust sprottið af tilfinningu þess,
að eigi sje svo fyrir því máli sjeð, sem
vert væri, og sje því þörf að bæta um
það. F*að er líka mín skoðun. Hitt
er annað mál. hvort auðgjört er að
finna þau ráð til umbóta, er unt sje
að koma í verk, og mönnum komi
saman um. Mig langar að segjamitt
álit í fám orðum.
Oss kemur víst öllum saman um
það, að sá sje tilgangur kristindóms-
fræðslu barna, að innræta þeim trú á
guð og frelsarann. er geti orðiðþeim
stoð og styrkur í lífinu, vörn gegn
illu, styrkur og hvöt til góðs, huggun
og athvarf í lífi og dauða. Til þess
er auðvitað engin fræðsla einhlít og
ekkert námsefni. Trúarinnar ríki er í
tilfinningalífi voru og vilja; hún er
fremur hjartans mál en höfuðsins; þar
er það enn í dag einatt opinberað
smælingjum, sem hulið er fróðum
mönnum og spekingum, og það er
alkunna, að trúin getur vel staðið í
öfugu hlutfalli við fróðleik manns. En
nokkra þekkingu þarf sanit sem áður
til þess að vekja trúarlífið og glæða.
Börnin þurfa að fá að vita nokkuð um
guð, til þess að geta trúað á hann.
Hvernig hefur nú verið háttað þeirri
fræðslu, sem börn hafa fengiö um
þessi efni? Aðalnámsefnið, hið eina
fastákveðna, hefur verið kverið, ágrip
af trúarfræði og siðafræði lúthersku
kirkjunnar. þessi bók hefur verið feng-
in börnunum í hendur, þegar þau eru
orðin læs, og stundum ekki nema
stautandi, settur fyrir kafli, skipað að
læra hann, og þegar það er búið, eða
á að vera búið, þá eru þau látin skila
þessu, hlýtt yfir það. Sumstaðar eru
þau þá spurð út úr um leið, stund-
um rjett til málamynda, en víða er
það als ekki borið við; því alvég slept,
þangað til presturinn fer að grenslast
eftir kunnáttu og skilningi barnsins,
og vill þá oft koma heldur en ekki að
tómum kofunum að því er til skiln-
ingsins kemur.
Þetta er gömul aðferð og úrelt.
Svona kendu menn fyrrum aðrar náms-
greinar líka, alt sem kent var;fengu
námsmönnum, bækur Ijetu lesa og læra
orðrjett lýsingu og hugleiðingar, regl-
ur og almenn sannindi, er aðrir höfðu
fundið, eða þóttust hafa fundið. Nú
eru menn horfnir frá þessari aðferð í
öllum námsgreinum, er börn eiga f
hlut. Mönnum hefir skilist, að þetta
sje að byrja á öfugum enda. Öll
þekking byrjar á reynslunm, skynjun
og skoðun hlutanna, atburðanna fyrir-
brigðanna; þar út af dregur svo hugs-
unin almenna lærdóma, lögmál og
reglur, myndar almenn vísindaleg hug-
tök, afmarkar þau og gefur þeim nöfn.
Þessa leið hefur mannkynið farið, og
þessa leið fer hver maður. Barnið
tekur eltir því, sem íyrir augun ber,
skynjar og skoðar. Ef það heyrir sagt
frá einhverju, sem það hefur ekki sjeð,
býr það sjer til í huganum mynd af
því eftir einhverju, sem það hefur
áður sjeð og þekkir, ef það er unt;
ef það getur enga mynd skapað sjer
af efninu í huganum, þá fer það áreið-
anlega fyrir ofan garð eða neðan. Það
er ekki fyr en síðar á æfinni að hin
óhlutkendu hugtök fara að ryðja sjer
til rúms í huganum. Oss fullorðnu
mönnunum er tamt aó hugsa í óhlut-
kendum hugtökum og nota nöfn þeirra
í ræðu og riti, en börn hugsa, efsvo
mætti segja, í sýnilegum, óþreifanleg-
um myndum. Pau eru ekki komin
lengra. Þess vegna byrja menn nú
barnakenslu í öllum greinum, sem mest
að unt er, á sýnilegum áþreifanlegum
hlutum. I náttúrusögu eru náttúru-
gripirnir sýndir sjálfir; í eðlisfræði
gjörðar »tilraunir«, til þess að börnin
geti svo að segja þreifað á lögum
þeim, er þar ráða. Landafræði er
kend úti fyrst, börnum sýndar áttirn-
ar, landslagið, fjöll og dalir, vogarog
víkur, til þess að börnin skilji þessi
orð, er þau koma fyrir í bókunum.
Pegar þau hafa lært að þekkja þannig
af eigin sjón, hvað orðin tákna, þá
rísa þar myndir upp fyrir hugskots-
augum þrirra undir eins og þau lesa
orðin í bókinni. Að öðrum kosti
skilja þau ekki bókina, gjöra sjer ann-
aðhvort enga eða ranga ogþokukenda
hugmynd um það sem þau lesa; og
það hjálpar ekkert, þó að þau kunni
orðin alveg reiprennandi.
Kristindómsfræðslan er að þessu
leyti alveg sömu lögum háð, sem aðr-
ar námsgreinar. Efnið verður líka þar
að geta tekið á sig sýnilega mynd í
barnshuganum; annars skilst það ekki^
Efni kversins, trúarfræði, trúarlærdóm-
ar, eru ekki þess eðlis yfir höfuð; þeir
eru almenn sannindi, sem mannleg
hugsun hefur dregið út af reynslunni,
atburðum og atvikum lífsins og sög-
unnar. Það efni er því ekki við barna
hæfi. Að byrja á því er að byrja á
öfugum enda. Kverið er fullt af hug-
tökum, sem reynsla barnsins hefur
eigi veitt því nein skilyrði tilaðskilja.
Hvað vel og ljóst sem þau eru ein-
kend og aímörkuð, dugir það ekki.
Pó að börnin kunni þessar skilgrein-
ingar og trúarsetningar upp á sína tíu
fingur, og geti þannig gjört grein fyrir
þeim hárrjett, eins og guðfræðingur, þá
erþað þýðingarlaust, ef það er að eins
af því, að barniðhefur lært að segja örð
guðfræðingsins eins og páfagaukur.
Eg hygg, að allir, sem hafa spurt
; börn út úr kveri, kannist við þetta, að
þeir verða að haga spurningum sín-
um um þetta efni svo, að börnin megi
svara með orðum kversins sjálfs; ann-
ars geta þau ekki svarað. Það er
eðlilegt; þau eiga orðin, en ekki hug-
myndirnar, sem þau tákna, nema þá
mjög óljósar og í þoku. Þess vegna
er svo afarerfitt að fá börn til að læra
kver öðru vísi en orðrjett. Yfirleitt
geta þau það ekki. Undantekningar
eru að vísu nokkrar um börn á 13.
14. og 15. ári, þó að margt sje þá
enn hverju barni of vaxið. En það
er ékki beðið eftir þeim aldri. Stund-
um er byrjað á kverinu jafnvel fyrir
innan 10 ára aldur; það þykir jafnvel
fremd í að börn byrji sem fyrst, og
læri sem fyrst út. En hamingjan
hjálpi mjer! hvílíkur misskilningur!
Að »læra út« kristindóminn á 11. eða
12. árinu! Eg veit að börnin geta
lært út kverió á þeim aldri, en hvað
i svo? Hvað er unnið við það? Fyrir
mínum sjónum ekki annað en það,
að tryggja sjer að börnin læri það