Vísir - 14.12.1960, Side 81

núverandi raforkumálastjóri Jakob Gíslason
var fenginn til þess, árið 1930, að annast raf-
niagnseftirlit fyrir ríkisins hönd fyrir tilmæli
þáverandi vegamálastjóra, er var ráðunautur
Brunabótafélags íslands. Jakob hóf þá eftirlits-
starf sitt. Gerði liann tillögur um endurbætur
á lögum um raforkuvirki og síðan áðurnefnda
reglugerð um raforkuvirki. Lög um rafmagns-
veitur ríkisins voru sett 1942 ásamt lögunum
um raforliusjóð, er var allmyndarlegt árlegt
framlag frá ríkissjóði til stofnlána handa raf-
stöðvum og rafveitum. Þessum lögum var síðan
steypt saman i eitt, raforkulög, árið 1946 og
enibætti raforkumálastjóra stofnað en undir
það heyra ráfmagnsveitur rikisins, eftirlit með
raforkuvirkjum, raforkusjóður, rannsóknir og
umsjón orkulinda frá fallvötnum, jarðhita o. fl.
Með raforkulögunum 1946, má segja að raf-
magnsveitur ríkisins befji starfsemi sína með
þvi að leggja háspennulínu frá Sogsvirkjuninni
frá Elliðaánum út á Reykjanes, til Keflavíkur
og annarrar byggðar þar um slóðir, þá aðra
línu frá Ljósafossi að Selfossi og síðan smám
saman áfram um Árnes- og Rangárvallasýslur.
Xorðanlands lögðu Rafmagnsveitur rikisins
línu frá Laxárvirkjuninni til Húsavíkur og
siðar víðar um.
Rafmagnsveitur rikisins hafa orðið að taka
upp það erfiða hlutverk að sjá strjálbýlustu
byggðum landsins fyrir rafmagni og hafa auk
veitukerfa frá virkjunum þeim er fyrir voru, að
virkja vatnsafl, endurbæta stöðvar og kaupa,
koma upp disilstöðvum, þar sem vatnsaflið er
ekki nærtækt. Er þetta lauslega rakið og í
aðalatriðum hér að framan.
Þótt þannig hafi verið haldið áfram virkjun-
um vatnsafls og uppsetningu disilafls og gufu-
afls til aðstoðar vatnsaflinu í vaxandi mæli,
er þó síður en svo að uppsett vélaafl hafi orðið
of mikið. Hver ný viðbót hefur komizt í gagnið
að fullu á örfáum árum og á stundum hefir
legið við að aflfátt yrði áður en næsta viðbót
kæmi. Vöxturinn í almenningsnotkuninni hefur
verið þetta ör og svarar til 3000 k\v á ári að
meðaltali eða um 5000 hestöflum á aflstöð.
Orsökin til þessa öra vaxtar i raforkuþörfinni
er bæði hin almenna fieimilisnotkun, þar sem
nú orðið verður varla stofnað til heimilishalds,
bvort heldur er í strjálbýli eða þéttbýli, nema
heimilið eigi aðgang að rafmagni. En auk þess
hefur vélanotkun i atvinnurekstri farið mjög
vaxandi og segja má að rafmagnið sé orðið
undirstaða alls atvinnurekstrar. Þá má telja
eina af orsökunum vaxandi mannfjölda í þétt-
býlinu.
Raforkumálastjóri, Jakob Gíslason, kom fram
Úr pnlum VÍSIS-blöðum.
Seruling til tunglsins.
Prófessor Robert H. Goddard í Clark Colliege,
Worchester, Massachusetts í Bandaríkjunum
segist hafa fundið upp, flugeld' (rocket), sem
geti stigið upp úr gufuhvolfi jarðarinnar og
jafnvel komizt til tunglsins.
Smithsonian Intistution (sem heita má vís-
indaráðuneyti Washington-stjórnarinnar, og er
stofnað 1846) staðfestir þessa tilkynningu, og
þessvegna hefur hún vakið mikjð umtal meðal
erlendra vísindamanna. Búist er við að tilraun
Verði gerð mjög bráðlega til að koma þessari
sendingu til tunglsins, hvernig sem hún kann
að reynast i framkvæmdinni. (1. febrúar 1920).
Til fróðleiks: Fyrir nokkrum mánuðum var
Bandarikjastjórn dæmd til að greiða erfingjum
Boddards og Guggenheimsstofnuninni samtals
T millj. dollara fyrir afnot af uppfinningum,
sem próf. Goddard gcrði, og nú eru nýttar
1 bandariskum eldflaugasmiðjum.
Útburður.
