Vísir - 14.12.1960, Síða 22

innar, eins og menn segja oft nú. ÞaS er í töluSu
orði' t. d. á ýmsan hátt annað form en tók-
menntir eða blaðamennska, þótt skyit sé.
Útvarpið var oft í upphafi fyrst og fremst
talið túlkur, litið á það sem millilið milli hlust-
enda og höfunda eða flytjenda eða atburða i
ýmsum greinum, án þess að það ætti sjálft að
skapa neitt verulegt. Að vísu er útvarpið að
miklu leyti túlkur og fiytjandi frétta og atburða
sem annars staðar gerast. Það er eitt meginhlut-
verk þess að halda hlustendum sínum í sífelldu,
lifandi sambandi við umheiminn og við ailt það,
sem innanlands lætur lífið fossa og flæða um
æðar þjóðar og lands. Þessvegna eru alls konar
fréttir eitt fyrirferðarmesta efni þess.
En útvarpið er lika sjálft skapandi á ýmsum
sviðum, á að vera það og hefur verið það meira
og meira á seinustu árum. Það finnur sjálft ný
viðfangsefni og lætur vinna úr ýmsum verk-
efnum á sinn sérstaka hátt.
Þannig hafa á vegum útvarpsins verið unnin
mörg merk dagskrárverk, fróðleg og skemmti-
leg. Sum hafa verið útvarpsefni eingöngu, önnur
hafa einnig seinna komið út i bókum eða verið
unnin upp aftur til útgáfu. Má þar nefna ýmsar
ágætar útvarpssögur og nokkur fræðirit og frá-
sagnir frá t. d. náttúrufræðiþáttum dr. Árna
Friðrikssonar og stjórnmálaþáttum Þorsteins
Gíslasonar til þáttanna um Vísindi nútimans.
Nýir dagskrárliðir hafa bætzt við smám sam-
an, stundum hægt, stundum ört, og á ýmsum
sviðum, eftir því sem forráðamenn útvarpsins
hafa talið réttast og nauðsynlegast hverju sinni.
Stundum hefur i töluðu orði verið lögð megin-
áherzla á skáldskap eða sögu, stundum á nátt-
úrufræði og atvinnumál og í tónlist meira eða
minna á klassiska eða létta músik, á söng eða
hijóðfæraslátt og fréttir hafa verið ýmislega
auknar, með sérstökum fréttaaukum, þingfrétt-
um, veðurfregnum o. s. frv.
Fréttaaukar voru t. d. fluttir 968 á árunum
1955—59, af þeim voru 734 teknir upp innan-
iands á 38 stöðum, en 234 teknir upp erlendis
á 24 stöðum i 18 löndum. Fréttamenn innanlands
eru um 60. Upptökur á öðru dagskrárefni en
fréttum hafa farið fram á um 50 stöðum innan-
lands á árunum 1955—59 og það sem af er árs-
ins 1960 hefur t. d. verið spjallað við nær hundr-
að menn á Austurlandi á mörgum stöðum.
Útvarpið hefur einnig haft ýmisskonar sam-
band við hlustendur sina með tónleikaferðum
o. sl. á rúmlega 40 staði viðsvegar um land.
Útvarpið hefur haft ýmisleg bein skipti á tón-
list við 23 lönd og i útvarpið hafa komið, t. d.
á þeim fjögurra ára tíma sem nefndur var: 10
erlendir hijómsveitarstjórar, 90 hljóðfæraleik-
arar, 86 einsöngvarar og 103 aðrir erlendir
flytjendur ávarpa, viðtala o. sl.
Það hefur verið áberandi, einkum á seinustu
árum, að útvarpið hefur lagt áherzlu á það, að
safna efni sem viðast að af landinu, með beinum
upptökum á mörgum stöðum og einnig hefur
það reynt að efla sambönd sin við útlönd og
erlendar stöðvar.
Efnismagn og efnisskipting dagskrárinnar
50.000
48
46
44
41
4o
38
36
34
32
30
28
26
24
11
20
18
16
14
U
10
?
6 •
A
1 •
o-
1930 1935 1940 1945 1950 1955 1959
hefur verið með ýmsu móti, eins og eðlilegt er,
og óhjákvæmilegt og nauðsynlegt til fjölbreytni.
