Vísir - 14.12.1960, Qupperneq 76

Vísir - 14.12.1960, Qupperneq 76
Þróuif rufmugnsnotbunur r n TsUo4i Engin vöru- eða tækjasýning held ég, að hafi haft eins víðtæk áhrif og heimssýningin, sem svo var kölluð, og haldin var í Parisarborg árið 1881. Þar komu fram þær nýjungar i vél- tækni, eðlisfræði og raftækni, er vöktu furðu manna, og má telja, að valdið liafi aldahvörfum, þvi að upp úr sýningu þessari varð raftækni til °g rafveiturnar. Það var byrjunin að raf- magnsöldinni. Þarna komu fram svo miklar og margar nýjungar, uppfinningar er verið höfðu að þróast um undanfarna áratugi, raf- lilöð og rafhlöður, bogaljós, rafalar og margt fleira, þar á meðal það, sem einna mesta eftir- tekt vakti, kolþráðarlampi Edisons. Mörgum varð j)egar Ijóst, að með þessum glólampa var kominn Ijósgjafi, er var auðveldur í meðförum og líklegur til að verða almenningseign. Áður höfðu menn verið með rafbogaljós, er lýstu skært en voru óhentug í notkun og alveg óhæf innivið. Það leið því ekki á löngu eftir sýn- inguna, unz raflýsingin tók að fara sigurför um borgir og byggð, bæði vestan hafs og austan. Uni sýningu þessa var ritað mikið í öllum blöðum heims og lengi á eftir. Ummælin náðu jafnvel hingað til íslands nokkrum árum síðar. Var sýningarinnar getið hér í blöðum og á Alþingi var rætt um að raflýsa þingsalinn, en úr því varð eigi. Hvorl menn hér hafa gert sér grein fyrir þessum nýjungum, er fregnir bárust af þeim frá útlöndum, er mjög vafasamt, en telja má, að því meiri athygli hafi vakið licimsókn Frímanns B. Arngrímssonar hingað til lands árið 1894. Hann flutti hér fyrirlestra í Reykjavik um rafmagnsmál og lagði fram tillögur og áætlanir um virkjun Elliðaánna og tilboð í aflvélar með tilheyrandi rafbúnaði frá firma því, er hann hafði unnið hjá í Banda- rikjunum (General Electric). Frímann var háskólagenginn maður frá Kanada og vel mennt- aður í náttúrufræðum. Fyrirlestrar hans voru prentaðir í vikublaðinu Fjallkonunni og bera með sér kunnáttu Frímanns. Hann reiknaði út rafljósaþörf bæjarbúa og hitaþörf og er i þeim reikningum í rauninni langt á undan sinum tíma, þótt að Iiann að vísu ætlaðist til að raflýsingin beri ekki öllu ineiri birtu, en inenn höfðu búið við áður. Frimann komst að þeirri niðurstöðu að Skar- arliylsfoss ásamt Selfossi i syðri kvísl Elliða- ánna mundi fullnægja þörfum bæjarbúa til ljósa og hitunar. Bæjarstjórnin íhugaði málið, •en komst að lokum að þeirri niðurstöðu, að málið væri ekki tímabært. Frímann liélt vonsvikinn af landi burt og þótt hann kæmi aftur næsta sumar 1895,'SÖmu erinda, har það heldur ekki árangur. I fyrirlestri sinum minnist Frímann á foss- aflið i landinu og hversu mikil auðsuppspretta, það muni vera, er mönnum lærist að nýta það. Mun hann vera fyrsti maður, sem orðar þetta hér á tandi og þótt liann fengi engu áorkað um virkjun Elliðaánna, munu fyrirlestrar hans hafa vakið marga lil umliugsunar um notluin rafmagnsins. Og ekki leið á löngu þar til Einar skáld Benediktsson hófst lianda og m. a. stofn- Steiiicirímiir