Skólablaðið - 15.10.1909, Page 2

74
SKÓLABLAÐIÐ
ir, trúfræði nje siðfræði, heldur við
persónuleg afskifti einstaklingsins af
náttúrunni og manninum.
Það er ekki bókalestur, sem barnið
þarfnast, heldur eðlilegt starf. Með
því að láta barnið afla sjer þekkingar-
innar af eigin ramleik með eðlilegu
starfi, verður viljalífið náttúrlegt og
lyndiseinkunnin heilbrigð. En til þess
útheimtist þó ennþá eitt, sem er mann-
inum jafn-samgróið og fjaðrirnar fugl-
unum, Það er móðurmálið. Móður-
málið er eins og andlegt band er
tengir saman ættingja og samlanda.
Málið er afkvæmi þjóðlundarinnar,
spegill þjóðsálarinnar. Það á því mik-
inn þátt' í því, að skapa lyndiseinkunn
einstaklingsins.
Þetta verður að hafa í huga þegar
leita skal að eðlilegu uppeldi, leita að
því, sem allir bestu uppeldisfræðingar
og heimspekingar hafa verið að leita
að á öllum tímum: Comenius,
Rousseau, Locke, Bacon, Kant, Pesta-
lozzi, Frobel, Diesterweg, Beust, —
allir vilja þeir eðlilegt uppeldi. Það
sjest á köryrðum þeirra og kjarnyrð-
um:
»Náttúra er sál«! »Ekki bækur,
lieldur beyki og eik«! »Til náttúr-
unnar aftur!« »Ö1I hugsun verður í
samræmi við náttúruna*. Maðurinn
er aðeins það, sem uppeldið gerir úr
honum«.
»Ö1I kensla sje uppeldi:« »Alt upp-
eldi sje sýnilegt (anschaulich)!« »Alt
uppeldi sje starf!« »Alt uppeldi sje
náttúrlegt og sjereðlilegt (individ-
uelt)!« — — —
Nú liggur næst fyrir að spyrja:
Hvað á þá að knnna? Hvernig á að
skipa því niður, er kenna skal? Og
hvernig á að koma því inn í vitund
barnsins? Eða, í færri orðum: »Hevrn-
ig á að breyta útheimi í innheim?«
(eins og höf. kemst að orði). Til
þess að svara þessari spurningu í
framkvæmdinni, á öll viðleitni og all-
ar stofnanir: vísindi, listir og trúbrögð,
skóli, kirkja og ríki, að leggjast á eitt,
því hjer er að ræða um hið þýðingar-
mesta mál, er mannkynið hefir með
höndum, sem sje: uppeldi barnsins.
Pá kemur loksins að merginum
málsins: tilraun höf. sjálfs, til þessað
svara þessari spurningu.
Höf. leggur mikla áherslu á þetta,
að maðurinn og umheimurinn, menn-
ingin og náttúran eru ein heild. Þau
mega því ekki sundrast þegar í huga
barnsins kemur. Þekkingin á náttúr-
unni og manninum verður að komaí
einni heild og rjettri röð inn í huga
barnsins. Það verður að byrjaáhinu
fábrotna og enda á hinu margbrotna,
byrja á hinu ólffræna og fikra sig það-
an áfram til hins lífræna, byrja á hinu
nálæga og enda á hinu fjarlæga. Þess
vegna skipar höf. efninu þannig:
j'Loft
Ivatn
sandur
Leir
steinn
^ cs?
lÓsiðaðir
Menn Hálfsiðaðir
Isiðaðir
Alheimurinn
Jörðin sem reykistjarna.
Himinhnettir.
Á fyrsta stiginu, þegar um loftið er
að ræða, talar kennarinn um loftið, loft-
iö úti og inni, loftið í vatninu.jörðinni
jurtunum dýrunum, manninum (Eðlis-
fræði). Hann útskýrir hversu nauð-
synlegt hreina loftið er fyrir líkamann
(Heilsufræði). Talar um vindinn.sem
fyllir seglin og ílytur skipin, hreyfir
mylnuvængina og snýr steinunum.
Hann Iætur börnin blása upp sápu-
bólur, búa til flugdreka o. s. frv.
Næst er að tala um vatnið, vatnið í
líki lofts, lagar og íss. Um skýin,
sem fljúga á vængjum vindanna yfir
láð og lög og láta fallastniðurá jörð-
ina, þegar minst varir. Um dropann
sem holar steininn og hleypir skrið-
nnni af stað. Um árnar og lækina,
sem mylja fjöllin og flytja þau smám-
saman niður í dali og út í sjó. Um
sjóinn, sem fleytir litlu bátunum og
stóru skipunum á yfirborðinu, en fel-
ur ógrynnin öll af jurtum og dýrum
í djúpinu. Um snjóinn, jökulinn og
ísinn, sem legst eins og líkklæði yfir
land og sjó — og vinnur þó í þjón-
ustu lífsins (Landafræði).
