Vísir - 14.12.1960, Qupperneq 63

þykktar sem lög á Alþingi 26. marz 1943. Þar
með er ákveðið að framlag til framræslu með
skurðgröfum skuli vera 1/3 kostnaðar. Árið
1950 var framlag rikisins hækkað i 50% kostn-
aðar. og 1955 í 65% kostnaðar.
Megnið af þessari framræslu er vegna tún-
ræktar, þótt mikið liafi einnig verið grafið til
engjabóta, t. d. i Staðarbyggðarmýrum, Þing-
inu og Arnarbælisforum. Nú stendur ekki á
framræslunni, hún er góðum fetum á undan
ræktuninni eins og vera ber, það sem umfram
er verður víða til mikilla hagabóta, og það er
lagt í sjóð vegna ræktunar á komandi árum.
Reykvikingar og aðrir þeir sem lítið þekkja
til búskapar, en sjá á ferðum um landið að
binir vélgröfnu skurðir eru víða farnir að
setja svip á sveitirnar, ættu að hugleiða það,
að þar sjá þeir búnaðarvinnu sem þolir að
mælast á mælikvarða hvaða þjóðar sem er,
svo mikið er hér að gert.
Framræslan er á undan ræktuninni, og fljót-
íega komu í kjölfar skurðgrafanna jarðvinnslu-
vélar sem sóttu fast á, svo að ekki hallaðist á
um afköstin; það voru jarðýturnar og það
sem þeim fylgdi.
Jarðýtu sá ég líka fyrst að starfi í Ameriku
1939, í Manitoba í Kanada, eins og gröfurnar.
Mér var þá engan veginn ljóst hvert undra-
verkfæri þar var að verki, hvort tveggja var
að hugurinn snérist meira um framræsluna
og að jarðýtur voru þá tiltölulega nýjar vélar,
og litt kunnar að minnsta kosti sem búvélar
og ræktunartæki.
Ekki var komið nema skammt áleiðis með
gröftinn í Garðaflóa sumarið 1942 er vér i
Verkfæranefnd fórum að velta því fyrir oss
hvernig takast mætti, með kleifum kostnaði,
að færa út hinn míkla ruðning sem kom upp
úr skurðunum. Þá minntist ég jarðýtunnar
sem ég sá vinna fyrir norðan Winnipeg sumar-
ið 1939. Pantaðir voru tveir beltatraktorar
International TD-9 með ýtubúnaði Þessar
tvær jarðýtur komu til landsins um mitt sumar
1943. Aðra tók Verkfæranefnd til sinna til-
raunanota, en hina keypti djarfur maður Sig-
fús Öfjörð i Norðurkoti í Flóa. Þann 14. ágúst
var tekið til starfa i Garðaflóa að færa út
skurðruðninga með ýtu Verkfæranefndar.
Þann dag tel ég merkisdag í sögu ræktunar
og mannvirkjagerðar á íslandi, svo viða og
stórkostlega hafa jarðýturnar gripið niður
síðustu fimmtán árin, svo frá séu talin tvö
fyrstu árin meðan menn voru að átta sig á
því hvílíkt „stórveldi" hér gekk að verki.
Fljótt var tekið til að brjóta land með
beitatraktorunum, með ýmsu móti, stundum
notuð ýta til að stýfa af þúfunum, stundum
plægt og stundum aðeins herfað, leitað var
verkfæra sem hentuðu og þau fengust betri
og betri og stórvirkari stig af stigi, unz hin
mikilvirkustu plógherfi voru fengin, hið fyrsta
1951, og Skerpiplógurinn til djúpplægingar
1953. Jarðýturnar fóru mjög með jörðu hin
fyrstu ár, erfiðleikar að fá þær til landsins
i lok striðsins og fyrst á eftir, samt var út-
breiðsla þeirra sæmilega ör. Árið 1943 koma
þær fyrstu þrjár, 1945 fær SÍS 15 ýtur, 16
1946 og það ár fara einnig önnur fyrirtæki
að flytja inn beltatraktora með ýtuútbúnaði.
Nú eiga ræktunarsamböndin um 160 jarðýtur,
það er mikil eign, mikið afl að beita við rækt-
un og aðrar framkvæmdir, en víða koma jarð-
ýturnar við. Jarðýtur eru margar i eigu ann-
ara aðila, verktaka, Vegagerðar rikisins, sýslu-
félaga einstakra manna o. s. frv., svo sem
alls staðar má sjá.
VIII.
Þjóðarbúið kallaði á ræktun og framleiðssu,
glöggir menn sáu það, skurðgröfurnar og jarð-
ýturnar kölluðu á skipulag við átökin. Árið
1945 eru samþykkt lög um jarðræktar- og
húsagerðarsamþykktir i sveitum. Hafði þá-
verandi landbúnaðarráðherra Pétur Magnús-
son mesta forgöngu um það. Heitið er
50% framlagi úr ríkissjóði til kaupa á stór-
virkum ræktunarvélum, ef bændur skipa sér
1 ræktunarsambönd við framkvæmdirnar.
Ræktunarsambönd eru stofnuð, þau kaupa
Land brotið til rœktunar með Skerpiplóg.
vélar og taka til starfa. hið fyrsta ræktunar-
samband — Skagfirðinga — fær samþykkt
sína staðfesta 20 marz 1946. Það ár eru stofnuð
15 ræktunarsambönd, 1947 21, 1948 8 1949 14
o« 1950 4 ræktunarsambönd. Nú eru þessi
sambönd alls 65, og ná um þátttöku til 5 454
jarða, en um framkvæmd til mun fleiri, þvi
að vélar sambandanna vinna utan eigin svæða
fyrir bændur i þeim fáu sveitum sem ekki
eru innan samtakanna. Þannig má heita að
landið allt sé skipulagt i ræktunarsambönd,
og um leið um ræktunarframkvæmdir. —
Og verkin tala i tölum.
