Vísir - 14.12.1960, Blaðsíða 32

Vísir - 14.12.1960, Blaðsíða 32
á miööldum, en var horfin þar víðast hvar um siðustu aldamót, nema á íslandi, þar sem fá- tækt og óþrifnaður liéldu henni við. Þó höfðu farsóttir á henni nokkurn hemil, einkum bólu- sótt, því að þær stráfelldu þá krönku. Eftir að dr. Elilers hafði ferðast hér um 1894—95, beitti hann sér fyrir því, að danskir Oddfell- owar gæfu íslandi holdsveikraspítala, og var hann reistur í Laugarnesi og þá mesta hús hér á landi. Þar fór fram einangrun og meðferð ailra sjúklinga, sem smithætta stafaði af. Spítalinn tók til starfa 1898 og var Sæmundur Bjarnhéðinsson yfirlæknir hans frá byrjun til 1934 og gegndi því starfi af mikilli prýði, enda hið mesta göfugmenni. 1898 voru holds- veikir á öUu landinu taldir 237 eða þrir af hverjum þúsund íbúum, 1910 var vitað um 90 eða 1,13%» og 1934, þegar Sæmundur lét af störfum, 31 sjúlding. Spítalahúsið var hernum- ið af Englendingum 1940 og brann til kaldra kola árið eftir, en sjúkiingarnir voru fluttir i Kópavogshæli. Þar eru nú aðeins eftir fjórir sjúkiingar, sá elsti yfir áttrætt og hefur verið á spítalanum nær 50 ár. Ef holdsveiki væri nú jafn útbreidd og fyrir aldamótin, væru hér um 500 manns með þann sjúkdóm. Um útbreiðslu sullaveikinnar er miklu erfið- ara að segja, þvi að fjöldi manna hefur gengið með sulli í sér, án þess að þeir gæfu einkenni, þeir dáið áður af öðrum ástæðum eða sullur- inn sjálfur dáið, þ.e.a.s. dýrið eða afætan, sem orsakar hann. Hér verður þvi aðallega að fara eftir manndauða af völdum veikinnar. Guðmundur Magnússon innleiddi hér skurð- lækningar við sullaveiki og gerði sjálfur nokk- uð á 3. hundrað sullskurði — fleiri en nokkur annar læknir á norðurhveli jarðar —, en alls voru gerðir hér á árunum 1893—1911 504 sullskurðir. Hitt er enn merkilegra, að þessir skurðir voru gerðir af 36 læknum, þegar þess er gætt, að um aldamótin voru liér á landi ekki starfandi nema 40 læknar og um 1910 ekki nema um 60. Þetta sýnir ljóslega, að þeir Guðm. Magnússon og Guðm. Björnsson kenndu lærisveinum sínum að gefast ekki upp fyrir erfiðleikunum. Annars hefði eklci allmikill meiri hluti þeirra lagt lit i slíkar skurðaðgerð- ir við þær ástæður og útbúnað sem héraðs- læknar bjuggu þá við. Á árunum 1911—15 dóu 89 manns úr sulla- veiki hér á landi, en 1951—55 ekki nema 9. Nú er aðeins vitað um örfáa sjúklinga, innan við tug, allt roskið fólk og sumt fjörgamalt. íslendingar voru fyrir 50 árum mesta sulla- veikiþóð í heimi, en sökum bættra heilsuhátta og aukins þrifnaðar er þessi veiki að deyja út eins og holdsveikin —- og þær koma ekki aftur. Geitur eru óþrifnaðarkvilli í hársverði, mjög þrálátur áður en farið var að beita rönt- genlækningu. Árið 1922 var gizkað á, að um 100 geitnasjúklingar væru á öllu landinu. Dr. Gunnlaugur Claessen beitti sér fyrir lækningu þeirra og 1925 höfðu um 70 þeirra komið til röntgenmeðferðar. Á síðari árum hafa ekki verið nema 1—3 á öllu landinu og ætti þvi að vera vandalaust að losna við þennan óþverra með öllu. Lúsin er ekki séreign íslendinga, lieldur heimsborgari, en var afarútbreidd hér um aldamót. Skýrslur um lús i skólabörnum eru til frá 1934. Árin 1934—40 voru 14% skóla- harna með lús eða nit, en þessi tala hefur farið silækkandi óg er í síðast útkomnum Kennarar Lœknaskólans siðasta ár hans. Sitjandi (frá v.) Sœm. Bjarnhéðinsson, Guðmund- ur Björnsson og Guðmundur Magnússon. Standandi: Þórður Sveinsson, Andrés Fjelsted, Guð- mundur Ilannesson, Vilh. Bernhöft og Ásgeir Torfason. skýrslum (1956) ekki nema 0,8%». sennilega er sú tala of lág. Kláði er sá óþrifakvilli, sem erfiðast reyn- ist að útrýma, þvi að öðru liverju gýs upp faraldur af honum, sá siðasti 1940—41, en þá var óvenjumikill flækingur á fólki vegna Bretavinnunnar. Áratuginn 1911—20 voru tald- ir um 600 sjúklingar að meðaltali á ári, 1941 —50 um 520, en 1956 ekki nema 177. Berklaveiki. Um 1910 var berklaveikin orðin útbreidd um allt land, en þó misjafnlega illkynjuð eftir ættum og stöðum, yfirleitt verri austanlands og norðan en sunnan og vestan. Lög um skrá- setningu dánarmeina voru sett 1911 og siðan er því liægt að hafa glöggt yfirlit yfir mann- dauða. 