Jónsson. aði enskt-íslenzkt félag til virkjunar i Efra Sogi. Hann fékk virkjunarréttindi á fallinu milli Þingvallavatns og Ulfljótsvatns til þriggja ára. Mun hann liafa látið rannsaka virkjunar- skilyrðin eitthvað, en ekkert varð úr fram- kvæmdum og réttindi hans féllu niður. Þá kom fossafélagið ísland til sögunnar, og Iiafði augastað á þessu sama falli og á foss- unum neðan Úlfljótsvatns. Lét það gera at- huganir á virkjunarskilyrðum, en þvi varð ekkert að verki að öðru leyti. Þá voru stofnuð ýmis félög utan um vatns- réttindi, bæði sunncn tands og norðan og á fyrri heimsstyrjaldarárunum hljóp mikil þensla í þessi fossakaup, er svo voru nefnd, en engu jiessara félaga tókst að koma neinu i framkvæmd, enda voru hugmyndir manna um hagnýtingarskilyrði vatnsorkunnar ærið óljósar. Rætt var um að reka einhverskonar efnaiðnað í stórum stíl, liráefnatilbúning er ættaður væri aðallega eða eingöngu til útflutn- ings og sölu á erlendum markaði. Tækist þetta, myndi verða von til, að landsmenn gætu fengið til sinna nota rafmagn frá þessum stórvirkjun- um, sem annars væri engin von til. Eitt jiessara fossafélaga, Títan, átti mikil vatnsréttindi í Þjórsá og hafði látið gera á árunum 1916—1917 yfirgripsmiklar áætlanir um virkjun Þjórsár frá sjó og upp i nær 250 m yfir sjó og i Tungnaá ofar. Skyldu byggðar einar 0 aflstöðvar samtals yfir 1 milljón liest- afla. Félagið sótti til Alþingis um sérleyfi til virkjunar árið 1918. Alþingi skipaði milliþinga- nefnd í málið, fossanefndina, er svo var kölluð Hún skilaði mikilli álitsgerð, er sýndi, að liún hafði starfað ötullega. Kom hún fram með mörg lagafrumvörp, er voru rædd á Alþingi á næstu árum og urðu mörg þeirra að lögum, svo sem lög um heimild handa landsstjórninni til framkvæmda á rannsókn til undirbúnings virkjunar Sogsfossanna 1921, vatnalög 1923, lög um raforkuvirki 1925 og sérleyfislög 1926. Enn- fremur samdi nefndin skrá yfir fallvötn i land- inu og áætlaði afl þeirra 4 millj. hestafla. Fossafélagið Títan fékk aldrei svar við umsókn sinni og var orðið afhuga öllum virkjunar- framkvæmdum löngu áður en lögin, sem að ofan greinir, liöfðu verið samþykkt. En meðan á þessu gekk, gerðist önnur saga i landinu á þessu sviði. Þar voru athafnamenn á fcrðinni, er kunnu að sníða stakk eftir vexti. Hinn fyrsti þeirra var Jóhannes Reykdal, trésmíðameistari í Hafnarfirði. Hann hafði á ferðum sínum til Danmcrkur og einkum til Noregs kynnt sér rafstöðvabyggingu. Varð það til þess að hann virkjaði Hafnarfjarðarlæk. í 50 ár Setti hann þar upj) rafstöð 1904, er var 15 hest- afla. Tveim árum síðar stækkaði liann vélarnar upp í 50 liestöfl, en þær urðu of stórar fyrir vatnsrennslið, svo að telja má, að nothæft afl hafi ekki verið meira en 25 hestöfl og var það þó álitleg stöð. Reykdal byggði stiflu úr stein- steypu yfir lækinn, en notkun steinsteypu var þá lítt kunn hér á landi. Frá stiflubrún smíð- aði hann tréstokk á trönum lárétt niður frá stíflunni að vatnsþró, en þar var vatnsafls- vélin neðst í botni, hverfill