Vísir - 14.12.1960, Blaðsíða 41

Vísir - 14.12.1960, Blaðsíða 41
HiestArétt jSitthvod um Forsaga og aðdragandi að stofnun Hæstaréttar. Á þjóSveldistímabili ís'lendinga 874—1262 var fullnaðarúrlausn allra dómsmála í hönd- um dómstólanna íslenzku á Alþingi við Öxará, fjórðungs dóma . og fimmtardóms, og það var ekki fyrr en eftir að ísland gekk Noregskon- ungi á hönd, að skjóta mátti íslenzkum dóms- raálum undir dóm erlendra dómstóla til síð- ustu úrlausnar. Mun heimild fyrir því að skjóta megi dómum lögmanna og lögréttunnar undir dóm konungs fyrst finnast eftir að Jóns- bók var lögtekin 1280, og skyldi hann skera úr málum manna með ráði „vitrustu manna“, en þar mun átt við íslendinga. í framkvæmd- inni varð þetta þó svo, að mál héðan, sem stefnt var til konungs, voru lögð undir ríkis- ráð hans, fyrst liið norska og síðar hið danska, og þannig farið með íslenzk dómsmál alla tíð þar til Hæstiréttur var stofnaður i Dan- mörku. Og þar sem konungur var forseti hans, varð það svo í framkvæmd, að Hæsti réttur Dana fór með æðsta dómsvald í íslenzk- um dómsmálum. Má um það deila, hvort þetta fyrirkomulag var að öllu leyti rétt að þá- gildandi lögum. Iin eftir að íslendingar fengu stjórnarskrána frá 1874 var það tvimælalaust Hæstiréttur Danmerkur, sem fór með æðsta dómsvaldið. í liuga almennings er það í dag svo sjálf- sagður hlutur, að íslenzkir dómarar dæmi í málum manna hér innanlands, að mörgum þeim, sem daglega eiga leið fram hjá dóms- lmsi Hæstaréttar við Lindargötu, kann að gleymast sú staðreynd, að í nærfellt 650 ár, eða liálfa sjöundu öld, var lokastig dómsvalds- ins þannig í höndum erlendra aðilja. Þeir sem við þetta ástand bjuggu fundu hinsvegar, bvar skórinn kreppti að fætinum, og þar sem það er jafnan snar þáttur í sjálfstæði hverrar þjóðar, að hún fari sjálf með dómsvald i málum þegna sinna, þá hlaut flutningur æðsta dómsvaldsins heim til íslands að verða einn ;>f þáttum íslenzkrar sjálfstæðisbaráttu á 19. öld. Varð þar fremstur i flokki Benedikt Sveinsson liinn eldri, eitt sinn dómari í lands- yfirréttinum og þingskörungur mikill á sinni tíð. Flutti hann á Alþingi árið 1885 frumvarp þess efnis, að dómsvald Ilæstaréttar Dana í islenzkum málum skyldi úr lögum numið. Markaði liann stefnuna í framsöguræðu sinni, en Þar segir hann m. a.: „Það er ekki svo að skilja, að ég lýsi nokkru vantrausti til Hæstaréttar Danmerkur i sjálfu ser. En mitt traust nær ekki lengra en svo, að eigi sé ákjósanlegt eða liafandi af stjórnlagaástæðum að Hæstiréttur sé æðsti flómstóll landsins lengur en orðið er. Allar binar sömu ástæður, sem mæla með innlendri ■stjórn yfirhöfuð, mæla og með því, og það 1 ríkulegasta mæli sérstaklega, að hafa æðsta dómstól landsins i landinu sjálfu.“ Þetta frumvarp Benedikts náði þó ekki 1 am að ganga og ekki heldur frumvarp sama efnis, sem liann flutti á Alþingi 1891 ásamt Afmælisblað VlSIS Skúla Thoroddsen, en það frv. féll einnig, m. a. fyrir tilverknað hinna konungkjörnu þingmanna. Fundust þá menn, er eigi töldu íslendinga þess umkomna að fara með hið æðsta dómsvald, og mun þeirrar skoðunar reyndar líka hafa orðið vart siðar um það bil er Hæstiréttur íslands var stofnaður 1920. Á þingunum 1893 og 1895 voru hinsvegar samþykkt lög um heimflutning dómsvaldsins, en svo sem vænta niátti synjaði konungur þessum lögum staðfestingar. Enn var flutt frumvarp sama efnis á Alþingi 1897, sem eigi varð útrætt og lá málið nú niðri næstu 20 árin, enda andaðist aðalhvatamaður þessa máls á Alþingi, Benedikt Sveinsson, sumarið 1899. Vio sambandsslitin 1918 var mál þetta tek- ið upp að nýju og var svo kveðið á í 10. gr. sambandslaganna, að Hæstiréttur Danmerkur skyldi hafa á hendi æðsta dómsvald í íslenzk- um málum, þar til ísland kynni að