1911 dóu hér 114 manns úr berklaveiki eða 13 af hverjum tíu þúsund ibúum og var herkladauðinn þá orðinn tíundi hluti allra dauðdaga. íbúar landsins voru þá helmingi færri en nú er. íbúatalan hefur síðan hækkað jafnt og þétt, náði 100 þúsundum 1925, en berkladauðinn hækkaði örar og náði hámarki sínu þjóðhátíðarárið 1930. Þá dóu hér um 230 manns úr berklum eða 21 af hverjum tiu þús- undum landslýðsins og voru þeir þá orðnir fimmti hluti allra dánarmeina, því að heildar- dánartalan hafði lækkað. Siðan fór að draga úr þessari plágu, 1932 var síðasta árið sem berklar voru hæstir í tölu dánarmeina og frá þvi að vera 20% allra dánarorsaka eru þeir nú innan við 1%. Þessi glæsilegi árangur hefur náðst með mikilli fyrirhöfn, forgöngu ágætra manna, góð- um samtökum almennings og miklum fjárút- látum, sem enginn mun telja eftir. Auðvitað á líka aukinn þrifnaður, bætt húsakynni og vax- andi velmegun sinn þátt í honum eins og i lækkandi manndauða yfirleitt. Guðinundur Björnsson landlæknir var ef til vill ekki höfundur íslenzka heitisins á sjúkdómnum tuberculosis, en hann var ötulasti frumherjinn í baráttunni við hann. Sem ungur héraðslæknir þýddi hann tvö alþýðufræðslurit um berklaveiki, hið síðara með myndum og kom það út i tveimur útgáfum 1903—-1904. Með þvi var vakin athygli almennings á smitunar- hættunni og leiðum til að forðast hana. Sama árið og hann varð landlæknir, 1906, gengust Oddfellowar að tilstuðlan hans fyrir stofnun Heilsuhælisfélagsins, sem varð fljótlega svo öflugt, að það hóf byggingu Yifilsstaðahælis, er tók til starfa 1910, og réði Guðmundur stað- arvali þess. Berklaveikin var þá svo voðaleg í augum almennings, að það var talinn allt að þvi dauðadómur að úrskurða sjúkling til hælisvistar, enda dæmi til að menn fyrirfæru sér, þegar svo stóð á, en undir ágætri stjórn yfirlæknanna Sigurðar Magnússonar prófessors og Helga Ingvarssonar hefur hælið orðið mörg- um kærkomið athvarf. Það tók fyrst i stað 80 sjúklinga, en var smástækkað eftir að rikið tók við þvi 1916, þangað til að það rúmaði 200 sjúklinga. Nú eru þar ekki nema um 100, tiltölulega fáir með smit, en áður voru slíkir á annað hundrað. Fyrstu lögin til varnar gegn berklaveiki voru sett 1903 og var þar fyrirskipuð sérstök skráning berklasjúkra. 1916 voru sett lög um skólaskoðanir, aðallega til þess að hindra smitunarhættu í skólum, en hún var einkum mikil í heimavistarskólum, eins og Lærða skólanum fyrir og um aldamót, en hann var þá talinn berklabæli. 1919 var skipuð nefnd sérfróðra manna til þess að undirbúa alls- herjarlöggjöf um berklavarnir og voru þau lög samþykkt 1921. í nefndinni voru þeir Guð- mundur Magnússon prófessor, sem manna mest hafði fengizt við útvortisberkla, Sigurður Magnússon yfirlæknir og Magnús Pétursson héraðslæknir. Með lögum þessum var stigið eitt stærsta skrefið í baráttunni við veikina, því að samkvæmt þeim er bannað að láta smitandi berldasjúklinga hafa umgengni við börn, en jafnframt tók hið opinhera á sig allan kostnað við spítala- og hælisvist þeirra. Mörg- um óx í augum kostnaðurinn af þeirri ráð- stöfun, enda liafa fáir gert sér grein fyrir þeim árangri, sem lögin áttu eftir að hafa. Á þessum árum var mikill skortur sjúkra- rúma i spítölum, eins og oft endra nær, og því beitti prófessorsfrú Christophine Bjarn- liéðinsson sér fyrir því, að hjúkrunarfélagið' Líkn var stofnað 1915, en það tók í þjónustu sína lijúkrunarkonu, sem annaðist lijúkrun í lieimahúsum, einkum berklaveikra, sem biðu eftir liælisvist. Félag þetta setti á stofn Berkla- varnarstöð Líknar árið 1919 og var það fyrsta heilsuverndarstöð landsins. í Eyjafirði var berklaveiki útbreidd og riðu konurnar þar á vaðið, eins og viða annars- staðar, og stofnuðu Heilsuhælissjóð Norður- lands 1918. Upp úr þvi var Heilsuhælisfélag Norðurlands stofnað 1925 og hófst það handa um byggingu Kristneshælis, sem var opnað 1927 með 60 rúmum, er síðar var hækkað upp i 72. Þar var Jónas Rafnar yfirlæknir við miklar vinsældir i 30 ár. Framan af urðu margir sjúklingar að vikja af hælum til þess að rýma fyrir öðrum meira veikum, þótt bati þeirra væri ekki orðinn 32 YlSIR 50 ÁRA Afmælisblað VlSlS
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152

x

Vísir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vísir
https://timarit.is/publication/54

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.