Alþýðublaðið - 15.12.1965, Blaðsíða 8

SKEMMTILEG er sú hugmynd
ráðamanna Skálholtsútgáfunnar
að kveðja sextán myndlistarmenn
til málþings og bókarfundar. Mér
finnst framkvæmdin hafa tek
izt bærilega. „Steinar og sterk
ir litir“ er prýðilega læsilegt
rit, maður verður margs vísari,
hefur víða komið og kynnzt ýms
um viðhorfum, og svo reynist
þetta fögur bók af hálfu útgef
anda og prentsmiðju. Eini gall
inn við búning hennar að mín'-
um dómi er spássíuleysið. Gætir
hér þess, að sumt gerist lista
mönnum ástríða ag síðan árátta.
„Steinar og sterkir litir“ má
ekki fara úr fötunum, hversu
gömul sem hún verður og hvað
sem fyrir hana ber, því að hún
kemst ekki í nýjan stakk nema
skaðaskorin.
Skipulag bókarinnar er tvenns
konar og iðulega tvíþætt. Nokkr
ir greinahöfundar rita sjálfstætt
um hlutaðeigandi myndlistar
menn, en aðrir gefa þeim öðru
hvoru orðið til að rekja æviþátt
og túlka skoðanir. Lesturinn er
alltaf forvitnilegur og athyglis
verður, einnig þegar segir frá
Ásmundi Svein syni, Jóhannesi
S. Kjarval og Jóni Engilberts, og
voru þeir samt kunnir alþjóð,
þar eð áður hafa verið samdar
um þá bækur, en hér er vita
skuld stiklað á stóru. Skálholts
útgáfan hefur orðið sér úti um
snjalla verkamenn að vinna í
þessum vingarði, höfundamir
fimmtán hafa allir íþrótt orð
fiminnar og ritleikninnar á valdi
sínu. Eigi að síður mun mér
minnisstæðast, hvað myndlir'tar
mennirnir hafa fram að færa.
Skoðanir Ásmundar Sveinsson
ar, Jóns Engilberts, Eiríks
Smith, Sigurðar Sigurð'-sonar,
Nínu Tryggvadóttur, Gunnlaugs
Schevings, Jóhanns Briem, Sverr
is Haraldssonar og Þorvalds
Skúlasonar á þróun listar sinnar
heima og erlendis eru að því
leyti „guðsrödd í brjósti", að
þar kennist heiðarleg og mann
ræn afstaða, þó að hún truflist
stöku sinnum af annarlegum
liljóðum. En nú mun sæmst að
greina nánar frá þáttum bókar
innair.
Sigurði A. Magnússyni tekst
ekki allskostar að koma Ásmundi
Svein'-syni á framfæri við lesend
ann. Er því líkast, að báðir hafi
verið þreyttir. Ég sakna til dæm
is kímni Á-mundar, sem er
merkilegt sérkenni mannsins og
ærinn hluti af list hans. Hann
beitir hér þriózkri skynsemi í
frásögn og tihvörum, en sígur
þar raunar fast á, temur <ær
hófsemi, en ástunda™- samræmi.
Jón Engilberts kemst var'a að
fyrir kappgimi Baldurs Ó=kars
sonar. Hvers vegna að afsaka
þróunarviðleitni listamanns? Mig
grunar, að hún sé Jóni Engil
berts lífsnauðsyn og því naum
ast álitamál. Síðasta sýning Jóns
talaði og sínu máli svo ræki
lega, að Baldur hefði átt að
spara sér hæpna fyirirhöfn. Hann
er rithöfundur, sem áreiðanlega
getur betur, ef tilætlunarsemin
ber ekki mat og íkynjun ofur
liði. Gísli Sigurðsson skilar Eiríki
Smith nærfærnislega. Árangur-
inn verður slíkur, að lesandinn
fær traust á listamanninum.
Hannes Pétursson og Sigurður
Sigurðsson leiðast bróðurlega
hönd í hönd úr Skagafírðinum
út í heiminn og ljúka ferða
laginu fagurlega í Kópavoginum.
