Alþýðublaðið - 05.06.1965, Blaðsíða 7

ALLIR som einhverntíma hafa les
ið íslandssögu kannast við Jón
Þorkelsson, Skálholtsrektor, eða
Thorkillius eins og hann ritaði
Big á latínu. Hann fæddist í
Innri—Njarðvík árið 1697 og gerð
ist um sína daga einn af kunnustu
skólamönnum þjóðarinnar, fyrr
og síðar- Jón Þorkelsson varð rekt
or Skálholtsskóla árið 1728 og
var það í níu ár við góðan orð-
Btír, en sigldi að svo búnu til
Kaupmannahafnar ogi stuhdaði
þar ritstörf, fræðistörf og skáld
skap. Af ritum hans má nefna
til dæmis Nýja Hungurvöku, sög
uv íslenzkra biskupa, og Rithöf
undatal frá íslandsbyggð til 1720.
Hinn 3. apríl 1759, — réttum
mánuði fyrir andlát sitt — samdi
Jón erfðaskrá sína, sém átti eft
ir að valda tímahvörfum í fræðslu
málum hér á íslandi. Hann var
auðugur maður og einhleypur og
gaf allar eigur sínar eftir sinn
dag, fátækum börnum í átthögum
sínum, Kjalarnesþingi: 4000 rd.
auk nokkurra jarða. Er þetta
stærsta gjöf, sem gefin hefur ver
ið til uppeldis æskunnar hér á
landi- Eigum þessum skyldi var
ið til skólahalds í átthögum gef
anda og uppeldis og fræðslu börn
um þar. Voru síðan bæði skólar
stofnaðir og styrktjr víða um Gull
bringusýslu fyrir gjafafé þetta og
enn nýtur þjóðin góðs af því á
ýmsan hátt-
Laugardaginn 29. maí sl. heiðr
uðu íbúar Gullbringu— og Kjósar
sýslu minningu þessa mæta manns
með því að afhenda minnismerki
hans, — táknræna styttu af hon
um og tveimur börnum, pilti og
stúlku, — merki, sem ætlað er
að minna á forgöngu hans í skóla
málum umdæmisins og baráttu
hans fyrir jafnrétti kynjanna með
tiliiti til menntunak. Fotrgöngu
um gerð merkisins höfðu á sín
um tíma sýslumaður og sýslu
nefnd Gullbringusýslu og forstöðu
menn skólamála í Kjalarneskjör
dæmi. Minnismerkið er gert af
Ríkharði Jónssyni en hugmyndin
mun fyrst komin frá Bjarna M.
Jónssyni, fyrrum skólastjóra í
Grindavík, en núverandi náms
stjóra Thorkillissýslnanna.
Var athöfnin fjöisótt og hin
virðulegasta og margt gert til
hátíðabrigða- Samkvæmt ósk náms
stjórans voru þarna saman kom
in börn úr öllum barnaskólum
Gullbringu og Kjósarsýslu, sem
mynduðu litskrúðuga skrúðgöngu
og báru á undan sér nöfn skóla
sinna. Að auki voru viðstaddir all
ir félagar kirkjukórasambands hér
aðsins, um 70 manns, og svo
mættj lengi telja.
Minningarathöfnin hófst með
guðsþjónustu í Njarðvíkurkirkju,
sóknarpresturinn séra Björn Jóns
son predikaði, en barnakór búinn
fánaiitum söng sálma við mess
una, undir stjórn frú Hlífar
Tryggvadóttur. Að guðsþjónustu
lokinni var svo haldið inn á há
tíðarcvæðið, þar sem útisamkoma
hófst kl. 2 með skrúðgöngu skóla
barna (úr hinum 12 skólahverf
um Gullbringu— og Kjósarsýslu)
og leik Iúðrasveitar drengja úr
Mosfellssveitarbarnaskóla og
Lúðrasveitar drengja úr Kefla
vík- Göngunni stjórnaði Þorsteinn
Einarsson íþróttafulltrúi- Þessu
næst kvaddi Björn Sveinbjörns
son, settur sýslumaður sér hljóðs
og lýsti forsögu og aðdraganda
hátíðahaldanna og afhenti síðan
hreppstjóra NjarðVlkurhr-epps,
Ólafi Sigurjónssyni minnisvarð
ann til varðveizlu og umönnunar
í framtíðinni. Veitti hreppstjór
varðanum viðtöku með snjöllu
•ávarpi og að því loknu
var myndin afhjúpuð. Kom það
ma. fram í ræðu hreppstjóra,
að landeigendur í Njarðvik, hefðu
gefið um 7 þúsund fermetra land
umhverfis minnisvarðann, þar sem
ætlunin yrði að reisa í framtíð
inni skrúðgarð undir nafninu
Thorkillígarður.
Næstur tók til máls Bjarni M.
Jónsson námsstjórj og flutti að
alræðu dagsins, þar sem hann
sagði m.a.: „Hér hefur loks ver
ið afhjúpað fagurt minnismerki
um mikjnn mann og göfugia hu\'
sjón.
Þessi athöfn hefur dregizt leng
ur en til var ætíast og hefur þess
áður verið getið.
Að hverjum minnisvarða standa
jafnan tveir aðilar, sagan og sam
tíðin, þeir, sem gera varðann og
máðurinn, atburðurinn eða hug
sjónin, sem hann er reistur.