Síðastliðinn laugardagsmorgun fannst barns-
í sjónum við Loftsbryggju hér i vestur-
^öfninni. Það var af nýfæddu, fullburða svein-
Afmælisblað VÍSIS
með áætlun árið 1953, sem hann kallaði: Um
fjárfestingarþörf til raforkuframkvæmda á
næstu 10 árum og um lánsfjárþörf. Komst
hann þar að ])eirri niðurstöðu að framkvæman-
leg væri fjárjesting á næstu 10 árum er næmi
25 millj. kr. á ári eða alls 250 millj. kr. Ríkis-
stjórnin tók þetta mál upp og það varð að lög-
um 1954 að verja skyldi þessu fjármagni til
rafvæðingar í strjálbýli landsins, þar sem til-
tækilegast þætti að byrja, samkvæmt tillögum
raforkumálastjóra, en það var í sveitum þar
sem þéttbýlið nam 1 km línulengdar á veitu-
kerfi á hvert býli til jafnaðar. Þetta var stór-
myndarlega af stað farið og þó að verðbólgan
hafi aukið þessa fjárhæð tölvert, hefur verið
unnið samkvæmt áætluninni siðan 1955.
Áætlunin var sú, að Rafmagnsveitur ríkisins
skyldu veita orku ýmist úr eigin orkuverum
eða kaupa orku frá orkuverum þeim er fyrir
voru og flytja orkuna lil héraðsveitna í sveitum
og kauptúnum. En héraðsveiturnar tækju við
orkunni til dreifingar til notenda liver í sínu
héraði og önnuðust smásölu raforkunnar. Víða
voru héraðsveitur fyrir, er sveitarstjórn ann-
aðist innan béraðs, en þar sem þær voru ekki
fyrir voru stofnaðar héraðsveitur ríkisins, eink-
um í sveitum þar sem rafvæðingin náði til og
í kauptúnum þar sem héraðsstjórn fól Raforkú-
málastjórninni rafveitumálin innan héraðs.
í skýrslu rafmagnsveitustjóra ríkisins, Eiriks
Briem, er hann samdi á þessu ári fyrir ríkis-
stjórnina um tíu ára rafvæðingaráætlunina og
framkvæmd hennar til ársloka 1959 (og raunar
um starfsemi Rafmagnsveitnanna frá upphafi),
farast honum svo orð:
„Árið 1959 var uppsett ofl í orkuveitum Raf-
magnsveitna ríkisins 13.670 k\v og orkuvinnsl-
an varð 23,8 millj. kwst. Þessu til viðbótar
keyptu veiturnar 14.850 árskw og 57,8 millj.
kwst frá orkuverum annara, aðallega Sogs-
virkjun og Laxárvirkjun. Af þessum rúmlega
80 millj. kwst. seldu Rafmagnsveiturnar, að
orkutöpum frádregnum, 52% til kaupstaða
og kauptúna með samtals 15.000 manns og til
Andakilsárvirkjunar. Um 48% af orkunni voru
binsvegar seldir i smásölu til 40 kaupstaða,
kauptúna og þorpa með um 16.500 manns og
til um 9.500 manns í sveitum. Samtals eru þetta
41.000 manns auk ibúanna á Akranesi og í
Borgarnesi, sem eru á orkuveitusvæði Anda-
kílsárvirkjunarinnar. í árslok 1963 er 10 ára
áætluninni lýkur, er áætlað að 2800 bændur
liafði fengið rafmagn frá veitum Rafmagnsveitn-
anna. Af þeim fjölda höfðu 500 fengið rafmagn
fyrir 1954 og 1900 fyrir árið 1960.“
barni. Um líkið var svo búið að það var í stóru,
livítu koddaveri eða barns-sængurveri og
þurrku vafið utan um það. Einnig var í verinu
gluggablæja, og steinn var festur við það til
að sökkva því.
Koddaverið eða sængurverið er merkt stóru
vel saumuðu „M“ og þurrkan merkt með sama
staf í annað hornið.
Ef hinir merktu munir eru eign einhverrar
saklausrar manneskju, (sem vel getur verið)
þá myndi hún geta fengið að sjá það á skrif-
stofu lögreglustjóra.
Lögreglan er að rannsaka málið og ætlar
sér að hefja mjög vandlega leit um allan bæ,
sennilega i hverju húsi, áður en lýkur, og er
ekkert líklegra en að þetta komist upp, einkan-
lega vegna fangamarksins, sem gefið getur
mikinn grun. (31. mai 1920).
Skritin atvinna.
Skrítin atvinna er það, sem ég hefi séð
konu hafa hér i bænum. Hún á ofurlítinn garð-
blett framan við hús sitt, meðfram breiðri
götu. Þar eru oft börn að leika sér og verður
þeim stundum það óhapp á að missa bolta
sína inn í garðinn, og hirðir frúin þá jafn-
harðan, en vesalings börnin standa grátandi
á götunni yfir missi sínum. Mér finnst, að þessi
nýstárlegi atvinnuvegur ætti ekki að vera
óátalinn. (25. mai 1920).