Sveinn Einarsson lætur Nínu
Tryggvadóttur njóta sín prýði
lega í menningarlegri grein, þar
sem þessi gáfaða listakona seg
ir hug sinn allan í skemmtilegri
einlægni. Matthías Johannessen
hefur ekki lengi gerzt eins fáorð
ur og í þecsu samtali við Gunn
laug Scheving og sjaldan tekizt
betur. Þar er samvizkusamlega
fjallað um aðalatriði. Greinin ber
Gunnlaugi Scheving vitni sem
leitandi alvörumanni, en sannar
og, að Matthías kann á fleiri
hljóðfæri en lúður. Guðmundur
Daníelssón gerir Jóhanni Briem
ágæt skil enda við að búast eins
og mennirnir eru verki farnir, þó
ólíkir séu. Þar fer saman glöggt
yfirlit og óvenjuleg túlkun ein
stakra atriða. Hins vegar fer ég á
mis við Kristján Davíðsson í
grein Jóns Óskars. Þar hefði
verið ráðlegt að gefa myndlistar
manninum sjálfum orðið. Stein
unn S. Briem fær góða áheyrn
hjá Karen Agnete og Sveini
Þórarinssyni, en orðaflaumur
húsbóndans minnir á önnur hér
uð fremur en Kelduhverfið. Sam
talsathæfi Odd= Björnssonar og
Sverris Haraldssonar er einkenni
legt tiltæki í fljótu bragði, en
Kápan á bókinni „Steinar og sterkir litir“
þó muin þetta sérstæðasta og for
Vitxiilágaita grein bókarSnnar.
Gömuí kenning Strindbergs
sýnist enn í gildi. Hjörleifur
Sigurðsson kann vel að telja, en
myndin af Sigurjóni Ólafssyni
er helzt til fjarlæg. Indriða G.
Þorsteinssyni lætur sýnu betur
að lýsa Skagafirðinum og mann
inum Jóhannesi Geir en vinnu-.
brögðum hans og skoðunum.
Hins vegar er byggingarlag grein
arinnar þannig, að hún telst bók
mennta igur. Thor Vilhjálmsson
er svo tillitssamur, að Þorvald
ur Skúlason rís og stækkar i
hæglæti sínu og þokast í náið
sambýli vxið lesandann. Thor ger
ir alla greinina um Þorvald af
frábærri kurteisi. Sigurður Bene
diktsson skrifar um Jóhannes S.
Kjarval og Halldór Laxness um
Svavar Guðnason. Þar er margt
og mikið sagt fáum orðum. Bók
in er skreytt sendilegum ljós-
myndum, sem Kristján Magnús
son og Oddur Ólaf son hafa tek
ið af listamönnunum og umhverfi
þeirra.
„Steinar og sterkir litir“ er
merkilegt heimildarrit um við-
horf og þróun íslenzkrar mynd-
listar síðustu áratugi. Jafnframt
speglar hún sálarlíf þeirra sex
tán manna, sem hér eru á þingi
Þeir reynast yfirleitt ómyirkir í
máli, og skoðanir þeirra vitna
um þekkingu og reynslu, dirfsku
og hugkvæmni. Sumir víkja máli
sínu að atriðum, er miklu skipta
og varða íslenzkt samfélag. Svo
er um samastað og framtíðarheim
ili listasafnsins. En myndlistar
mennirnir geta víst sjálfum sér
mjög um kennt, að það unir
hlutskipti, sem ekki sæmir þjóð
og ríki. Bókin ber einmitt* vitni
þessa, þó að hér skuli ekki rak-
ið. Mér varð hugsað til fátækra
en gáfaðra bænda, sem ætluðu
að bjarga heiminum áður en þeir
byggðu vindhelda og vatnsþétta
bæi og ræktuðu landið. Lbta
menn ganga sem einstaklingar að
verkefnum sínum, en verða að
gerast fé’agsverur, ef reisa þarf
sýningarskála eða safn.
