Vísir - 14.12.1960, Blaðsíða 57

kartöflur 100 tunnur (100), rófur 100 tunnur,
korn þroskaðist ekki en var í 1 ha. Dráttar-
vélar 6 (6), þar af ein jarðýta, nýrækt 8 lia.“
Mikið er umbreytt, traktörarnir og nýræktin
talar sínu málí, og þó segja þessar
tölur fæst um það. Með traktorunum fylgir
allur venjulegur vélbúnaður til jarðvinnslu og
heyskapar, sem eigi þarf að telja, þar á meðal
hið nýjasta á þeim sviðum s. s. traktorvögur,
sláttutætir og saxblásari til þess að koma
grasi í votheys-turnana tvo er byggðir voru
1950. Mjaltavélar í fjósi, súgþurrkunartæki i
hlöðum, bílar, kælivélar í kjallara, allt er þetta
sjálfsagt, svo og eigin rafstöð, byggð 1937, smá-
stöð við lítið vatn, en síðar — 1951 — önnur
stærri, 50 kw. Er ég segi að allt sé þetta sjálf-
sagt styðst það þeim sannindum, að hin sama
framför og breyting er svo víða á býlum
bænda, engu minni. Þannig er einnig um liúsa-
kost aukinn og bættan eftir þörfum bús og
skóla. Engu ákveðnu marki er náð, ennþá eru
niöguleikar til mikillar framvindu fyrir hendi
á Hólum, og svo er á flestum bújörðum þessa
lands, og það sem meira er, á bamdaskólunum
báðum er þörf mikilla byggingaframkvæmda,
ef skólarnir eiga að eflast til áhrifa til jafns
við framfarirnar hjá bændunum, og til þess að
vera í fararbroddi. Þetta er' ekki undarlegt
þegar þess er gætt að aðalskólaliúsið á Hvann-
sem vel mátti geymast hefir sópast á brott svo
að skaði er að , t. d. prentsmiðjurústirnar
gömlu. Þannig fer þegar mikið er gert, svo sem
ég sagði í upphafi máls míns. En gamli bær-
inn stendur og minnir á það sem var, sannar
getu þjóðarinnar að búa við frumstæða liætti,
og getu liennar að nema landið og byggja svo
að allt verði breytt — að mestu til góðs.
Árin um 1910, eins og ég man þau i æskudal
mínum Hjaltadalnum, tæknin og úrræðin jaá,
eða skorturinn á tækni og úrræðaleysið, ef
vér viljum heldur segja það þannig, saman-
borið við það sem nú er, og sjá má framundan,
er mikið Guðspjall og Fjallræða hverjum þeim
er eyru hefir til að lieyra og augu til að sjá.
Hvað er um að tala þótt eitthvað blási á móti,
úr norðan átt? Hvað er um að tala þótt ein-
hverjir örðugleikar steðji að? Er það ekki
leikur einn og karlmennska að herða ólina og
axla byrgðar þótt þyngist — í bili — ef svo
ber undir, nú, þegar bændastéttin er búin að
reyna mátt sinn og megin og gjafmildi ís-
lenzkrar moldar, í það ríkum mæli, að feður
vora og mæður gat aldrei dreymt um neitt
því likt. Árið 1910, undirristuspaðinn, tað-
kvörnin, Ijárin, hrífan, reipin og reiðingurinn.
Vélaeign Búnaðarsambands Skagfirðinga liin
síðustu ár og framkvæmdir. 6 beltatraktorar,
2 hjólatraktorar og skurðgrafa, og með þessu
III.
Tímabilið 1910—1960 fellur í huga mínum
í þrjá kafla, þannig: Árin 1910—1920, árin
1920—1940 og loks árin 1940—1960.
Á árunum 1910—1920 gerðist fljótt á litið
ekki mikið á sviði búskapar. Nánar að gáð
bólar þó á ýmsum nýgræðingi, sem hinsvegar
er lágur í lofti og virðist skorta skilyrði til
eðlilegs þroska. Vilji til framkvæmda er þar,
en honurn er þröngur stakkur skorinn.
Áður nefndi ég steinhúsin á bændaskólun-
um. Hin fyrstu lög um skógrækt og varnir
gegn uppblæstri voru sett 1907, og Gunnlaugur
Kristmundsson tekur til starfa. Árið 1910 eru
komnar þrjár sandgræðslugirðingar: á Reykj-
um á Skeiðum, í Þykkvabæ og i Kaldaðarnesi.
C. E. Flensborg starfar að skógræktarmálum
á sumrum 1900—1906 og friðar fyrstu svæðin
á Hallormsstað og Vöglum. Því miður bar
þjóðin ekki gæfu til að njóta starfa þessa mæta
manns lengur. A. F. Kofoed-Hansen tekur svo
við sem fastráðinn skógræktarstjóri 1907.
Sláttuvélar eru farnar að ná nokkurri út-
breiðslu, en nær eingöngu á engjajörðum. Tvö
sumur, 1909 og 1910 ferðast Jón Jónatansson
á sláttuvél um Árnessýsln, Rangárvallasýslu og
V-Skaftafellssýslu og kennir bændum að slá.