VÍSIR 50 ÁRA
10 ára áætlunin hefur verið endurskoðuð
oftar en einu sinni frá fyrstu gerð, og hefur
hún breyzt í meðförunum, einkum vegna vax-
andi verðlags, en sú veigamikla endurbót hefur
var gerð á henni, að hjálpa þeim bændum,
sem fyrirsjáanlega komast seint í samband við
samveitur, til að koma upp einkastöðvum á
meðan og jafnvel til frambúðar. Hefir því þessi
rafvæðingarviðleitni opnað leið til þess aX
allir landsmenn geti tiltölulega skjötlega orðLj
aðnjótandi rafmagns, þótt í strjálbýli sé.
Vöxtur á almennings rafmagnsnotkun n:. ::
því lialda áfram meðan veitukerfin stækka • -
einnig vegna vaxandi mannfjölda á vi: -
svæðunum og vaxandi vélanotkunar. Er noV! -
urnveginn víst að á næsta áratugi 1960 til 1970
muni þurfa að tvöfalda vélakostinn sem fyrir
er í landinu, til að hafa við þörfinni. Á veitu-
svæði Sogsvirkjunarinnar er þegar undirbúið
að verulegu leyti vélaaukningar í Sogi er nema
33.000 hestöflum og við Elliðaár 16.000 hestöfl
eða samtals 49.000 hestöfl, sem er nær helming-
ur þeirrar aukningar sem koma verður á þessu
tímabili.
Raforkumálastjórnin hefur um mörg undan-
farin ár haft á hendi rannsóknir á virkjunar-
skilyrðum í aðalám landsins, og eru þær rann-
sóknir komnar töluvert áleiðis svo að bráðlega
verður fært að velja virkjunarstaði skipulega
með hagnýtingu stóránna fyrir augum. Er talið
að auðvirkjanlegt vatnsafl sé um 4,5 millj. hest-
afla og að með því megi vinna orku, er nemi
15 milljörðum kwst. árlega. Er því af nógu að
taka miðað við það sem þegar er notað.
Auk vatnsaflsins höfum við jarðhitann og er
ekki að efa, að hann verði einnig tekinn i notk-
un til raforkuvinnslu i samstarfi við vatns-
aflið auk hitanotkunarinnar. Hefir raforku-
málastjórnin einnig haft á hendi rannsóknir
um hagnýtingu jarðhitans til orkuvinnslu und-
ir forustu Dr. Gunnars Böðvarssonar við rann-
sóknardeild raforkumálastjórnarjnnar.
Er líklegt að rannsóknirnar leiði til þess að
lagt verði í bæði vatnsaflsvirkjun og jarðgufu-
virkjun á þessum áratugi, er nema muni um
það bil 72.000 hestöflum. Mun þá hvorttveggja
nægja almenningsþörfinni og þeim aukningum
i iðnaði, sem fyrirsjáanlegar eru, fram til 1970.
En þar á eftir ætti að vera tiltölulega auðveld-
ara um virkjanir í æ stærri stil, eftir því sem
þörfin kallar að. Getum við þá tekið undir með
Frímanni B. Arngrímssyni i Fjallkonugrein
hans 1894, að i aflgjöfum landsins, vatnsaflinu
og hveraaflinu, eru fólgnar miklar auðsupp-
sprettur, þegar okkur lærist að nýta þær.
Samböð
Einhver karlmaður amast við því í Vísi
nýskeð að samböð eigi sér stað i laugunum
hér, þvi að fólk hegði sér ekki sómasamlega.
Þar sem hann talar um ósæmilega hegðun
þarna, þá er sú ásökun á engum rökum byggð,
og liklega sett þarna fram til þess að meina
samböðin, sem hann treystir sjer ekki að ráð-
ast á, nema að bæta þessu við.
Það er nú á allra vitorði, sem hafa heilbrigða
skynsemi, að öll sundurstiun karla og kvenna
hefur gagnstæð áhrif við tilgang sinn og liefur
komið nógu illu til leiðar.
„Karlmaður“ þessi ætti að koma til Sviþjóð-
ar og sjá karla og konur baða sig saman skýlu-
laus. En það liði máske yfir hann, blessaðan.
(Þriðjud. 27. júni 1911)
Gustav.
Blóð Jútvarðs VII.
í blaðinu La Gesette medicale de París er
þess getið að enskur visindamaður hafi rakið
ætt Játvarðar i þvi slcyni að reikna út ætterni
hans og komist að þessari niðurstöðu:
Af hverjum 4056 blóðdropum er 1 enskur
og kominn frá Margrétu Tudor drottningu
Jakobs IV. Skotakonungs, 2 dropar af frönsku
blóði frá Mariu Stuart, 5 skozkir frá Jakobi
IV. og Darnley greifa sem átti Maríu Stuart,
8 danskir og 4040 þýzkir
(Miðvikud. 1. marz 1911)
81