Vísir - 14.12.1960, Qupperneq 40

Kristjún Kristjánsson. ísólfur Pálsson.
þó eflaust táknar „fin de siécle“ á þeirri leið.
Lag hans Ó, blessuð vertu, sumarsól mun samt
lengi lifa sem einn hreinræktaðasti fagnaðar-
söngur íslén'dinga. — MeSan Ingi meS mildum
náttúruhæfileikum sínum ekki hlaut neina
inöguleika til menntunar fékk Páll fsólfsson (f.
1893) sncmma tækifæri til þess aS njóta kennslu
orgelmeistaranna Strauhe í Leipzig og Bonnet
í París. Barok-heimur ,1. S. Bachs og nýróman-
tískur lieimur Joh. Brahms virSast eiga jafn-
mikil ítök í honum, og þessa strauma gat hann
fært þurfandi þjóS sinni upp úr fyrstu heims-
styrjöld. í tilefni af þúsund ára hátíS Alþingis
1930 voru lionum dæmd 1. verðlaun fyrir
kantötu sína. Hann hcfir samiS vandaSa leik-
húsmúsík, forleiki, orgelverk (Chaconne, Passa-
caglia), kór- og einsöngslög. Sem dómorganisti
hefir hann haldið liljómleika í mörgum borgum
Evrópu og Ameriku. 1945 var Páll kjörinn
doctor honoris causa við Oslóar-háskóla.
Samstarfsmaður Páls við RíkisútvarpiS um
aldarfjórðungs skeið hefir verið Sigurður Þórð-
arson (f. 1895). Einnig hann stundaði nám í mús-
íkborginni frægu, Leipzig. Söngleikur hans eða
söngspil f álögum, með svifléttum og lifandi
óperettu-söngvum, karlakórs-messa, klassískur
forleikur og hátíðarkantata eru i óflokksbundn-
um stíl sínum, ef svo mætti segja, ekki ómerkir
áfangar á leið íslenzkrar músíkþrónnar. —
Þórarinn Guðmundsson fiðluleikari (f. 1896)
stofnaði 1921 Hljómsveit Reykjavíkur og stjórn-
aði henni í fjögur ár. Hljómsveitin efndi síðar
til músíkkennslu, og varð það fvrsti vísir að
Tónlistarskólanum. Lög Þórarins bera með sér
létta, áhyggjulausa sönglund, sem oft styðst við
lirotna þrihljóma með chanson-hlæ. — AS sama
skapi er stíll Emils Thoroddsens (1898—1944)
einnig miðaður við sem mestan mögulegan vel-
liljóm, sem andstæðu mishljóms. Leipzig laðar
hann líka til náms. Óvenjulegar myndlistar-
gáfur koma fram þegar á unglingsárum. Þó
helgar hann tónlistinni mesta krafta sina við
hliðina á ritstörfum. Eftirtektarverð sönglög,
leikhúsmúsík, strokkvartett og kantötur sýna
oft mikla liugkvæmni í stefjamyndun en minni
stefjavinnslu. Sem ágætur píanisti var hann
lengi fastur starfsmaSur útvarpsins. Ágæt er
karlakórsfúga hans við íslenzkt rimnalag, Sé
ég eftir sauðunum. — Einu ári yngri en Emil er
Jón Leifs (f. 1899). Sömuleiðis hann leggur leið
sína til Leipzig, þar sem Paul Graener og Alfred
Szendrei eru helztu kennarar hans 1 tónsmíði
og orkesturmeðferð. Hann kemur fljótt auga á
gildi hinna rómantísku þjóðlegu skóla 19. ald-
arinnar í Noregi og Tékkóslóvakíu (Grieg,
Smetana, Dvorák) og byrjar fyrstur íslendinga
að nota þjóðlagið sem uppistöðu í smærri og
stærri tónverk: aðallega rímnalagiö og tví-
söngslagið. Fæst verka hans hafa enn heyrst á
íslandi, en ]iau eru skrifuð án tillits til sætra
samhljóma, — lýsa afdráttarlausri stefnufestu
og norrænu þreki. Með natúralistíslcri hörku
sinni eru þáu blessunarlega laus við alla væmni.
Þessi miskunarlausi, stórhöggni strangleiki, sem
skapað getur aldahvörf í íslenzkri músik, kem-
ur fram i Eddu-óratóríum höfundar, sögu-
symfóníu, orgel-konsert, íslands-kantötu, drama-
inu Baldur, tveimur strokkvartettum o. fl. Sem
rithöfundur hefir Jón víða um heim birt ótal
greinar og ritgerðir, gefið út tvær bækur og
stjórnað um 30 hljómsveitum á meginlandi
Evrópu. — Jafnaldri Jóns er Helgi Pálsson (f.
