Vísir - 14.12.1960, Page 5

HERSTEINN PÁLSSON, ritstjóri:
VÍSIR í HÁLFA ÖLD
i.
Undir síðustu aldamót eygðu menn dagsbrún
i islenzkm þjóðlífi. Þegar 20. öldin gekk i garð,
var kominn nýr tími í flestum efnum. Þjóðin
hafði léngi barizt fyrir frelsi og réttarbótum, og
henni hafði orðið talsvert ágengt, þótt ekki sæi
enn fyrir enda þessarar baráttu. Sókninni var
haldið áfram af kappi, og jafnframt var unnið
að bættum kjörum í atvinnu- og efnahagslifi,
því að menn sáu, að þau urðu að haldast í
hendur við aukin réttindi á sviði stjórnmála.
Hvort um sig tryggði hitt, og annað gat varla
staðizt án hins.
Þeir sigrar, sem unnizt höfðu, gæddu menn
bjartsýni, svo að margt var nú talið óhætt, sem
enginn hafði látið sér til hugar koma áður.
íslendingar sáu og sýndu, að þeir gátu fiest,
sem öðrum hafði einum verið talið fært, og þetta
gaf framtakssömum mönnum byr undir vængi.
Þó hafa þeir liklega verið einna bjartsýn-
astir, sem töldu fyrir aldamótin, að hér í Reykja-
vík væru fyrir hendi skilyrði til að gefa út dag-
blað. í fyrstu tilraun af þvi tagi réðust tveir
ungir menn, sem síðar urðu þjóðfrægir. Þetta
voru þeir Einar Benediktsson og Sigurður
Júl. Jóhannesson, sem dvaldist mestan hluta
ævinnar vestan hafs.
Þegar þeir hófust handa um að gefa út
„Dagskrá“, sem ættað var að verða dagblað,
en hún kom fyrst út 1. júlí 1896, voru íbúar
Reykjavíkur aðeins um 5000. Sá hópur nægði
ekki til þess, að tilraunin mætti lánast. Þar við
bættist, að samgöngur voru harla lélegar, svo
að ekki sé dýpra tekið í árinni, samband erfitt
út um land, enn erfiðara við útlönd, prentsmiðj-
ur frumstæðar, eins og gefur að skilja, og fleira
kom þar til greina — allt andstætt.
Svo leið fram yfir aldamót, en þá gerði Jón
Ólafsson ritstjóri næstu tilraun — árið 1903 —
til að hleypa af stokkunum dagblaði. Það var
Reykjavík. Þessi tilraun fór líka fljótlega út
um þúfur.
En á þessum áratug eftir 1896 og næstu árum
gerðust margvíslegar breytingar hér á landi.
Fólkinu fjölgaði lítið eitt, en út af fyrir sig
réð það ekki úrslitum. Meira virði var ])að, sem
þjóðin hafði hrundið í framkvæmd, og það
endurmat á sjálfri sér, sem hún var því fær um.
íslendingar fengu ráðherra með aðsetri í land-
inu sjálfu, einangrun þeirra við útlönd var
rofin því að sæsími var lagður til landsins, út-
gerðinni óx fiskur um hrygg og atvinnutækjum
fjölgaði. Tímarnir breyttust ört, og menn urðu
dugmeiri og bjartsýnni en áður.
Þegar svo var komið, að tugur var liðinn af
20. öldinni, var genginn i garð sá tími, þegar
unnt var að stofna dagblað hér i bæ og halda
þvi úti, og var þó vitanlega engin vissa fyrir því,
er í það var ráðizt.
II.
Einar Gunnarsson lét þó ekki óvissuna aftra
sér. Hann var að nálgast fertugt (fæddur 28.
maí 1874), þegar hann hleypti Vísi af stokk-
unum. Það blað var þó engan veginn fyrsta
viðfangsefni hans á sviði ritstarfa eða útgáfu-
starfsemi. Hann gaf meðal annars út „Handbók
fyrir alla“ árum saman, og þótti hún hið mesta
fróðleiksþing. Þá má og geta þess, að þegar
menn héldu, að blásýra halastjörnunnar 1909
mundi eyða heimsbyggðina, gaf Einar út póst-
kort, sem var jafnframt farmiði með stjörnunnil
Sitthvað fleira fékkst hann við, og í ársbyrjun
1905 hafði hann hafið útgáfu Unga íslands.
Þótt Einar Gunnarsson yrði til að hrinda
Visi af stað, starfaði hann ekki lengi við blaðið,
þvi að hann var löngu hættur útgáfu þess og
ritstjórn, þegar hann andaðist 22. nóvember
1922. Vísir birti þá dánarminningu hans og
skrifaði hana Benedikt Sveinsson. Hann komst
meðal annars svo að orði í eftirmælum sínum:
■' „V* „4SS
unnar — og það virðist augljóst, að blaðið hefir
verið undirbúið nokkuð lengi. Lesflöturinn var
17 sm. á annan veg og 30 á hinn, siðurnar voru
fjórar og dálkarnir þrir — hver 12 „sísero“,
eins og það kallast á prentaramáli.
