Vísir - 14.12.1960, Qupperneq 20

Aflamaqnifr (meðalársaf)Q i þús. 5mi
nm
Annar fiskur
553. z
138.0
4375
48 9.6
Í910-19 1920-29 1930-39 1940-49 1950-59
aS auka íjölbreytni i framleiðslunni og jafn-
framt að auka nýtingu aflans.
Árið 1929 hafði fyrsta hraðfrystihúsið verið
byggt en það var ekki fyrr en nokkrum árum
síðar, að framleiðsla á hraðfrystum fiski heilum
og flökuðum, tók að hafa nokkra verulega
þýðingu. Var það á síðustu árum fyrir styrj-
Öldina.
Á styrjaldarárunum varð. mikil aukning á
framleiðslu freðfisks og hefir sú framleiðsla
síðan verið hin þýðingarmesta við hagnýtingu
þorsk og karfaaflans. Má sjá það af eftirfar-
andi yfirliti, sem sýnir það fiskmagn, sem
farið hefir til vinnslu í frystihúsum frá árinu
1940.
Fiskur til vinnslu í frystihúsum
of/ hluti af heildarafla (Sild ekki meðtalin)
Þús. smál. Hundraffshluti
1940 16 10
1945 61 27
1950 57 22
1955 170 48
1959 236 62
Á þeim rúmlega 20 árum, sein liðin eru
síðan frystiiðnaður hófst að ráði liér á landi
er búið að byggja nær 90 frystihús með saman-
tagða afkastagetu, sem nálgast 1300 smál. af
flökum, miðað við 10 klst.
Á seinni árum hefir átt sér stað mikil breyt-
ing í þessum iðnaði, með því að teknar hafa
verið í notkun afkastamiklar flökunarvélar
og mun nú svo komið, að megin hluti fram-
leiðslunnar er flakað í vélum.
Enda þótt skreiðarverkun sé eldri en aðrar
iiagnýtingaraðferðir fisks hér á landi, var svo
komið við upphaf þessa tímabils, að hún mátti
heita úr sögunni. Það var ekki fyrr en mönn-
um varð ijós nauðsyn aukinnar fjölbreytni i
framleiðslunni, á árunum fyrir seinni heims-
styrjöldina, að skreiðarverkun var tekin upp
á nýjan leik. Framleiðslan var þó lengi vel
smávægileg og það var fyrst 1952, að hún tók
að aukast.
Árið 1950 fóru aðeins um 500 smál. til
skreiðarverkunar en tveimur árum síðar hafði
það aukist í 15 þús. smál. Mest var það árið
1953, um 79 þús. smál. en á árinu 1959 fóru
45 þús. smál. til skreiðarverkunar. Var það
nær 12% af heildaraflanum.
Er skreiðarverkunin þannig orðin þýðing-
armikill þáttur í fiskframleiðslunni.
Þær breytingar, sem orðið hafa siðustu ára-
tugina á liagnýtingu aflans, og getið var hér
að framan, hafa að sjálfsögðu leitt til þess
að sá hluti aflans, sem farið hefir til söltunar,
hefir farið lilutfallslega minnkandi.
Fram á fjórða tug aldarinnar mátti heita,
að megin hluti aflans á þorskveiðunum væri
verkaður i salt og síðasta árið fyrir heims-
styrjöldina siðari mun láta nærri að rúml.
150 þús. smál. liafi farið til söltunar
Á styrjaldarárunum hvarf saltfiskverkun nær
alveg, enda var þá fiskurinn ýmist fluttur út
isvarinn eða frystur. Fyrstu árin eftir styrjöld-
ina voru miklar og tiðar breytingar á hagnýt-
ingu aflans vegna breytilegra markaða og kom
þá fyrir, að allmikið magn færi til söltunar.
Árið 1950 fóru til söltunar nær 100 þús. smál.
eða nær 38% of heildaraflanum. Undanfarin
ár liefir magnið farið heldur minnkandi og
var árið 1959 komið niður i 68 þús. smál. eða
aðeins um 18% af heildaraflanum.