Þeir, sem líta þetta veglega
minnismerki verða aldrei í vafa
um, hvaða mat íbúar Gullbringu
og Kjósarsýslu leggja nú á störf
og hugsjónir Jóns Þorkelssonar
skólameis*ara.
Á ótvíræðan og virðulegan hátt
hafa forráðamenn þessara byggða
laga undir forystu sýsjumanns síns
Björns Sveinbjörnssonar og odd
vita Njarðvíkurhrepps tjáð öldum
og óbornum í þessum óbrotgjarna
minnisvarða viðhorf sitt og fólks
til skólameistarans, sem fyrir
rúmum 200 árum gaf eigur sín
ar til barnaskólahalds fyrir fátæk
ustu börnin í fæðingarhéraði
sínu.“
Vakti Bjarni athygli á því, að
Hausastaðaskóli á Álftanesi, sem
stofnaður var fyrir fé Thorkell
ís, var fyrsti barnaskóli á íslandi
og eins á hinu, að með gjöf sinni
var Jón, Þorkelsson að leggja
grundvöll íslenzkrar alþýðuf
I ræðslu: Hann varði fé sínu til
barnaskólahalds en ekki til æðri
skóla-
í niðurlagi ræðu sinnar komst
námtstjórinn svo að orði:
„Ég held, að það sé ekki til
viljun, að það var kennari, sem
í samráði við annan kennara, flutti
á Alþingi ályktunartillögu um, að
minnzt yrði 200. ártíðar Jóns
ÞorkeRssonar, og að menntamála
ráðherra, dr. Gylfi Þ. Gíslason,
Frh. á 10. siðu.
ESftisiiiingarorð:
Jón B. Björnsson
sinni, Ester Högnadóttur, ættaðrí •
úr Vestmannaeyjum 15. maí 1937.
Áttu þau 5 börn og eru 4 þeirrá
nú uppkomin sem gjörvilegt ög
mannvænlegt fólk. Eitt barnanr.a
misstu þau, er það var tveggja áfa.
Hjá þeim hjónum fór saméti'
ástríki og fórnfús samhugur tíí
barna sinna og heimilis. Þar mútt
lengst af hafa verið þröngt um,
þar eð þau bjuggu í sambýli méð
foreldrum Jóns, meðan þeirfa
naut við — í lítilli íbúð á Ás-
vallagötu 39.
Þar hafa þau sáð frá sér eins
og til þeirra var sáð hinum góðu
eiginleilcum, sem maður verðúr
hrifinn af í fari manna. Snemma
byrjaði Jón að vinna efnalitlusn»
foreldrum sínum, eins og títt vár
i þá tið. Þegar faðirinn hafði ekki '
nema sem svaraði þriggja mánaða
vinnu á árinu. Það segir sig því
sjálft, að efni munu engin hafa ,
verið til þess að leggja Jónt ■
til mennta, sem hann þó annars ;
var vel fallinn til, því greind og
minni hafði hann ágætt. Þessara
hæfileika hans hefur Eimskipafé-
lag islands verið aðnjótándi m'*
um nær 30 ára skeið, þar sem
hann liefur unnið við vöruaf-
greiðslu við vaxandi traust cg
virðingu allra, sem honum hafá
kynnzt. Hygg ég, að nú muni vantf
fundinn sá maður á vinnuvett-
vangi hafnarinnar, er skipað gæt*
þann sess. Ég átti því láni að fagna
að vera starfsfélagi Jóns i 20 ár.
Allan þann tíma veit ég ekki til aö
borið hafi skugga á samstarf okk-
Jón B.
Björns
son.
HVÍLÍKUR sjónarsviptir, þegar
menn á bezta æviskeiði hverfa af
sviði lífsins. Deyja, öllum horfnir.
Það tekur tíma að átta sig á þvi,
þegar góður félagi, sem er glaður
og hress um hádegisbil, er nár
um miðaftan. Tregakenndur sárs-
auki heltók hjörtu okkar, vina og
samstarfsfélaga Jóns B. Björns-
sonar, er við um eftirmiðdag þann
29. maí fréttum, að hann væri lát-
inn. Lifið er manni torráðið og
hinn óumflýjanlegi dauði fjarrænn
og hulinn, þar til hann bregður
ljá sínum á þann streng, sem
tengir líkama og sál.
Jón Björgvin Björnsson var
fæddur í Reykjavík á jóladag 25.
des. 1913. Hann var því sann-
kölluð jólagjöf foreldrum sínum.
en þau voru Björn Björnsson
verkamaður og Margrét Jónsdótt-
ir. Bæði af bændafólki komin úr
Árnessýslu. Björn, sem stundaði
þákallaða eyrarvinnu, og hjá Eim-
skipafélagi íslands frá byrjun þess,
dó árið 1962, þá 84 ára gamall, en
Margrét kona hans nokkru fyrr.
Eins og sonurinn var þeim jóla-
gjöf, vai- hann gjöf þeirra til lífs-
ins og samfélagsins. Fyrir þá gjöf
eiga margir þeim mikið að þakka,
því slíkur manhkostamáður var
Jón, að hann bar af fjöldanum.
Jón kvæntist" eftiriifandi konu
Frh. á 10. síffu.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ - 5. júní 1965 7