Vísir - 04.03.1959, Blaðsíða 4
VlSIR
Miðvikudaginn 4. marz 1&59
Símon Jóh. Ágústsson:
Mttt œitSeiðingu harnn.
Fyrir noltkru flutti próf. Símon Jóh. Ágútsson útvarpserindi
um ættleiðingu barna. Vísir varð bess var, að erindi ]>essi vöktu
mikla athygli almennings, enda ættleiðing víða á dagskrá af
augljósum ástæðum, svo að blaðið fór bess á leit að fá erindin
til birtingar. Hefur prófessorinn endursamið þau að nokkru
leyti fyrir blaðið, og kann það honum þakkir fyrir.
r-TJu'
3
Ættleiðing tíðkaðist með
Forn-Grikkjum og Rómverjum,
og úr rómverskum rétti er hún
komin inn í norræn, germönsk
■og engilsaxnesk lög. Hún er og
kunn frá fornu fari með ýms-
um öðrum þjóðum. Uppruna-
legt hlutverk ættleiðingar
virðist hafa verið það að koma
í veg fyrir að ættin dæi út,
varðveita hana sem þjóðfélags-
^stofnun. Barnlaus maður eða
hjón tóku sér kjörbarn, oftast
kjörson, sem hlaut með laga-
gerningi sömu réttindi og
skyldur sem væri hann hold-
getinn sonur þeirra. Upphaf-
lega virðist hafa legið ættleið-
ingunni til grundvallar dul-
rænar hugmyndir um skyld-
leika, sbr. fóstbræðralag. Með
helgiathöfn og síðar jafnframt
■eða eingöngu með lagagerningi
var unnt að tengja einstakling
við ættina með böndum, sem
ýafngiltu blóðsifjum eða voru
hin sömu. Þessar frumstæðu
hugmyndir eru nú auðvitað
horfnar í vestrænum menning-
arþjóðfélögum. Því er ekki
lengur trúáð, að með ættleið-
ingu sé stofnað til blóðsifja
milli kjörbarns og kjörfor-
eldris.
Megintilgangur.
Upphaflega réð því hagur
kjörforeldris og ættar þess
meira um ættleiðinguna en
hagur kjörbarnsins, en nú er
þessu orðið öfugt farið. í flest-
um löndum er megintilgangur
ættleiðingar sá, að fá vanrækt-
um og munaðarlausum börn-
um hæfa kjörforeldra, sem
ganga þeim í föður og móður
stað. Af þessum ástæðum
fjölgaði ættleiðingum mjög
upp úr fyrri heimsstyrjöld og
hinni síðari. Með ýmsum þjóð-
um, svo sem Dönum, þar sem
ættleiðing er mjög tíð, koma
þó önnur sjónarmið til greina,
•einkum það að eiginmaður
konu, sem átt hefur með öðr-
um óskilgetið barn, eða eigin-
maður fráskilinnar konu eða
ekkju með börnum, ættleiði
þau. Loks er víða miklu al-
gengara en áður var, að ætt-
íngjar barns, sém taka það að
sér til uppeldis sakir munaðar-
leysis eða vanhæfis foreldris,
fái það ættleitt. En ávallt er
asttleiðingin réttlætt með því í
þessum tilvikum, að með því
móti sé hag barnsins betur
borgið, þótt raunar sé það í
ýmsum tilfelium vafamál.
Lög um
settleiðingu.
Þótt ættleiðing hafi tíðkazt
um langt skeið hér á landi, var
Sngin heildarlöggjöf hér'til um
hana fram til ársins 1953, en
þá voru lög um ættleiðingu sett.
Ættleiðingum hafði farið mjög
fjölgandi og löggjafinn því tal-
ið nauðsynlegt að hafa skýrari
ákvæði og meiri aðgát um veit-
ingu ættleiðingaleyfa en áður.
í lögunum eru tekin fram
nokkur lágmarksskilyrði, sem
væntanlegur ættleiðandi verð-
ur að uppfylla, en að öðru leyti
hefur dómsmálaráðuneytið það
mjög í hendi sinni, hverjum
það veitir ættleiðingarleyfi og
hverjum það synjar um það.
En þar sem löggjöfin hefur
ekki orðið til þess að fækka
ættleiðingum, heldur fremur
hið gagnstæða, má ætla, að
ráðuneytið synji sjaldan ætt-
leiðingarbeiðnum, ef lág-
marksskilyrðum laganna - er
fullnægt.