með vélarásinn lá- réttan út í gegnuin einn þróarvegginn og var stöðvarhúsið byggt upp að þrónni þeim megin, en í því var rafallinn með rafbúnaði. Þetta var rakstraumsrafali gerður fyrir þriggja vira kerfi, grunnvír og +, — 110 volta aflvira. Reykdal tét leggja raflagnir í mörg hús og veitukerfi til þeirra. Naut hann í því efni, og við uppsetningu stöðvarinnar, aðstoðar Hall- dórs Guðmundssonar, rafvirkjameistara, er einmitt hafði komið lieim til íslands á þvi ári, að afloknu vélfræðinámi i Þýzkalandi og raf- virkjanámi í Danmörku. Reykdal seldi rafljósin við föstu árgjaldi eftir stærð lampanna. Síðar tók Hafnarfjarðar- bær við rekstri rafljósastöðvarinnar. Stöðin fullnægði hlutverki sínu lengi vel og starfaði í um það bil tvo áratugi, en þá var liún orðin of afllítil miðað við þörfina og stærri disil- vélar tóku þá við. Skömmu eftir þessa stöð byggði Reykdal fyrstu vatnsaflsstöðina í sveit, við .Bildfell i Grafningi. Starfaði hún alla tið þar til Bíldfell komst í samveitu lijá héraðsveitum ríkisins fyrir um það bil áratugi siðan. Reykdal hjálpaði Pétri Ólafssyni kaupmanni á Geirseyri til að virkja litla á ofan við kaup- mannshúsin nokkrum árum síðar. Var þar sett upp yfirfallshjól, er knúði rafalinn, en aflið var svo litið, að ekki var liægt að leiða þaðan rafmagn víðar um byggðina. Reykdal rak trésmiðju í Hafnarfirði og byggði við hana aðra vatnsaflsstöð neðar i Hafnarfjarðarlæk. Hann stundaði og búskap af miklum dugnaði og hafði alla ævi mikil umsvif. Þegar vatnsaflsstöð hans var orðin ónóg sem rafljósastöð fyrir Hafnarfjörð, fékk Reykdal umráð yfir henni á ný og byggði frystihús rétt hjá henni. Þeir Reykdal og Halldór Guðmundsson voru fæddir á sama árinu og eftir heimkomu Hall- dórs 1904, gerðist hann smám saman athafna- saraur um rafmagnsframkvæmdir. Raunar var hann ekki við eina fjölina felldur, þvi á árinu 1905 var hann yfirsmiður gömlu Sogsbrúar- innar, hengibrúar á þjóðveginum i Grimsnesið. Þegar brúin var byggð voru engir vegir komnir nátægt henni og því miklir erfiðleikar á öllum aðflutningum. Halldór kom upp vatnsaflsstöð á Eskifirði árið 1911, 25 hestafla að stærð og annari í Vík í Mýrdal árið 1913, 12 hestafla. í Vest- mannaeyjum byggði hann dísilstöð 1915—’16 50 hestafla, og kom þar upp rafveitu um kaup- túnið með 220 volta rakstraumskerfi. Hann byggði nýja vatnsaflsstöð á Patreksfirði, 76 VÍSIR 50 ÁRA AfmælisblaS VÍSIS
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124
Qupperneq 125
Qupperneq 126
Qupperneq 127
Qupperneq 128
Qupperneq 129
Qupperneq 130
Qupperneq 131
Qupperneq 132
Qupperneq 133
Qupperneq 134
Qupperneq 135
Qupperneq 136
Qupperneq 137
Qupperneq 138
Qupperneq 139
Qupperneq 140
Qupperneq 141
Qupperneq 142
Qupperneq 143
Qupperneq 144
Qupperneq 145
Qupperneq 146
Qupperneq 147
Qupperneq 148
Qupperneq 149
Qupperneq 150
Qupperneq 151
Qupperneq 152

x

Vísir

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Vísir
https://timarit.is/publication/54

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.