Það markar timamót í búnaðartækninni sunn-
anlands á þeim árum. Árið 1911 pantar kaup-

ARIN
MÍN
OG
ÁRIN
ÞÍN
eftir
ÁRNA G. EYLANDS
eyri og frá 1910 og tilsvarandi liús á Hólum
frá 1910 og 1926. Vart mun finnast það góðbýli
á landi voru er ekki hefir verið endurnýjað
að húsum eftir 1910. Það þarf að byggja á
bændaskólunum báðum, og það ekkert smá-
ræði, það þarf að byggja fyrir tugi milljóna,
svo að þessar menntastofnanir bændanna séu
við hæfi.
Eldri tölur um ræktun og heyfeng á Hólum
eru mjög til skýringar á því og til dæmis um
hvað skeð hefir. Sumarið 1901 er taðan talin
1012 hestar en úthey 1105 hestar. Árin 1931—
35 er töðufengur talinn 1980 hestar að meðal-
tali en úthey 870 hestar. Og svo er jæirra
alvarlegu tíðinda að minnast að kalúrið mikla
1918 fengust ekki nema 300 hestar af Hólatúni.
Slíkt þurfa hinir ungu ræktunarmenn að
vita, fátt sýnir betur hversu vandasamt
er og viðamikið um kröfur til kunnáttu, að
vera ræktunarbóndi á íslandi.
Hólamenn hafa 8 ha í ræktun 1959, þess
eru dæmi að einstakir bændur eru jafn stór-
tækir, svo stórra taka er sjaldnast þörf, og
ef til vill eru þau ekki heppileg með öllu, en
það getur staðið þannig á spori, og nú er þetta
vandalítið, með þeirri tækni sem ráð ern á.
Bestu áveituengjarnar sem voru á Hólum eru
orðnar að túni, gömlu beðasléttararnir eru
horfnir, orfin og ljáirnir eru úr sögunni, enginn
ræðst í kaupavinnu til að nota slík tól. Sumt
jarðvinnsluverkfæri margskonar, til og með
Skerpiplógar, plógherfi og jarðtætar. Nýrækt-
un 1953—55 700,7 ha, en 1956—59 um 1014
ha. Framræsla i svo miklum mæli að á 10
bernskuárum skurðgrafanna, 1942—51 eru
gerðir i Firðinum skurðir sem eru 176,7 km
að lengd og 666 565 rúmmetrar. En á árunum
1952—59, þegar skurðgröfureksturinn var kom-
inn til meiri þroska, er grafið alls i, Skaga-
firði sem nemur 649,7 km og 2 347 572 rúm-
metrum . Það er ekki út í bláinn að framræsla
mýranna sé farin að hafa áhrif á veðurfarið
á vorin, minni svell á mýrlendi svo að auðnar
fyrr er vorar. Ég stóð undrandi um stund er
formaður Búnaðarsambands Skagfirðinga
Ivristján Karlsson skólastjóri á Hólum benti
mér á þetta sem kenningu og staðreynd.
Nú hefi ég haldið mig við Hóla, Hjaltadal
og Skagafjörð um sinn, ekki af því að þar sé
neitt framar öðrum meginsveitum landsins,
er litið er yfir liðin 50 ár. Jafnvel má segja
með nokkrum sanni, að Skagfirðingar hafi
um sumt farið seinna og hægar af stað en
bændur í öðrum sveitum, svo er t. d. um að
hýsa býli sin vel og vandlega. Af þessu „sein-
læti“ Skagfirðinga leiddi hinsvegar það gott,
að þeir eignuðust betri og meiri hús margir
hverjir heldur en ella hefði orðið.
Nú er mál að skilja við Skagafjörð og lita
nokkuð almennara yfir.
ielagið Ingólfur 30 sláttuvélar „og fengu færri
en vildu.“ Þá eru taldar vera um 100 sláttuvél-
ar alls á landinu, „flestar þeirra sunnanlands.“
Magnús Þorláksson byrjar búskap á Blika-
stöðum í Mosfellssveit vorið 1909. Það er við-
burður, sökuin þess að Magnús velur sér jörð
og ræðst til að starfa með það ákveðna mark
í liuga að búa ræktunarbúskap, og framkvæmir
ætlun sína svo glæsilega að hann eykur töðu-
fall á jörðinni úr 80 hestum 1909 í 2000 hesta
1942 er hann fellur frá. Magnús gerir ræktun-
ina manna fyrstur að mikilli heimilisvinnu
og ákveðinni búsönn. Hann vinnur allt með
hestum og af eigin rammleik, einnig eftir að
traktorarnir koma til sögunnar.
Á Vífilsstöðum tekur Þorleifur Guðmundsson
við bústjórn árið 1916 og og stefnir að miklum
ræktunarbúskap. Aðal ræktunarátök lians eru
þó ekki unnin fyrr en 1920 og næstu ár, allt til
þess er Þorleifur féll frá 1925. Þorleifur lætur
ræsa fram Vetrarmýrina 25 ha svæði, þar eru
grafnir um 23 500 rúmmetrar, allt með hand-
afli. Verkinu er lokið 1922. Svo tæti ég mýriná
með þúfnabana vorið 1922 og ]iað er sáð i
hana alla. Slíkt var einstæð túnrækt á þeim
árum. Töðufall á Vífilsstöðum var 63 hestar
árið 1916, 250 hestar 1920 en 1360 hestar árið
1925. Vélræktunin, þúfnabaninn, leysti ræktun-
armálið á Vífilsstöðum, én grundvöllurinn vai
lagður og stefnan mörkuð þegar á fyrsta bú-
Afmælisblað VlSIS
VÍSIR 50 ÁRA
57