Þar sem ættleiðing er orðin
næsta algeng hér á landi, en er
mjög afdrifarík fyrir þá, sem
eiga persónulega hlut að máli,
mun ég ræða hér aðallega um
hana frá sálfræðilegu og upp-
eldislegu sjónarmiði, ef vera
kynni, að einstaklingar og
stofnanir þær, sem milligöngu
hafa um ættleiðdngu, létu sig
hugleiðingar þessar einhverju
varða. Þá mun ég og víkja sér-
staklega að íslenzku ættleið-
ingarlöguríum og _ framkvæmd
þeirra.
Þegar hjón
ættleiða barn.
Ég ræði hér eingöngu um
ættleiðingu í því formi, þegar
hjón ættleiða barn, — barn-
laus kjörforeldri eru hér eink-
um höfð í huga — tryggja því
og afkomendum þess erfðarétt
eftir sig, kenna það til sín og
ala það upp sem þeirra eigið
barn væri, því að þessi tegund
ætleiðing'ar er algengust og
hefur mest félagslegt giidi.
Raunar er ættleiðing í öðrum
tilvikum heimiluð í lögum, t. d.
að einhleypur kari eða kona
ættleiði barn og sjái um upp-
eldi þess, en ábyrgar stofnanir,
sem hafa milligöngu um ætt-
leiðingu, hafa jafnan gætt mik-
illar varúðar og ekki mælt með
einhleypu kjörforeldri, nema
sérstaklega standi á. Menn geta
jafnvel gert fullorðinn mann
að kjörbarni sínu, en þá auð-
vitað með sjálfs hans sam-
þykki.
í flestum eða öllum vestræn-
um. löndum er högum þannig
háttað, að þúsundir barnlausra
hjóna vilja taka kjörbarn, en
þó eru þar tugir stofnana yfir-
fullar af munaðarlausUm börn-
um eða börnum, sem geta ekki
verið í umsjá móður eða for-
eldra, Ber einkum tvennt til
lar móðirin fer að sinna því
gerbreytt viðhorfi hennar við
Því, svo að móðir, sem ráðin
! var í því að gefá frá sér ófætt
,barn sitt, getur snúizt hugur,
svo að hún'vilji fyrir hvern
jmun halda því. Fyrsta skylda
ármannsins gagnvart móður-
kjörforeldrar ættleiði barn,
sem hefur sakir óheppilegrar
meðferðar beðið mikið tjón á
persónuþroska sínum. Af þess-
um ástæðum er það bezt bæði
fyrir kjörforeldrana og barnið,
að það fari sem fyrst til þeirra.
Því fyrr sem þau taka barríið,
því meiri líkindi eru á því, að inni og barninu er því að kanna
tilfinningatengsl þeirra við það hæfi hennar, möguleika og
Símon Jóh. Ágústsson.
þessa: Sum þessara barna
þykja ekki ættleiðingarhæf
sakir andlegra eða líkamlegra
ágalla, og síðan eru margar
mæður mjög tregar til þess að
gefa börn sín, jafnvel þótt lítil
líkindi séu á því, að þær geti
annazt uppeldi þeirra, enda
sumar þeirra lítt hæfar eða ó-
hæfar til þess.
Varðar 3 aðila.
Ætt|eiðing varðar þrjá aðila:
foreldra barnsins, sérstaklega
móður þess, barnið sjálft og
væntanlega kjörforeldra þess,
verði hin sömu eða nær hin
sömu og um þeirra eigið barn
væri að ræða.
Þrjár mótbárur,
Þrjár mótbárur eru aðallega
gegn því, að ættleiðing fari
mjög snemma fram::)
*) Sjá um eftirfarandi: John
Bowlby: Maternal Care and
Mental Health, Geneva 1952,
Chap. 11, bls. 101—108.
1. Móðirin verður að taka á-
kvörðun sína mjög fljótt.
2. Barnið getur ekki verið á
brjósti.
3. Mjög torvelt er að dæma
um þroskamöguleika ungbarns.
Hin fyrst talda mótbára er
ef til vill þyngst á metunum.
Það er ekki nóg, að móðirin
taki rétta ákvörðun, heldur
verður hún einnig sjálf að vera
sannfærð um, að hún hafi gert
rétt, svo að hún þjáist ekki af
samvizkubiti og sjálfsásökun-
um, og svo að viðskilnaður
hennar við barnið verði sem
sársaukaminnstur. En sjaldn-
ast leiðir til góðs að draga þessa
ákvörðun mjög á ianginn.