Bókin er ágæt aflestrar, en
sitthvað veldur manni þó furðu.
Svo er um málfar sumra mynd
listamannanna. Iðulega Virðast
þeir ætla að þýða hugsanir sín
ar af annarri tungu á íslenzku án
þess að koma þeim alla leið. Fjöl
in flýtur, en oft skolar yfir hana
bárum og jafnvel öldugörðum
af framandi höfum. Maðúr spyr
ag loknum le tri: Er erfiðara að
hugsa um og ræða myndlist á
íslenzku en önnur fræði? Enn
fremur hendir greinahöfunda ó-
nákvæmni eins og þá að rang
feðra konu, afbaka nafn erlends
heimspekings og kasta fram
brenglaðri tilvitnun. Loks gezt
mér illa ættfær la, þegar rakið
er í „föðurlegg". Hitt er fyrír
gefanlegt, að lína hefur villzt
milli blaðs’ðna, en lýti þó! Bókin
varð síðbúin, og þá er alltaf
hætt við einhverjum mistökum.
En stórmann’eea er til hénnar
vandað. Og „Steinar og sterkir
litir“ túlkar á vmsan hátt eftir
minnilega andsvör þessara sex
tán myndlistarmanna samtíðar-
innar við veruleikanum.
Helgi Sæmundsson.
FRÍMERKJAÞÁTTUR
MAÐUR er nefndur Francisco
Goya, spánskur að ætt og upp-
runa. Hann er fæddur árið 1746
og varð frægasti myndlistarmað-
ur sinnar þjóðar. í æsku var hann
æfintýramaður nokkur, fékkst við
nautaöt og háði einvígi — fleiri
en eitt. — Eftir nokkurt nám á
Ítalíu, sneri hann heim og sett-
ist að í Madrid. — Gerðist hann
þar mikilvirkur málari, enda eru
til um 750 verk eftir hann. Hirð-
málari var hann um hríð og eru
til nokkur málverk eftir hann af
konungsfjölskyldum þeim, er
uppi voru á þessum tíma, geysi-
lega haglega gerð og nú varð-
veitt á listasöfnum Spánar, sem
þjóðardýrgripir. Hann var jafn-
vígur á mannamyndir, nauta-ats-
myndir og náttúrulýsingu. Ein-
hverra hluta vegna fluttist hann
til Frakklands árið 1824 og dó
þar fjórum árum síðar — eða
1828.
Nú var það árið 1930, að Spán-
verjum datt í hug að heiðra þenn-
an fræga málara sinn með út-
gáfu minningar-frímerkja. Að
visu var þá liðin 100 ára ártíð
hans, en það tóku Spánverjar
ekki svo hátíðlega, heiður á frí-
merkjum skyldi hann fá. — Og
þeir gáfu svo út ekki minna en
17 merkja seríu. — 14 þeirra báru
mynd málarans sem mótív,
en þrjú þeirra sýndu frægustu
málverk hans. — Eitt þeirra var
„Nakta Maja”, sem við sjáum hér
mynd af á frímerkinu. Málverk
þetta er velþekkt í listasögunni
og slúðrað hefur verið um það,
að kven-módelið sé hertogaynjan
af Alba, hin fagra María Ther-
esía. — Jæja, hvað um það, hin
nakta fegurðardís var send út um
víða veröld á frímerkjum Spánar
árið 1930, í heimalandi frímerk-
is þessa — Spáni, — vakti það
enga sérstaka eftirtekt. Spán-
verjar höfðu margir séð myndina
á söfnum og eftirprentanir af
þessu málverki voru til sölu í
listaverka-búðum. — En í öðrum
löndum fékk það ýmis konar mc1
tökur. Nú skulum við muna, a
fyrir 35 árum voru nektar-mync
ir ekki eins algengar og nú. -
Blöð ýmissa landa birtu mym
g 15. des. 1965. - ALÞÝÐUBLAÐIÐ