Skólablaðið - 01.02.1912, Blaðsíða 2

18
SKOLABLAÐIÐ
á íslandi að tilhlutun Jóns biskups Arasonará 16. öld öndverðri.
Prentlistin hefir hrundið mentum öllum stórkostlega áleiðis, enda
var ekki til að hugsa að efla alniennar þjóðframfarir með orð-
inu fyrir upprisutíð prentlistarinnar. Skrifin á dýru húðunum
ekki allra meðfæri. —
Og mikill munur er á lesfr eðslu nútímans eða þegar séra
Eilífur í Gufudal var settur frá embætti 1307 fyrir það, að hann
kunni ekki að Iesa. Einna dimmast yfir landinu, fáfræðin ríkj-
andi, frá því laust fyrir aldamótin 1400 og til þess er kemur
fram undir Iok 15. aldarinnar.
Á fyrri tímum var fróðleikur og öll mentun nærri því að
segja séreign nokkurra manna í Iöndunum.
Leiðirnar voru svo fáar að viskubrunninum; ríkjandi skoð-
unin líka þessi á tíma katólska einveldisins, að mentun og fróð-
Ieikur ætti ekki að vera sameign manna. En eftir því sem leið
á tíma frjálsrar rannsóknar og samúðar, eftir því jókst líka al-
menn mönnun, þó mikið vanti á að vel sé þanu dag í dag.
Orðið prcntaða og skrifaða sameign mannanna; fyrir því
er börnum kent að lesa og skrifa sitt móðurmál. Flest má
nota á tvennan hátt, bæði til gagns og ónytja. Fæstir munu
halda að lestrarþekkinguna noti menn til ónytja, en svo er því
háttað stundum, þegar menn eyða tíma frá nauðsynjastörfum
til að Iesa æsandi sögurusl á vondu máli, sem er ýkt fram úr
öllu hófi og-blandað margskonar heimskulegum tilbúningi.
Tilgangur þessara fáu lína, að minnast á bækur þær og
blöð, er íslensk alþýða á kost á að afla sér, og drepa þá um
leið á, hvað leshæft er og hvað ekki, eftir því sem ég lít á það
mál. Mun ég skifta máli mínu í kafla til glöggvunar lesendum.
Fornrit.
Arf'urinn besti frá fornöldinni eru ritin; fyrir þvi að vér
eigum rit þessi, nokkurnveginn óbrjáluð, kunnum vér þjóða
best skil á uppruna vorum, og fyrir leiðeögn ritanna, þekkjum
vér lífsferil feðra vorra langt fram á aldir. Sögur vorar, sem
lesnar hafa verið af ölium almenningi um afarlangt skeið, hafa
haldið málinu furðanlega hreinu, gegnum allar þær eldraunir
hörmunganna, er þjóð vor hefir orðið að mæta. — Þó sagt