Regar hjer er komið sögunni má
láta barnið fara að mæla, gera grein^
armun á stóru og litlu og gera grein
fyrir lögun hlutanna. Það getur t. d.
mælt vatn í ýmislega löguðum glös-
um, sagt hvernig þau sjeu í lögun,
hvert sje stærst o. s. frv. (Stærðfræði).
En jafnframt því sem kennarinn tal-
ar um sandinn, leirinn og steininn,\æt-
ur hann börnin rissa myndir í sand-
inn, hnoða menn og dýr úr leirnum,
hlaða garða, kvíar og hús úrgrjótinu
o. s. frv.
Pá talar kennarinn um, hvernig loft-
ið, vatnið og steinninn mynda í sam-
einingu jurtir og dýr. Hvernig hið
ófullkomna, upprunalega jurta- og
dýra líf dofnar og breytist og verður
æ sundurleitara og margbrotnara.
(Framþróunarsaga).
Hvernig frummaðurinn mannast og
lærir smátt og smátt betur og betur
að gera sjer áhöld, og færa sjer öfl
og efni náttúrunnar í nyt. Hvernig
honum lærist að byggja sjer kofa, hús,
hallir, veiða og ala dýr, ogræktajurt-
ir. (Menningarsaga og saga). Jafn-
framt þessu sjeu börnin látin búa til
ýmiskonar áhöld og rækta jurtir.
En lestur og skrift ætti ekki að
kenna börnunum snemma. Augað og
höndin þurfa að æfast fyrst við vanda-
minni vinnu, heilinn þarf að eignast
margar hugmyndir, tungan þarf að
hafa mörg orð á takteinum, áður en
barnið fer að geta lesið og skrifað sjer
til gagns og ánægju. Pá lærist líka á
fáum mánuðum það sem annars þarf
ár til að nema. — — —
Svo sem nú hefir lauslega verið
bent á, ætlast höf. til að hinar ýmsu
greinir rertni saman í eitt, að barninu
sje i hvívetna bent á það sem fagurt
er, heilnæmt og gott, bæði í hinni
líílausu og lifandi náttúru, bæð í lík-
ama og sál. Pá yex barninu lotning
fyrir náttúrunni en virðing fyrir sjálfu
sjer, er það finnur að það er brot úr
hinni undursamlegu heild.
Hið náttúrlega uppeldi erþannigað
miða að því að leiða barnið gegnum
náttúruna inn til guðs. Því fræðin um
náttúruna er fræðin um guð. Höf. er
þannigíeðli sínu mjög guðrækinn mað-
ur (religiös) og telur kerfi sínu til gild-
is að það sje talið guðrækilegt.
Nú hefi eg sagt skóðanir höf. eins
og mjer virðast þær koma fram í þess-
ari bók. En bókin er ekki ljóst orð-
uð og má því vel vera að mjer hafi
sjest yfir í smáatriðum, en aðalatriðin
vona eg að sjeu hjer óbrjáluð. Ekki
er ólíklegt að sumum þyki höf. nokk-
uð einstrengingslegur og staðhæfinn,
en vert er þó að lesa bókina, því
margt er þar vel og viturlega sagt.
Annars nefnir höf. tvær aðrar bækur,
er hann hefir ritað um sama efni:
Die naturliche Erzichung, Grundzuge
des objektiven Systems (löng og ræki-
Ieg), og Aus dem Lebens eines freien
Pádagogen, á ensku: Passages from
the life of an Educational Freelance.
Hann sjálfur og ýmsir fleiri hafa
prófað kerfið í framkvæmdinni. — Hon-
um er Ijóst að hann er að steypa upp-
gamalt brotasilfur, enda segir hann
að það sje einmitt það sem hafi þurft
að gera.
Megin ókosturinn við kerfiðerhinn
mikli' útbúnaður og kostnaður sem
það krefur, ef fullnægja skal öllum
kröfum. En kostirnir, eru að minni
hyggju, þesoir: Útivist og sjálfstarf
barnanna en framþróun og heild í
kenslunni.
Börnin kynnast aldrei náttúrunni að
gagni, læra aldrei að elska hana, fyr
en þau geta hlaupið, að sumarlagi,
út um hvippinn og hvappinn með
kennaranum, tínt grös, steina og skelj-
ar skoðað kóngulóarvefinn, sjeð ána
brjótast um í gljúfrinu o. s. frv.
Og það veit eg fyrir víst af eigin
sjón og raun, að fræðigreining og sjer-
fræðingar nútímans, slíta hið eðlilega
einingarband milli fræðigreinanna og
fyrirgirða alla heildarsýn fyrir öllum
þorra nemenda. Aðeins einstöku
mönnum vex svo fiskur um hrygg
síðarmeir, að þeir geta hugsað aftur
saman í heild, það sem sjerfræðing-
arnir tvístruðu einu sinni fyrir þeim í
mola.
Guðjón Baldvinsson.