Reyndur ármaður getur orðið
móðurinni að miklu liði, og ef
vilja á því að ala sjálf upp
barnið og veita henni alla þá
aðstoð, sem unnt er. Samt sem
áður er móðurinni ótvírætt
sjálfri fyrir beztu, að gera það
sem fyrst upp við sjálfa sig,
hvort hún ætlar að gefa barnið
eða halda því. Og ef hún kemst
að þeirri niðurstöðu, að hún
sakir eigin ágalla eða aðstæðna,
sem ekki er unnt að ráða bót á,
sé vanfær til þess að veita
barninu sómasamlegt uppeldi,
fæ ég ekki annað séð en það sé
vafasöm ráðstöfun að hvetja
hana til þess að hafa barnið
nokkra mánuði á brjósti áður
en hún lætur það frá sér. Allur
viðskilnaður hennar við barnið
hlýtur að verða miklu sárari
með þessu móti.
Enginn ágreiningur er um
það, að móðurmjólkin er ung-
barninu hollasta fæðan. En þó
ber þess að gæta,' að^ vitneskja
manna um næringarþörf ung-
banra er miklu meiri nú en áð-
ur var, svo að nú er ólíkt
minni hætta á því en áður fyrr,
að pelabörn bíði verulegt eða
varanlegt tjón af vaneldi, ef
það er í góðra manna höndum
og læknir fylgrst vel með
heilsufari þess og framíörum.
A. m. k. er það mikið vafamál,
hvort betra er fyrir barnið
tíð barnsins rétt eftir fæðingu á langinn með öllum þeim ó
þess. Raunar kemur margt, sem
máli skiptir. fram hjá móður-
inni áður en hún elur barnið,
svo sem teng'sl hennar við
barnsföður sinn, skapgerð,
möguleikar og jafnvel hæfi
hennar til þess að annast
uppeldi barnsins. Hins vegar
getur fæðing barnsins og þeg-
kostum, sem því fylgja, en að
vera nært á pela og ættleiðing-
in fari snemma fram.
Þriðja mótbáran.
Þriðja mótbáran gegn því að
ættleiðing fari snemma fram
Frh. á 9. s.' '
hún hefur leitað hjálpar nógu
snemma, er mögulegt, að hún;síátft’ að vera nokkra mánuði
og verða þeir, sem milligöngu geti tekið ákvörðun um fram-1 á brjósti og- ættleiðingin dragist
hafa um ættleiðingu, að kynna ... - •— ’■ f
sér þá eftir föngum. Móðurinni
verður að hjálpa til þess að
taka ákvörðun, sem er henni
og barninu fyrir beztu, og
koma henni til skilnings á að-
stæðum sínum. í öðru lagi
verða menn að reyna að ganga
úr skugga um, hvort barnið er
heilbrigt á sál og líkama og
gera sér greinfyrirmöguleikum
þeim,, sem það býr yfiii, en það
er mjög torvelt, einkum þegar
ungt barn á í hlut, og guk þess
eru hér, til baga ýmsir hleypi-
dómar, sem ég mun víkja að
síðar. í þriðja lagi verða memi
að ráða í með nókkurri vissu,
hverpig hjón þau, sem um
ræðir, munu reynast sem kjör-
foreldrar og veita þeim ýmsa
aðstoð og leiðbeiningar a. m. k.
í byrjun. Þetta eru ekki auð-
veld viðfangsefni og þar að
auki verður að ráða fljótt fram
úr þeim, því að allir,. sem
reynslu hafa í þessum efnum,
telja miklu varða, að barnið
fari til kjörforeldra sinna svo
fljótt sem þess er kostur, og
ástæðurnar til þess eru einkum
þessar: Frá uppeldislegu sjón-
armiði er bezt að barnið fari
til kjörmóður sinnar svo að
segja rétt eftir fæðingu, því að
með.því .móti er bezt tryggt,. .að
hún líti á það sem sitt .eigið
barn, Ef barnið verður hjá
móður sinni, getur hún gefizt
fljótt upp á því að hafa það
hjá sér, vanrækt það eða kom-
ið því fyrir á vöggustbfu eða
smábarnaheimili. En ýmis
þeirra eru enn rekin á þann
hátt, að andlegur þroski barn-
anna heftist eða bíður tjón af.
Langur dráttur getur hæglega
[orðið þess valdandi, að góðir
.usturríski dýraíeinjarinn Ernst Gobol kynnir blaðaljósmynd-
rrum ellefu vetra gamlan fíl, sem er eign dýragarðsins í Torino
i Ítalíu. Héfur enskur prófessor fengið fílinn lánaðan, því að
hann ætlar að reyna að feta í fótspor Hannibals yfir Alpana,
tara frá Grenoble til Torino, en hershöfðinginn mikli fór mdj
herskara sína suður yfir fjöllin árið 129 f. Kr. burð. j