Einar Gunnarsson sýnir strax á fyrstu siðu
hins fyrsta tölublaðs, að hann hefir smekk fyrir
því, sem almenningur mun hafa áhuga fyrir —
eða er vænlegt til að vekja athygli almennings,
því að hann birtir þar mynd, sem er tiltölulega
jafnstór og ýmsar stærstu myndir blaðanna eru
nú. Daginn eftir að blaðið kom út, voru liðin
60 ár frá fæðingu frægasta vísindamanns, sem
ísland hafði alið, Niels Finsens. Hann fæddist 15.
desember 1860, og hefði orðið 50 ára daginn
eftir fæðingu Vísis, ef honum hefði enzt aldur
(hann andaðist 24. sept. 1904.) Myndin var af
honum.
En Visir birti ýmislegt fleira. Hann hóf til
dæmis þegar í stað birtingu framhaldssögu, og
þar var ekki verið að velja höfund af verra
taginu, því að sagan var eftir engan annan en
Emile Zola. Þar að auki var heil siða af ýmsum
erlendum fréttum. Þær voru ekki alveg nýjar
af nálinni, enda þótt sæsíminn væri kominn.
Þær voru teknar úr siðustu blöðum, sem borizt
höfðu, áður en blaðinu var hleypt af stokkunum.
En þótt ritsíminn væri ekki enn notaður til
að bera fregnir milli landa, kom liann Vísi að
gagni frá upphafi vega, því að á fremstu síðu
fyrsta blaðsins var fregn, sem siminn einn gerði
blaðinu kleift að flytja. Ilún fjallaði um veðrið
þenna dag á ýmsum stöðum úti um land — t.
d. á Akureyri, Seyðisfirði og Grímsstöðum. Já,
menn höfðu ekki siður áhuga fyrir veðurfregn-
um þá en nú.
Ekki má heldur gleyma auglýsingunum, sem
ekkert blað getur án verið, því að þær fylltu
meira en síðu. í einni þeirra minnir Einar með-
al annars á Unga ísland, en ein fárra verzlana,
sem þá auglýsti og er enn starfandi, var „EDIN-
BORG“, sem skýrði almenningi svo frá, að jóla-
salan mikla hæfist þar þenna dag — 14.
desember.
„Ekki var annar maður fundinn rneðal ungra
manna, er Einari væri greiðviknari og dreng-
lyndari. Mætti þess ýmsir minnast. Þjóðrækni
var kynfylgja hans föst og eðli hans svo sam-
gróin, að aldrei mátti bregðast. Aldrei spurði
hann um fjölda eða mátt andstæðinga sinna,
heldur var hann jafnan ótrauður að ganga fram
með þeim fremstu í fylkingu til allra dáða. Þó
gekk hann ekki þann veg fram fyrir skjöldu,
að hann talaði á mannfundum. Var hann einn
þeirra, er annað tveggja eru of geðríkir eða
skortir framfærni til að beita sér þann veg.
En víst má segja, að á honum hafi rætzt hið
fornkveðna:
Þagalt ok hugalt
skyli þjóðans barn
ok vigdjarft vera.
Brá ekki skugga á það, að hann hafði stað-
fastan vilja til þess að fylgja fram eindregnustu
þjóðarkröfum. Var eigi spurt um fylgi eða
metorð ...“
III.
Fyi ita tölublað Vísis kom út miðvikudaginn
14. desember — það er einkennileg tilviljun,
að 50. afmælisdaginn ber upp á sama dag vik-
IV.
Fyrsta tölublað Vísis kom út á miðvikudegi,
eins og þegar er sagt, og á einum stað á fyrstu
síðu segir:
Næsta blað á föstudag.
Þar fyrir neðan stendur þessi klausa:
Vf SIR
er að þreifa fyrir sjer, hvort tiltök sjeu
að stofna hjer dagblað.
Dagblaðið ætti aðallega að vera sann-
ort frjettablað, en laust við að taka
þátt í deilumálum.
Vísir óskar stuðnings sem flestra og
leiðbeiningar um það, sem vanta þykir.
Lesari góður, viljið þjer hugsa um
blaðið og láta það vita uni tillögur yðar.
Loks er þess að geta, að nafnið var meira
en eitt orð, því að það var á þessa leið:„Vísir
til dagblaðs í Reykjavík.“
Þessi þrjú atriði sýna, að Einar Gunnarsson
hefir engan veginn verið viss um, að þessi til-
raun mundi bera meiri árangnr en hinar fyrri.
Iíann vildi því ekki virðast of sigurviss í upp-
hafi.
Afmælisblað VÍSIS
VÍSIR 50 ÁRA
5