1899). Eftir að hann lauk tónfræðilegu námi í
Tónlistarskólanum hjá dr. Franz.Mixa og dr.
Victor Urbancic hefir hann fyrst og fremst
skrifað kammermúsík: tvo athyglisverða strok-
kvartetta, píanó-fiðlu-tilbrigði, fiðludansa o. fl.
Aðalhugðarefni lians er kontrapunktískur nú-
tímarit-háttur sem grundvöllur að þjóðlegu tón-
máli. — Þessi stefna er ekki jafn augljós lijá
Þórarni Jónssyni (f. 1900), sem var sjómaður
á Austfjörðum áður en hann hóf músiknám i
Reykjavík hjá Ernst Schacht og í Berlín hjá
Friedrich Ernst Koch. Smekkvísleg, óbrotin
hljómsetning er á sönglögum hans (t. d. Heið-
bláa fjólan mín fríða) og óáleitinn, nærri því
þagmælskur kontrapunktur i orgelsónötu hans.
Ennfremur má nefna kóra með hljómsveit og
tvöfalda fúgu fyrir sólófiðlu yfir töfraformúl-
una B-A-C-H. Þórarinn liélt hljómleika með
eigin verkum 1936 og 1940 í Berlin, þar sem
hann var búsettur í 25 ár.
Karl Otto Runólfsson (f. 1900) var i tónsmíði
nemandi F. Mixa. Hann dregur upp áhrifaríkar
stcmmningar í karlakórsverkum sínum Föru-
mannaflokkar þeysa og Nú sigla svörtu skipin.
Með einföldum tónendurtekningum, eins og í
Den farende Svend, tekst honum oft að ná vel
hlæ þjóðlagsins. Önnur verk hans eru m. a.
fiölusónata, trompetsónata, orkestursvítan Á
krossgötum og þjóðlagaútsetningar. Hann raðar
gjarna saman hugmyndum sínum að epískum
hætti, oft með snöggri hljómskiptingu í frjáls-
lega syngjandi formi.
Markús Kristjánsson (1902—31) stundaði eins
og margir aðrir íslenzkir tónlistarmenn nám í
Sr. Iialldór Jónsson. Sigfús Einarsson.
píanóleik i Leipzig. Mikill fengur er íslenzkri
músík að sönglögum hans, sem vitna um sjald-
gæfan þroska ungs manns, er dó aðeins 29 ára
gamall. Flestir kannast við Bikarinn og Gott
er sjúkum að sofa. — Jafngamall Markúsi er
Siguringi Eiríkur Hjörleifsson (f. 1902). Við
Tónlistarskólann í Reykjavik lagði hann stund
á tónfræðileg fög hjá F. Mixa og V. Urbancic.
Furðuhljótt hefir verið um þennan hlédræga
höfund, sem samið hefir m. a. 16 konsertvalsa
fyrir píanó, fjórradda kórfúgu Lofið guð, fiðlu-
sónötu, strokkvartett og symfóníu í c-moll, sem
her vott um leitandi ihygli gjörhuguls manns.
— Á svipuðum leiðum er Árni Björnsson (f.
1905), sem naut sömu handleiðslu og Siguringi.
1 píanósónötu hans má greina dálæti höfundar-
ins á Johannes Brahms, en annars aðhyllist
hann þjóðleg sérkenni, enda hafði Guðlaug
langamma hans leikið á langspil fyrir Jónas
Hallgrímsson. Af tónverkum hans má nefna
orkestur-svítu, svítu fyrir strokhljómsveit, lýð-
veldiskantötu og 5 þjóðlög fyrir flautu og píanó.
Árni nam flautuleik í Manchester í rúm tvö ár
og var 1946—52 kennari í píanó- og flautuleik
við Tónlistarskólann i Reykjavík. — Björn
Franzson (f. 1906) stundaði tónfræðinám lijá F.
Mixa og V. Urbancic í Reykjavik og próf.
Melchers í Stokkhólmi. Eftir hann liggja aðal-
lega sönglög, sem bera með sér vandvirkni í
traustum hefðarstíl,
Sigursveinn D. Kristinsson (f. 1911) liefir
getið sér gott orð sem stjórnandi Tónskólans á
SiglufirSi. Eftir hann liggja aðallega kórlög og
antifóniskar mótettur með hógværu pólýfón-
sniði, auk tóndrápunnar Draumur vetrarrjúp-
unnar. — Skúli Halldórsson (f. 1914) er út-
skrifaður frá Tónlistarskólanum i Reykjavik.
