Vísir - 14.12.1960, Blaðsíða 18
1910
1920
1930
1990
1950
5kipalls:M8
Ruml.3Íls:7566
’jkipalls: 189
tómUlls: 13.647
'íkipalls: 3U
|Rilml.alls:2W1
WTTTrrm
'ÍUiUlM.
/"3
ll39-
*-219
M108
3-28
39« 12X
•>-1190
D
3727
2 6-4
9.841
227
*-3 4
/5kipðll5: 577 ■ smí
tRiím[.al/s:26-054 RQ ^ 14-278'
/■48
5kipall5: 519 B
471
Ruml.alls: 50.849
2.6.932.
1960
5kip ðll5:786
[Rúml.allS: 72.90o”
,r49
737
33.900
Seglskip Togarar
Onnur físktskíp
y-fir 12 lestir
23.917
39.000
eins miklar sveiflur og síldin við Norður-
land. En þrátt fyrir breytingar i aflamagninu,
sem ávallt verða af völdum náttúrunnar frá
ári til árs eða yfir lengri tímabil liefir þróun
aflamagnsins undanfarin 50 ár yfirleitt verið
í aukningar átt og aukningin á heildarafla-
magninu á þessu tímabili hefur orðið mjög
mikil, svo sein sjá má á eftirfarandi yfirliti.
Tafla II.
Fiskaflinn 1910—1959
Samtals Þar af síld Aörar fiskt.
þús. smúl. þús. smúl. þús. smúl.
1910 61.3 4.1 57.2
1920 137.4 13.8 123.6
1930 417.3 72.5 344.8
1940 410.4 214.5 195.9
1950 376.4 00.4 316.0
1959 640.2 182.9 457.3
Þannig hefir lieildaraflamagnið meira en tí-
faldast á þessu tímabili en miklar breytingar
hafa orðið á hlutfallinu milli fisktegundanna.
Nú verður að hafa það i huga, að á þessu tíma-
bili liafa orðið stórkostlegar breytingar, ekki
aðeins á skipum og stærð þeirra, heldur einnig
á veiðarfærum og útbúnaði og á veiðitækninni.
Við upphaf tímahilsins var togaraútgerðin á
byrjunarstigi en meginliluti annars afla en
sildar var fenginn á iinu eða i net, en mest þó
með handfæri. Síidveiðar með herpinót og
reknetjum voru enn á byrjunarstigi og mögu-
leikar til hagnýtingar síldarinnar takmarkaðir.
Með aukningu togaraflotans og hættum úthúnaði
h"ns jókst aflinn, þvi enn var af nógu að taka
fyrst í stað. Vélhátarnir stækkuðu og vélaaflið
var aukið, sem hvorttveggja jók athafnasvið
þeirra. Þá kom einnig til vaxandi þekking
manna á Iifnaðarhá’ttum fiskanna og lífinu i
sjónum. A seinni árum hefir svo einnig orðið
mikil lireyting á, með notkun veiðarfæra, eink-
um þorskanetja úr gerfiefnum, svo og nýjum
tækjum til fiskileitar, en þau liafa liaft stór-
kostiega þýðingu, einkum fyrir síldveiðarnar.
Á þessu 50 ára tímabili, sem hér er um að
ræða, hefir heildaraflinn rúmlega tífaldast.
Eins og áður segir hafa orðið miklar sveiflur
á magni hinna einstöku fisktegunda en á lengri
timahilum jafnast þessar sveiflur svo sem sýnt
er á mynd á bls. 20. Þar er um að ræða 10
ára timabil, sem sýna stöðuga aukningu frá
áratug til áratugs með þeirri undantekningu
þó, að sildaraflinn á siðasta tímabilinu var
43% minni en næsta tímabil á undan, enda
rak hvert aflaleysisárið annað, meginhluta
þess tímabils. Þó mátti sjá merki þess undir
lok timabilsins, að breyting var að verða til
liins betra, að því er síldveiðarnar snerti og
t. d. var síldaraflinn á árinu 1959 meiri en 11
ár þar áður. Á árinu 1959 kom líka meiri afli
á land á íslandi en nokkru sinni fyrr, eða alls
040 þús. smál. Með tveim undantekningum
hefir þorskurinn ávallt verið sú fisktegund,
sem mest liefir veiðst af, allt tímabilið. Undan-
tekningarnar voru árin 1937 og 1940 þegar
síldveiðarnar fyrir Norðurlandi voru með
allra mesta móti.
Mestur mun þorskaflinn liafa orðið árið
1930, en þá nam hann 309 þús. smál. Miðað við
þann skipakost, sem þá var við veiðarnar og
þá tækni, sem tiltæk var, samanborið við það,
sem nú er orðið, er augljóst, að hér hefir verið
um gífurlega fiskigengd að ræða. Á seinni ár-
um hefir karfinn fengið aukna þýðingu i fisk-
veiðunum. Uppliaflega veiddu islenzku togar-
arnir karfa tii vinnslu á mjöli og lýsi og var svo
að mestu fram yfir árið 1950, nema á styrjald-
arárunum, þegar nær allur togarafiskur var
fluttur ísvarinn á brezka markaðinn. Síðar
var tekið að flaka karfann í stórum stíl og
hin síðari ár hefir nær allur karfaaflinn farið
til flökunar og frystingar. Hefur karfaaflinn
komist upp í 116 þús. smál árið 1958. Upphaf-
iega var karfinn eingöngu veiddur hér við
iand, en smám saman dró úr aflabrögðum og
leituðu togararnir þá á fjarlæg mið, fyrst
beggja vegna Grænlands og síðan 1958 einnig
á miðin undan Nýfundnalandi.