Sem dæmi má nefna erindi (og ávörp) t. d.
frá árunum 1941—1959. Þau hafa orðið mest
15208 mínútur árið 1948, en erindafjöldinn var
þá 787. Flest hafa erindi hinsvegar orðið að tölu
tii árið 1958, eða 1026, en styttri en áður. Sam-
töl hafa aukizt talsvert, en nokkur áraskipti
verið að þeim, orðið flest 165 á ári, en voru
fyrst á árum upp úr 1940 aðeins 2 til 10 árlega.
Annáll ársins hefur verið fluttur frá 1935.
Lestur útvarpssagna hefur einnig aukizt mik-
ið og sömuleiðis fornsagnalestur. Hann hófst
1935, með Eyrbyggjulestri Helga Hjörvar og
1936—37 las Vilhjálmur Þ. Gislason Vatnsdælu
og Völsungasögu og Örvar-Oddssögu og þá Einar
Ólafur Sveinsson Sverris sögu og síðan margar
aðrar, m. a. Njálu. Passíusálmar hafa lengi ver-
ið lesnir árlega. lslenzkir höfundar, Gunnar
Gunnarsson, Halldór Kiljan Laxness, Guðmund-
ur G. Hagalin, Davíð Stefánsson, Kristmann
Guðmundsson og margir aðrir hafa sjálfir
lesið verk sín og útvarpið hefur gert mjög
mikið til kynningar á íslenzkum nútímabók-
menntum, einnig á islenzkri tónlist og á seinni
árum einnig myndlist, einkum i þáttum Björns
Th. Björnssonar.
Flutningur útvarpssagna hjá Helga Hjörvar,
Andrési Björnssyni, Sveini Viking og mörgum
fleiri er mikill kapítuli í sögu útvarpsefnisins
og i vinsældum þess og einnig útvarpsleikritin.
Tónlist er annað meginefni útvarpsins. Eng-
inn aðili hefur haft eins mikil áhrif og útvarpið
til þess að kynna bæði klassiska og nýja tónlist
umheimsins og íslenzka tónlist, þó oft sé um-
deilt val og skipting þessa efnis. Útvarpið hefur
valdið tímamótum í áhuga og skilningi fólks
á tónlist, frá þvi er þeir höfðu einkum með
þetta að gera á fyrstu árum útvarpsins Páll
ísólfsson, Emil Thoroddsen og Þórarinn Guð-
mundsson og til þessa dags.
Það er ekki hægt að gera sér fulla grein fyrir
dagskránni með því að lesa eina dagskrá eða
hlusta á einn dag eða eina viku. Með stuttu
yfirliti um eitt ár má fá glögga yfirsýn, þó að
tölurnar einar segi ekki til um gæði eða vin-
sældir efnisins eða áhrif þess.
Daglega er nú útvarpað í 11—12 klukkustundir
eða lengur. Það eru 50 til 60 tónlistarþættir með
um eða yfir 800 lögum í viku hverri. Útvarps-
hljómsveitin hefur 30—40 tónleika á ári og
Sinfóníuhljómsveitin, sem útvarpið er aðili að,
10—12, en alls léku síðastliðið ár 26 íslenzkar
hljómsveitir, mest danshljómsveitir, í útvarpið
í c. 140 skipti. Einsöngur og kórsöngur var um
120 sinnum og er þá miðað við beinan flutning
einan — tónleikar af plötum eru miklu fleiri.
Árlega eru flutt 800—900 erindi, en hálft þriðja
hundrað barnatima, um 100 guðsþjónustur og
um 100 leikrit og fréttir eru sagðar 6—7 sinnum
á dag. Efnisskipting erindanna er nú orðið oft-
ast sú, að mest fer fyrir atvinnu- og efnahags-
málum, þá er íslenzk tunga, félagsmál, listir,.
saga, bókmenntir, ferðasögur og svo fjöldi alls-
konar þátta. Lesnar eru um eða yfir 30 sögur
á ári, en upplestrar alls yfir jDÚsund. Svona má
lengi telja.
