Alþýðublaðið - 27.02.1965, Blaðsíða 8

.2
i
H
I
3
3
3
”*U
í BERNSKU íslenzkra fræða
munu þeir fræðimennirnir Ole
Worm og Arngrímur Jónsson
iærði sjaldan hafa brugðið út af
venju sinni að skrifast á ein-
göngu um fræðileg efni; í bréf-
um þeirra rúmuðust aöeins
vísindalegar staðreyndir um rún-
ir og annað efni, sem Ole Worm
hafði hvað mestan áhuga á. Þó
munu þessir mætu menn hafa
brugðið út af venjunni og Arn-
grímur skrifar Ole Worm á þessa
leið:
„Mig fýsir að fræðast fyrst um
hver áhrif tóbakið hefur, þegar
menn draga það að sér gegnum
pípu, svo reykurinn kemur út
um munn og nef, hve skammtur-
inn á að vera mikill og hve oft á
að taka; hvort menn eigi að
neyta þess á fastandi maga, eins
og sjómenn hafa sagt mér eða á
annan hátt- Sumir segja, að þeg
ar menn draga að sér reykinn á
þennan hátt, þá sé það hollt fyr-
ir höfuð og brjóst. Sumir segja
líka, að ef menn tyggja það vel,
svo það leysist upp, þá leysi það
slím úr maganum og hreinsi hann
með því móti að menn selji upp.
Sjómenn tíðka þessa lækningu.
Þeir hafa með sér strengi, sem
búnir eru til úr þessari jurt.
mylji þá svo að þeir geti komizt
í pípuna og þurrka þá loksins svo
kviknað geti í þeim .... ”
Svo mörg voru þau orð; tóbak-
ið er talið hollt fyrir höfuð og
brjóst. Sjálfsagt er því einnig
þannig varið. En Ole Worm ritar
aftur Arngrími og tjáir honum
að jurtin sé kaldrar náttúru og
sé einkum hoil fyrir þá, sem seu
vots eðlis, ef þeir neyti hennar
í hófi eins og annarra lyfja. En
allur er varinn góður. í lok máls
síns bætur Ole Worm við: „Ann-
ars veit ég ekki ^hvort óhætt er
að taka jurt þessa inn”.
Þessar klausur fræðimannanna
eru meðal þess fyrsta ,sem menn
vita um tóbaksnotkun á íslandi,
að sögn Ólafs Davíðssonar, sem
ritaði grein um notkunina hér á
landi í Eimreiðina. Að vísu mun
Jón Indíafari hafa kannazt við
tóbak; hann færði nautnina af
einum skipverja á ensku skipi.
En aftur á móti er óhætt að full-
yrða, að tóbaksnautn hafi qkki
orðið algeng hér á landi fyrr en
um miðja 17. öld. Þumlungu^
tóbaks er þá orðinn mikil vinar-
gjöf líkt og konfektkassi er nú á
dögum og í ljóðabréfi til séra
Eiríks Ólafssonar í Kirkjubæ
yrkir séra Bjarni Gissurarson í
Þingmúla:
Bróðir, nefi mínu minn
miskunn veittu nokkra,
láttu’ í bréfi liggja þinn
að Iétta kvefi þumlunginn.
En hversu gömul er notkun
tóbaksíns? í annarri ferð Kól-
umbusar tóku menn eftir því að
hinir innfæddu sáldruðu *ein-
hverjum brúnleitum komum upp
í nefið. Og þessir menntuðu
Spánverjar voru ekki lengi að
komast á bragðið; neftóbaks-
notkunin var fyrr en varði orðin
jafn tíð um Evrópu og fransós-
inn, sem einnig kom frá Ame-
ríku. Neftóbakið var skyndilega
tízkuvara; Karli níunda syni
Katrínar af Medici var ráðlagt
að taka í nefið, drekka tóbak,
eins og það hét á þeirra tíma
sproki, til þess að lækriá höfuð-
verk.
Og það var ekki að sökum að
spyrja; hofmenn sem skutila-
sveinar fóru að taka í nefið svo
að um munaði. Neftóbakið var
líka talið svo heilsustyrkjandi, að
læknar fengu sér ríflega í nefið
áður en þeir heimsóttu sjúklinga
sína. En hér á landi var 17. öld
siðavönd og Brynjólfur biskup
Sveinsson vandar um -við presta
i Vestfirðingafjórðungi:
Prestar séu hófsamir, sjái við
ofdrykkju brennivíns og tóbaks,
hvar af mörgum hefur því mið-
ur hneykslan orðið í þessu
landi“.
Ef til vill hefur það hneykslað
biskupinn, að pontan stytti mönn
um stundir undir predikun, enda
segir Stefán Ólafsson í Vallanesi
svo í kvæði sínu um vinriumenn:
Enn skal hinu fjórða auka
óð að gamni sér
um bifsaða tóbaksbauka
sem brúkast taka hér.
Um predikun oft
þeir eru teknir á loft,
þegar gera á blíða bæn
þeir belgja við sinn hvoft
svo um máltíð miðja
magnast þessi iðja.
Skammt var úr stól að mat-
borði hjá síra Stefáni, en ekki
voru allir klerkar á einu máli
um tóbakið. Síra Hallgrímur Pét-
ursson kveður:
Tóbakið hreint
fæ gjörla ég greint,
gerir höfðinu létta
skerpir vel sýn,
svefnbót er fín
""".....................■■■■.....••■■.................„„„„„...„„„.„.................................
. .......................................................................„Mlllllllll
IIMIIIMIII1IIIIMIIIIIIMIIIIMIMMIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIMIMIMIIIII1IIIII
8 27. febrúar 1965 - ALÞYÐUBLAÐIÐ