Skólablaðið - 01.09.1911, Blaðsíða 8

136
SKOLABLAÐIÐ
tekin úr þátíð, en við sum úr nútið. Tilgangurinn hefir líklega
veriðað gera þetta alt sem alþýðlegast og forðast vísindí lega sniðið
sem mest, svo alt verði sem auðveldast en þetta er miskilningur.
Frá vísindalegu framsetningunni á að vera svo gengið, að hún sé
jafnframt alþýðleg og þá er hún auðskildust af öllum aðferðum
Englendingar eru manna snjallastir í því að rita í einu vísinda-
Iega og alþýðlega um erfið viðfangsefni og ættim vér að taka
þá t því sem fleira til fyrirmyndar. Það er þýskt og þá um
leið danskt að vera með þessa tvískiftingu, en engin nauðsyn
rekur góða íslendinga til að elta slíkt.
Fjórði þáttur er »Orðmyndunarfræði.« Það er nú hvort
um sig, að í þeim efnum er eigi um auðlegð að tala í bókment-
um vorum, enda tekur þessi kafli bæði að efni sem og Iengd
og gæðum langt fram öllu þvt er áður er til um þetta efni.
Þegar á alt er litið er þessi þáttur rétt góður, þótt eg hefði
óskað að sumt væri þar nokkuð á annan veg, en um slíkt má
lengi þrátta. Eg skal þá líka taka að einsfátt fyrir. í kvenkyns-
orða-afleiðsluendingunum£telur hann i, ni, li, gi, alt sem sér-
stakar endingar er hafðar séu til að mynda hugmyndaheiti af
lýsingarorðum. En hér finst mér að eins um eina endingu, sem
sé i, vera hægt að tala; því í orðunum hreysti, hlýðni, hygli,
mœlgi (af hraustur, hlýðinn hugull, málugur) getur mér eigi betur
sýnst en i sé ávalt endingin, því eigi kemur það hér máli við,
þótt sum frumorðin þarna hafi áður afleiðsluending. E’gi finst
mér það rétt hjá höf. að vera að finna að inni nýju afleiðslu-
ending ni t. d. í árvekni, nákvœmni. Það er varla efi á því að
endingin erni til dæmis, hefir ao upphafi verið einungis höfð
til að mynda hugmyndaheitiaffrændsemisorðunum: faðerni, móð-
erni o. s. frv. en svo fann einhver forntíðarmaður upp á því,
að nota þessa ending, til auðgunar málinu, til að mynda heití
af öðrum orðum t. d. líferni víðerni o. s. frv. og finnur enginn
að því nú. En úr því fyrri menn höfðu rétt til að skapa sér
reglur og mynda orð eftir þeim, þá nær engu tali að neita
nútíðar fólki um ið sama. Eigi felst eg heldur á það að rangt
sé altaf og mynda orð er enda á legleiki. Víst er, að niinsta
kosti um það t. d. að röskur og rösklegur tákna alls eigi eitt og
sama og þá tekur engum svörum að samur merkingamunur