Lítið smáþjóðarútvarp verður i öllum megin-
málum að reyna að halda uppi dagskrá, sem er
byggð upp mjög áþekkt því sem er í miklu
stærri útvörpum — og það er gert hér. Fá-
mennið veldur mestum erfiðleikum. Samt sem
áður koma hér fram árlega í útvarpi um 3000
manns, þar af á annað þúsund einstakir flytj-
endur. Fjárskorturinn, er af fámenninu leiðir,
er annar þröskuldurinn. Hjá milljónaþjóðum
hafa útvörpin morð fjár af mergð hlustenda
einni saman. Hér þarf fámenni hlustenda að
standa undir fjölbreytni og fjölmenni dagskrár-
innar og myndi ekki fært að vísu, ef útvarpið
aflaði sér ekki sjálft mikilla tekna af auglýs-
ingum umfram afnotagjöld. En þau eru reyndar
lág, hvort sem miðað er við útvarpsefnið sjálft
eða það, sem aðrir sambærilegir hlutir kosta,
blöð, bækur, leikhús, sími o. s. frv.
Útvarpið stendur nú alveg undir sér sjálft
og nýtur engra opinberra framlaga eða annarra
styrkja, og hefur það þó verið nú á seinustu
árum svipt einum þeim tekjustofni, sem því
var í upphafi helzt ætlaður til öryggis, meðan
menn óttuðust um afkomu ])ess.
Útvarpið hefur einnig af eigin rammleik
komið sér fyrir í nýju húsnæði nú nýlega og
endurnýjað vélakost sinn til upptöku og dag-
skrárgerðar. Því hafði hvað sftir annað að á-
stæðulausu verið synjað um. beimild til þess að
reisa sitt eigið hiis, en hefur fengið ágætt og
snyrtilegt leiguhúsnæði, þar sem miklu rýmrá
og frjálsara og þægilegra er um alla starf-
semina en áður var.
Næst er fyrir hendi endurnýjun á sendistöð-
inni á Vatnsenda, er lokið verður í haust upp-
setningu endurvarpsstöðva á Austurlandi og loks
fylgist útvarpið vel með öllum möguleikum til
sjónvarps.
Þegar tala skróðra hlustenda er farin að nálg-
ast 50 þúsund, í þjóðfélagi þar sem talin eru
um 40 þúsund heimili, skyldi maður ætla að
úlvarpsnot væru komin að hámarki. Samt brá
svo við á siðastliðnu ári, að útvarpsnotendum
fjölgaði um nær hálft þriðja þúsund. Hlustendur
eru nú auðvitað flestir í Reykjavík, 22360, en á
sjö stöðum öðrum eru yfir 1000 hlustendur:
Keflavik — 1700, Selfoss — 1451, Vestmanna-
eyjar — 1256, Kópavogur — 1246, og Akranes
— 1233.
Stöð okkar er lítil útvarpsstöð í litlu þjóð-
félagi og ber þess auðvitað mörg merki. ^n
hinn mikli vöxtur stöðvarinnar og fjölbreytni
dagskrárinnar, fjölgun hlustendanna og margs-
konar aukning viðskiptanna við landsfólkið og
við aðrar stöðvar úti um heim — allt ætti þetta
að hafa staðfest það, sem Vísir sagði fyrir 30
árum, að möguleikar útvarpsins til fræðslu og
skemmtunar væru nær ótakmarkaðir og að út-
varpið væri eitt hið rdarkverðasta menningar-
tæki.
Ég get endað þetta stutta yfirlit með fáeinum
setningum úr niðurlagi ræðu, sem ég flutti, þeg-
ar hin nýja útvarpsstöð í Skúlagötu var opnuð
s í nóvember sl.:
Útvarpið er nú allsstaðar. Það er fyrir alla,
með boð til allra og það er fyrir þá fóu og
vandlátu. Þáð er þjóðfélagsstofnun og þjóðskóli,
heimilistæki og athvarf í einrúmi einstaldings-
ins. Það er hvíld og dægradvöl sjúkra og elli-
rnóðra og boðberi hins unga og ærslafulla lífs,
þjónn hins hagnýta starfs. Það er túlkur for-
tíðarinnar, spegill samtíðarinnar og sjónauki til
framtíðarinnar.
22
VÍSIR 50 ÁRA
Afmælisblað VÍSIS