Útflutningur ísvarins fisks hefir lengi verið
þýðingarmikill fyrir togarana en verið háður
allmiklum sveiflum. Á styrjaldarárunum sið-
ari var allur togarafiskur og mikið af báta-
fiski flutt þannig út en á seinni árum eftir að
frystiiðnaðurinn jókst hér hefir hann minnkað
stórum. Enn er þó jafnan nokkuð um slikan
útflutning á vetrum og mun svo væntanlega
verða enn um lirið.
Hér hefir verið getið hinna helztu verkunar-
aðferða síldar svo og annarra fisktegunda.
\ið vinnslu fisksins fellur til mikill úrgangur
og þá mest við flökun en þá getur það orðið
allt að 80% af fiskinum, slægðum með haus.
Lengi vel var sá úrgangur, sem féll til, lítt
eða ekki hagnýttur. Á þessu hefir orðið mikil
breyting, einkum síðustu tvo áratugina. Reist-
ar hafa verið fjölmargar fiskimjölsverksmiðjur
og má lieita að allur sá úrgangur, sem kemur
frá vinnslunni, sé unnin i þessum verksmiðjum
til framleiðslu fiskimjöls og lýsis.
Einnig hafa orðið miklar breytingar i fram-
leiðslu þorskúlýsis og er nýting hráefnisins
með hinum nýju aðferðum orðin mjög full-
komin.
Bættar vinnsluaðferðir og fullkomnari nýt-
ing þess hráefnis, sem til fellur, hefir einnig
haft mikla þýðingu fyrir framleiðslu sjávar-
afui'ðanna í heild og alla afkomu sjávarút-
vegsins, en ekki eru tök á að rekja það nánar
í þessu stutta yfirliti.
Hvalveiðar.
Hvalveiðar voru stundaðar hér við upphaf
tímabilsins en lögðust síðan niður um alllangt
skeið. Voru þær teknar upp aftur, en þó ekki
í stórum stíl, á áratugnum fyrir seinni heims-
styrjöldina en lögðust svo aftur niður meðan
styrjöldin stóð. Það var svo ekki fyrr en árið
1948, að hvalveiðistöð var byggð við Hvalfjörð
og hafa veiðar verið stundaðar þaðan siðan og
oft með góðum árangri, enda þótt áraskifti
liafi verið að þvi. Mest mun hafa veiðst árið
1958 en þá komu 517 hvalir af ýmsum teg-
undum á land.
Auk lýsisins, sem upphaflega var það, sem
mest var sótzt eftir af afurðum af hvalnum,
er nú kjötið hagnýtt og úrgangur allur not-
aður til framleiðslu mjöls. Má því segja að
hvalurinn sé gjörnýttur.
Þau 50 ár i sögu sjávarútvegsins, sem hér
hafa verið stuttlega rakin hafa fært þessum
atvinnuvegi stórkostlegar tæknilegar framfarir,
umfangsmiklar breytingar hafa átt sér stað í
nýtingu aflans og fjölbreytni framleiðslunnar
aukist mikið. Allt hefir þetta orðið til þess
að gera sjávarútveginn tryggari atvinnuveg
en áður var og er það vcl. En vandamálin
bla§a þó hvarvetna við. Eitt alvarlegasta vanda-
málið, sem við er að glíma í framleiðslu sjávar-
afurðanna liér á landi er vöruvöndunin og
er þá átt við alla vinnsluna, allt frá þvi fiskur-
inn kemur á veiðiskipið og þar til framleiðslan
er tilbúin til útflutnings. Samkeppnin á mörk-
uðunum fer sífellt liarðnandi og þar getur
enginn borið hærri lilut nema sá, sem getur
boðið bestu vöruna. Aðeins með þvi að hafa
þetta sífellt i huga við framleiðsluna geta menn
vænzt þess að góður árangur náist.
Nýtízku togari, FREYR, sem kom í sumar.
20
VÍSIR 50 ÁRA
AfmælisblaS VÍSIS