Skólablaðið - 01.01.1912, Blaðsíða 3

SKOLABLAÐIÐ
3
stytting, samdrátt og úrfelling ásamt ýmsu fleira. Þar er mjög
góð fræðsla fyrir flesta, og um leið jafnan saga hljóðbreytinganna,
sem alt saman ætti að gera menn hleypidómalausari, en áður um
ýmislegt í nýja málinu sem eigi er eftir höfði þeirra. Á stöku
stað get eg eigi verið höf. þarna sammála, en það tekur eigi að
fara út í slíkt smáræði hér. Sjöunda grein hljóðar um sam-
hljóðendurna og áttunda greinin um áhersluna. Slæmt er það
á bls. 38 að höf skyldi engin ráð hafa með að láta prentsmiðjuna
hafa til stíla fyrir strykað b og g. Þetta skiftir svo miklu máli
til fræðslu þeim inum mörgu, er ekkert vita um þetta atriði, en
hinum gerir það auðvitað lítið til. í þessum kafla er rætt um
hlóðfœrsluna er Rask og Grimm fundu fyrstir og í sambandi
við hana nm hljöðfœrsluaukann merkilega er Verner inn danski
fann fyrstur allra og því er líka nefndur Verneslög, en af þeini
leiðir hið svonefnda stafskifti (grammatischer Wechsel) í ýmsum
myndum sama orðs í germönskum tungum. En útlit þess í
frumgermönsku (eftir líkum vitanlega) heföi höf. átt að sýna til
fróðleiks auka, því í fornnorðrænu ber svo lítið á stafaskiftum
vegna síðari umbreytinga. Fyrir þá er hafa kynni forvitni á
slíku, vil eg setja hér sýnishorn af þessu í sagnorðum, svo sem
það ætti að vera í íslensku, ef haldist hefði þar óbrjálað:
f>—ð: líþa, líþ, leiþ — liðum, liði, liðinn.
h—g: slaha, sleh, slóh — slógum, slægi, sleginn.
(— slá, slæ, sló)
/—b: grafa, gref, gróf — gróbum, græbi, grabinn.
5—z: kjósa, kýs, kaus — kuzum, kyzi, kozinn
(= kurum, kyri, körinn).
Þetta fyrirbæri á sér, að upphafi, engu síður stað í föllum
nafnorða, en út í það fer eg nú eigi, þótt freistandi sé; en öll
þessi stafaskifti eiga rót sína að rekja til frumgermönsku áhersl-
unnar, er Iá ýmist á rót eða endingu orðsins og færðist til, eftir
beygingunni.
Rækilega ræðir höf. um tilh'kingarnar (er hann nefnir sam-
Jaganir), að fornu og nýju. En í því eina atriði get eg eigi
verið honum samdóma, að rétt sé að tala um tillíking (og svo
stytting eða einföldun aftur) í kallat, bundit o. s. frv., heldur sé
þar alsrert úrfall. Að því er kemur til framvirku tillíkinganna,