Hin mikla aukning aflamagnsins á timabil-
inu á sér tvær megin orsakir, eins og áður er
getið. i fyrsta iagi hefir skipastóllinn stór-
aukist og einkum hefir stærð skipanna aukist,
sem hefir gert þau óháðari veðurfari og aukið
athafnasvið þeirra stórum, m. a. gert togurum
kleift að stunda veiðar á miklu meira dýpi
en áður.
í öðru lagi hefir útbúnaður skipanna verið
stórbættur livað snertir siglingatæki og önnur
hjálpartæki og þá ekki sízt fiskileitartækin,
en óhugsandi væri að stunda veiðar eins og
nú tiðkast án slíkra tækja. Þá hafa veiðarfæri
orðið fjöibreyttari og tekið margvislegum
hreytingum á tíinabilinu. Við síldveiðarnar
voru landnætur fyrst í stað lielzta veiðarfærið
en um aldamótin tóku menn að nota reknet.
Skömmu eftir það var svo farið að nota lierpi-
nótina, sem gerbreytti möguleikunum til veiða.
Það veiðarfæri var svo notað án mikilla breyt-
inga allt frain undir síðari lieimsstyrjöldina.
Þá var tekið að nota hringnót, sem svo var
nefnd, en hún er afbrigði af herpinótinni.
Þróunin hefir svo orðið sú, að herpinótin í
sinni fyrri mynd má heita með öllu liorfin.
Ný tæki hafa og nú verið tekin i notkun er
auðveida meðhöndlun hringnótarinnar og eru
ýmsar nýjungjr uppi á því sviði, en of snemmt
að segja um það enn hvað ofaná verður.
Reknet liafa alit tímabilið verið notuð við
síldveiðarnar jafnhliða herpinótinni bæði við
veiðar norðanlands og suðvestanlands. Til
skamms tíma voru reknetin eina veiðarfærið
við síldveiðar suðvestanlands, en á siðasta
ári tókst ailvel að veiða sild á þvi svæði með
hringnót og má búast við að framhald verði
á því.
’Við þorskveiðarnar hefir þróunin orðið
frá handfæruin, sem var helsta veiðarfærið
í upphafi tímaliilsins, til botnvörpunnar á tog-
urunum og línu og þorskanetja á vélbátaflot-
anum. Öll þessi veiðarfæri og veiðiaðferðir,
sem við þau eru tengdar, liafa tekið meiri og
minni breytingum i þá átt að auka afköstin
og skal það ekki rakið hér. Þó má minna á
breytingar á botnvörpunni nú síðast er flot-
varpan var tekin í notkun við þorskveiðar
fyrir fáum árum og einnig nú nýlega árangurs-
rikar tilraunir með flotvörpu við síldveiðar að
vetrinum. Ennfremur var það þýðingarmikið
fyrir linuveiðarnar er linurennan var tekin i
notkun skömmu eftir fyrri heimsstyriöidina.
Loks má svo nefna aukna notkun ólífrænna
gerfiefna í veiðarfæri og hefir þetta einkum
fengið mikla þýðingu í sambandi við þorska-
netin. Þegar tekið var að nota þorskanet úr
gerfiefnum varð það til að stórauka aflann,
en augljóst cr aftur á móti að gæði þess fisks,
sem þannig veiðist hafa reynzt minni en áður
var og er það önnur saga.
Önnur veiðarfæri, sem þýðingu liafa liaft er
einkum dragnótin, sem var tekin í notkun á
fjórða tug aldarinnar og var ailmikið notuð af
hinúm ininni bátum flotans allt til 1952 er
fiskveiðitakmörkin voru ákveðin 4 mílur og
og beinar grunnlínur dregnar fyrir flóa og
firði. Voru ]iær veiðar þá bannaðar innan
hinna nýju takmarka og lögðust þær þá niður,
þar til á yfirstandandi sumri, að takmarkaðar
dragnótaveiðar iiafa verið leyfðar innan fisk-
veiðilandheiginnar á nýjan leik.
Hagnýting nflans.
Við upphaf tímabilsins var hagnýting þess
afla, sem á land barst mjög fábreytileg. Megin-
liluti fisksins, sem var mest þorskur, var salt-
aður og þurrkaður og fluttur þannig út. Lifrin
var brædd og lýsi framleitt, en allt var það
á frumstæðan hátt. Um meiri nýtingu á þvi
hráefni, sem skilað var á land, var þá ^vart að
ræða, utan nokkur framleiðsla skreiðar. Þó er
t. , . r
et:
Jón forseti, fyrsti togarinn, sem íslendingar
létu smíða.
18
VÍSIR 50 ÁRA
Afmælisblað VÍSIS