ýrækt og sléttur:
01—05 var hin árl. nýrækt og túnasl
16—20 — — — — — —
36—40 — — — — — —
145 er nýrækt og túnasléttur
•ið 1947 kemsl nýr. og túnasl. i
rsta sinn yfir 2000 lia á ári og er þá
•ið 1951 kemst nýr. og túnasl. i
rsta sinn yfir 3000 ha og er þá
158 er nýrækt og túnasléttur
159 er nýræktin ails um
í túnasléttur eru þá svo að segja
llnar niður, voru þá aðeins
198 ha
445 ha
940 ha
1400 ha
2052 ha
3141 ha
3855 ha
4500 ha
87 2 ha
Heyskapur: Ár Taða Úthey
meðaltal, þús. hestar þús. hestar
1901—05. 524 1102
1916—20 513 1176
1936—40 1158 1098
1951—55 1986 650
1957 2949 385
1958 2750 447
1959 ca. 3200 ca. 300
Stærð túna er talin:
Árið 1900 16 933 ha
_ 1910 18 593 —
_ 1920 22 031 —
_ 1940 35 973 —
_ 1958 66 900 —
Allar eru tölur þessar um stærð túnanna
æði óvissar.
Þeir þættir garðyrlcju sem aður voru megm
atriði eru verr á vegi staddir. Enn eru fluttar
inn kartöflur í nokkuð miklum mæli til þess
að fullnægja þörfinni, og ræktunm er sizt
meiri en hún var á stríðsárunum. Ræktun
oulrófna dregst stórum saman, og er íllt til
þess að vita. Árið 1957 er rófnauppskeran
ekki nema 4 905 tunnur og er það um þnðj-
ungur þess er var á árunum 1900 1910.
VÍSIR 50 ÁRA
Kálræktinni miðar hinsvegar áfram og rækt-
un káltegunda hefir að nokkru komið i stað
gulrófnaræktunarinnar áður. Stærð gróðurhúsa
er nú talin vera um 90 000 fermetrar. Árið
1958 nam ræktun tómata um 325 smál. og
gúrkna um 150 smál.
Mjólkurfr amleiðsla:
1940 tóku 7 mjólkurbú á móti 18,32 milj. 1
1950 — 8 ' _ _ _ 37,77 milj. 1
1958 — 10 _ — — 69,16 milj. 1
1959 — 13 _ — _ 69,63 milj. 1
Árið 1935 er mjólkurframleiðslan öll talin
49,3 milj. lítra, en árið 1958 98,5 milj. lítra.
Árið 1929 er Mjólkurbú Flóamanna byggt og
það tekur á móti 1,45 milj. kg af mjólk árið
1930, en nú nær 30 miljónum lítra á ári.
Búpeningur:
Sauðfénu stórfækkaði um skeið vegna kara-
kúlsjúkdómanna. Þótt eigi sé unninn fullur
sigur á þeim fjölgar fénu nú ört, óg liefir
aldrei verið fleira, áætlað að síðastliðinn vet-
ur hafði verið á fóðrum yfir 800 þús. fjár.
Hrossunum fækkar, en fremur hægt, þvi að
enn halda margir dauðahaldi í þá von að
hrossarækt, að fornum útigangshætti, eigi
framtið fyrir sér og sé réttmæt. Hitt gengur
erfiðlegar að festa i háttum, að gera hrossa-
rækt og hrossaeign að ánægjuauði, er bæti
fólkinu i sveitunum meira en upp, það sem
það missir og fram hjá þvi fer af íþrótta- og
skemmtanalífi kaupstaðanna. í fardögum 1911
voru lirossin 43 879 en í árslok 1957 33 055.
Nautpeningi fjölgar jafnt og þétt, svo sem
mjólluirframleiðslan sýnir Ijóslega. Árið 1911
voru nautgripir 25 982, 1957 49 036. Hvernig
þetta helst í hendur við fjölgun fólks í landinu
sést best á því, að árið 1911 kemur 31 naut-
gripur á 100 manns en 1957 29 nautgripir.
Geitfé er alveg að hverfa, loðdýrarækt lögð
niður, svinarækt lítil en þó fullnægir hún
eftirspurn eftir svinakjöti, sem er litil saman-
borið við aðrar þjóðir, hænsnaræktin og eggja-
framleiðslan er eftir þörfum, þó er framleiðsla
hænsnakjöts til matar engin að heita má.
Þó að ræktun hinna síðustu ára beri hajzt,
og það sem af henni flýtur, mætti á fleira
minnast, sem hefir orðið hlunnur undir bætt-
um búnaði. Súgþurrkun var fyrst reynd á
Vífilsstöðum 1947, nú er talið að um 2 500
bændúr noti súgþurrkun. Votheysgerð hefir
aukist en ekki að því márki sem vænta mætti,
turnar, saxblásarar og sláttutætar hafa komið
þar til sögunnar á stærri búum. Landnám
ríkisins tók til starfa með auknum háttum 1944
og vegur á móti því sem fer i eyði af jörðum
á afskekktum stöðum og eigi verður við gert,
Afmælisblað VÍSIS
63