Verk hans svo sem ballett- og orkestur-svítur,
kórverk með hljómsveit og sönglög sýna létta
hönd með sibreytilegum blæbrigðum. Með tíðum
kvintfærslum leitast Iiann við að ná fram sam-
Friðrik Bjarnason. Sigvaldi Kaldalóns.
ræmi milli viðáttu hljóms og landslags. — Allt
önnur er afstaða Jóns Þórarinssonar (f. 1917).
Sem dyggur Hindemitli-nemandi lítur hann
mjög upp til lærimeistara síns og ber réttilega
mikla virðingu fyrir traustu, akademísku hand-
verki hans. Kemur þetta, ásamt mikilli leikni i
stefjavinnslu, einkar vel fram i fiðlu- og
klarinettu-sónötum hans, píanósónatínu og
orkesturlögum. Nokkur minni lög eru létt og
eðlileg og velta engu vandamáli (Fuglinn í
fjörunni). 1949 hlaut Jón Master-of-Arts-gráðu
við Yale háskólann í New Haven í Bandarikj-
unum. — Eina kventónskáldið í þessum hópi er
Jórunn Viðar (1918). Sem útlærSur píanisti frá
músíkháskólanum i Berlín hefir liún getið sér
mikinn orðstir. Auk þess hefir hún m. a. skrifað
tvo balletta, kvikmyndamúsík og fortónað Ólafs
rímu Grænlendings eftir Einar Benediktsson
fyrir kór og hljómsveit. — Lagsetningar hennar
við þjóðvísur hafa á sér frískan blæ með líflegri
framsögn.
Magnús Blöndal Jóhannsson (f. 1.925) stund-
aði músíknám í New York, m. a. hjá Bernhard
Wagenaar. Frá hans hendi hafa komið sónata
fyrir óbó og klarínettu, tvær pianósónötur,
kammerkantata fyrir tvo sólósóprana, trompet
og píanó o. fl. Hann beitir mishljómnum óspart,
oft mjög nýstárlega, er hugmyndaríkur, en form-
ið mætti stundum vera dálitlu fastara i sniSum.
Eftir að Jón Nordal (f. 1926) hafði lokið próf-
um sínum við Tónlistarskólann í Beykjavík
stundaði hann framhaldstónsmiðanám hjá einu
bezta tónskáldi Svisslendinga, Willy Burkhard
í Ziirich. Orkestur-konsert hans, blásaratríó,
þjóðlög fyrir hljómsveit og svíta fyrir fiSlu og
píanó eru máske ekki sérstaklega einkennandi
fyrir ísland, en þau eru ort af ærlegri glóð og
kunnáttu listamanns, sem spáir góðu um fram-
tíðina.
Benjamín starfsbræðra sinna er liér Leifur
Þórarinsson (f. 1934). Uppreisnarhugur gegn
stirðnuðum venjum hefir löngum verið gott
vegarnesti til að kanna ókunna stigu og stækka
tjáningarsvið mannsins, án þess þó að forkasta
með öllu gildu lögmáli arfs. Tónsmiðar þessa
yngsta starfsbróður eru vafalaust spor í
þessa átt.
NIÐURLAG.
Þessu yfirliti er þar með lokið. Framantaldir
höfundar hafa allir, beint eða óbeint, lagt nokk-
uð af mörkum til eflingar íslenzkri tónmennt.
Skerfurinn frá hverjum einstökum er að vísii
inisstór, en því fleiri stoðir, því styrkari bygg-
ing. En framlag höfundanna eitt saman er ekki
nóg. Hlutdeild fólksins er íslenzkri músík lífs-
nauðsyn. En hún skapast gegnum uppeldi og
lifandi tónkenningu. Æðsta hlutverk menningar
er að efla gildi mannsins með ]>vi að þroska
meðfædda hæfileika hans, vekja það sem sefur,
rækta það, sem áður var eyðimörk. Músik er
gildur þáttur menningar. Hér biða enn mikil
verkefni óleyst. Enn vantar miklu meira af alls-
kyns hljóðfærnm í landið, meiri og betri söng-
og músíkkennslu i skólana, aukna heimilismúsík
og síðast en ekki sizt fleiri blandaða kóra og
hæfilegan hljómleikasal í höfuðborgina, sein
enn er enginn til.
Ilandverk er undanfari allrar listar. Allir geta
í músík numið þetta handverk að vissu marki-
Því fleiri sem öðlast tækifæri til að læra það.
því betri jarðvegur skapast frjóu músíklífi, þvi
betri og blómlegri list sprettur síðar upp úr
þeim jarðvegi.
40
VÍSIR 50 ÁRA
Afmælisblað VÍSIS