ákveða að stofna æðsta dómstól í landinu sjálfu. Sumir munu þó bafa verið þeirrar skoðunar, að eigi hefði átt að taka þessa grein inn í sambands- lögin sjálf með þessum hætti, heldur hefði borið að skeyta henni við lögin sem viðbæti, en ýmsir Danir munu hinsvegar hafa gert sér vonir um að Hæstiréttur Danmerkur mundi fara áfram með dómsvald í ielenzkum málum, svo sem verið liafði. Var og það á- kvæði sett í nefnda 10. gr. sambandslaganna, að skipa skyldi íslending í eitt dóinarasæti þar, og átti það að koma til framkvæmda, þegar sæti losnaði næst i dóminum. Af hálfu íslendinga mun þetta ákvæði þó ekki hafa verið tekið svo hátíðlega, að það kæmi nokk- urntíma til umræðu, livaða íslending skyldi velja til dómstarfa hjá Dönum, enda voru þegar á næsta ári 1919 sett lög um stofnun Hæstaréttar íslands. Hlutu þau staðfestingu konungs hinn 6. okt. sama ár og gengu í gildi 1. janúar 1920. Hálfum öðrum mánuði síðar, eða liinn 16. janúar 1920 var Hæstiréttur sett- ur í fyrsta sinn með hátíðlegri athöfn. Hlýtur það ávallt að verða einn af merkisdögum þjóðarinnar er handhafar liins æðsta dóms- valds í máluin íslendinga settust aftur á rök- stóla í landinu sjálfu i umboði þjóðarinnar, eftir svo langa útlegð þessa valds i liöndum manna, sein hvorki skildu íslenzka tungu né þekktu íslenskan hugsunarhátt. Er það vel ráðið að Orator, félag laganema við Háskóla Islands, hefur gert þennan dag að liátíðisdegi sínum. Dómsvald Hæstaréttar Danmerkur var þó ekki strax endanlega úr sögunni, því sam- kvæmt hæstaréttarlögunum frá 1919 skyldu þau mál, sem skotið hafði verið til þess dóms, áður en lögin gengu í gildi, 1. jan. 1920, dæm- ast af Hæstarétti Danmerkur. Urðu þau mál þrjú talsins og voru aðiljar í einu þeirra, eigi ómerkari menn en Einar skáld Benediktsson og Gísli Sveinsson síðar alþingisforseti og sendiherra. Var síðasti dómur í íslenzku dóms- máli kveðinn upp í Hæstarétti Danmerkur liinn 1. des. 1921. Hæstiréttur arftaki Landsyfirréttarins. Með stofnun Hæstaréttar íslands árið 1920 varð sú breyting á dómaskipun landsins, að dómstigin, sem áður liöfðu verið þrjú, liér- aðsdómur —- landsyfirréttur — hæstiréttur — urðu nú aðeins tvö, þar sem Hæstiréttur ís- lands kom í staðinn fyrir efri dómsstigin tvö. í reynd varð breytingin þó ekki mikil, vegna þess að þcim dómum landsyfirréttarins, sem skotið var til Hæstaréttar Dana, hafði stöð- ugt farið fækkandi, enda naut landsyfirréttur- inn vaxandi trausts. Þannig hafði síðustu 30 árin, sem landsyfirrétturinn starfaði — 1890 til 1920, aðeins 4 af hverjum hundrað dómum hans verið áfrýjað til Hæstaréttar Danmerkur. Móti þessari hækkun dómstiganna kom liinsveg- ar það, að dómendur Hæstaréttar skyldu vera fimm, en landsyfirrétturinn var eigi skipaður nema þremur dómendum. Átti með þessu að teyggja þaS. að mál þau, er fyrir dóminn kæmu, fengju svo alhliða athugun sem kostur var á og dómar Hæstaréttar þannig því öruggari, sem fleiri gjörhyglir dómarar Iiefðu um hvert mál fjallað. Tólui samkvæmt þessu í upphafi sæti í Hæstarétti þeir þrir dómendur, sem þá sátu í landsyfirréttinum, Kristján Jónsson dóms- stjóri, Eggert Briem og Halldór Daníelsson, en auk þeirra komu í Hæstarétt þeir Lárus H. Bjarnason þáverandi prófessor og Páll Einars- son þá bæjarfógeti á Akureyri. Við þessi þáttaskil i réttarsögu íslands lauk langri og merkri starfssögu landsyfirréttarins. Hafði liann þá starfað i 119 ár, en liann var stofnaður árið 1800. Var liinn kunni laga- og framfaramaður Magnús Stepbensen fyrsti dóm- VÍSIR 50 ÁRA 41
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152

x

Vísir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vísir
https://timarit.is/publication/54

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.