Vísir - 14.12.1960, Qupperneq 84

HASKOLI
ÍSLANDS
Háskóli íslancls.
Aðdragandi cið stofnun háskóla.
Einn liður í sjálfstæðisbaráttu íslendinga
var krafan um stofnun hóskóla. Jón Sigurðsson
bar fram tillögu um stofnun „þjóðskóla“ á
binu fyrsta endurreista alþingi 1845 og sést
af nafninu, hvað fyrir honum vakti: að búa
ekki aðeins til einbættismannaskóla, heldur
einnig stofna til háskóla, þar sem kennt væri
flest af því, sem þjóðinni mætti til gagns verða.
I þessum anda var stofnuð atvinnudeild há-
skólans 1937, er hafa skyldi á hendi rannsókn-
ir um fiskveiðar, landbúnað og iðnað, og
síðar fyrir. Bar hann frumvarp sitt um stofnun
þótt svo hafi ekki orðið ennþá. Með tillögu
Jóns Sigurðssonar var fyrst lireyft liugmynd-
inni um háskóla, er Benedikt Sveinsson barðist
síðar fyrir. Bar hann frumvtrp sitt um stofnun
háskóla fram 1881, og var það samþykkt á
þinginu 1883, en synjað staðfestingar. Siðan
var þessu máli oft hreyft, og loks kom að þvi,
að háskólafrumvarp var samþykkt 1909 og
staðfest af konungi 30. júli s. á. Þá höfðu 3
embættismannaskólar verið starfandi: Presta-
skóli íslands frá 1847, Læknaskóli íslands frá
1870, en kennsla i læknisfræði hófst þó 1862,
og loks Lagaskóli íslands frá 1808. Þegar há-
skólinn var stofnaður á aldarafmæli Jóns Sig-
urðssonar 17. júní 1911, voru þessar þrjár
deildir sameinaðar í háskólanum og var bætt
við nýrri deild, heimspekideild, og urðu þá
kennarar og dósentar 11, en aukakennarar
voru 7 og starfsiiðið ]ivi 18, en auk þess nokkr-
ir menn aðrir, þar á meðal A. Courmont, er
varð fyrsti erlendi lektorinn við háskólann.
Háskólanum var fengið húsnæði á efstu hæð
Alþingishússins, og voru þar 4 kennslustofur
auk kennarastofu. Fyrsti rektor var prófessor
dr. Björn M. Ólsen, og innritaðir stútentar voru
45. Þetta var ekki stór stofnun, en kunnugt
er um ýmsa erlcnda háskóla, er hófust frá
örfáum neinendum og fáum kennurum til vold-
ugra stofnana. Verst var, að Háskóli íslands
varð að hírast í sinum húsakynnum fram til
17. júní 1940, er nýja háskólabyggingin var
vígð, eða samtals i 29 ár.
Þróun háskólans.
Þróun háskólans hefur verið mjög ör, sem
sést m. a. á því, að stúdentum fjölgaði jafnt
og þétt. Þeir voru 1911 aðeins 45, eins og
sagt var frá, en
1936 voru skrásettir stútentar 182
1946 ” ’> ” 488
1958 ” ” ” 789
Samtímis fjölgaði kennaraliði háskólans mjög,
og eru á þessu ári nál. 100 kennarar starfandi.
Það leikur ekki vafi á því, að þessi öra
þróun er að ýmsu leyti að þakka stofnun
happdrættis háskólans 19. júni 1933, og var
með því veittur einkaréttur til peningahapp-
drættis til byggingar fyrir háskólann. Sumum
óx í augum stærð háskólabyggingarinnar og
héldu, að hún myndi duga 600 ár fram í tím-
ann, þótt sannleikurinn sé, að byggingin er
orðin of lítil fyrir starfsemina, og er í undir-
búningi að reisa m. a. sérstakt hús fyrir lækna-
deild, auk náttúrugripasafns rikisins, er há-
skólinn hefur skuldhundið sig til að koma upp
fyrir ágóða af fé happdrættisins, auk annarra
bygginguna. Þegar þingmönnum var boðið að
skoða háskólabygginguna 1940, liafði einn
þeirra á orði: Getur nokkur maður ratað um
þessa byggingu? (i henni munu vera nálægt
100 herbergi).
Happdrættisleyfi háskólans var veitt til nokk-
urra ára i byrjun, en hefur verið framlengt,
Dr. Alexander Jóhannesson.
og er siðasta framlengingin liundin við næstu
15 árin (frá 1959). Háskólanum ber þó að
greiða fyrir þetta sérleyfi 20% af nettóárs-
arði, og hefur sú upphæð numið nál. 4 millj-
ónum króna á fyrstu 25 árunum, en 16 millj-
ónir runnið til háskólans. Þótti mörgum há-
skólamönnum þetta hörð kjör, þareð happ-
drætti háskólans er langsamlega bezta liapp-
drætti landsins (greiðir 70% af veltunni i
vinninga), en önnur happdrætti, sem bjóða
verri kjör, greiða engan ríkisskatt.
Margar aðrar byggingar hafa risið upp:
Gamli stúdentagarðurinn, er var vígður 1934,
Atvinnudeild liúskólans 1937, Nýi stútcnta-
garðurinn 1940 og íþróttahús háskólans 1945
—49. Auk þess hefur verið reist Rannsóknai•-
stofa háskólans við Barónstig og þar rétt hjá
og i nánu sambandi Dlóðbankinn auk Tilrauna-
stofnunariiuiar i meinafræði á Iveldum (vegna
húsdýrasjúkdóma), er Rockefellerstofnun
Bandaríkjanna og ríkisstjórn Islands létu reisa
í sameiningu. í nánu sambandi við liáskólann
er Þjóðminjasafn íslands, er stendur á há-
skólalóðinni, eins og fyrirhugað er um Náttúru-
gripasafnið. Þá liafa verið innréttaðar rann-
sóknarstofur í kjallara háskólabyggingarinnar
fyrir lyfjafræði lyfsala, rannsóknarstofa í
lifeðlisfræði, en tilraunastofur í eðlisfræði og
efnafræði hafa verið innréttaðar í viðbótar-
byggingu íþróttahússins, og rannsóknarstofum
fyrir náttúrufræðirannsóknir og væntanlegt
Náttúrugripasafn hefur verið komið fyrir i
húsinu nr. 105 við Laugaveg, en háskólinn
hefir keypt þar hæð (nálega 605 fermetra) i
stórhýsi. Atvinnudeildin hefir vaxið hröðum
fetum, og er fiskideildinni komið fyrir i leigu-
húsnæði við Skúlagötu 4, Dyggingaefnarann-
sóknum á Lækjarteigi 2, og Dúnaðardeild
hefir samvinnu við nokkrar stöðvar uppi í
sveit. Loks er verið að reisa Kvikmyndahús
háskótans, sem á um leið að verða hljómlistar-
höll Reykjavikur og kemur í stað Tjarnarbíós,
sem hefir verið rekið um áraskeið til að afla
háskólanum tekna. Þá eru enn fyrirhugaðar
ýmsar byggingar, þegar um hægist, m. a. Félags-
heimili stúdenta og nýr slútentagarður (lijóna-
garður, þvi að mjög margir* stúdentar kvæn-
ast nú, meðan á námi stendur).
Deildir háskólans og kennsla.
Deildirnar eru guðfræðideild, læknadeild,
laga- og viðskiptadeild, heimspekideild og
verkfræðideild. Er þeim raðað eftir aldri.
í guðfræðideild eru 4 prófessorar, 1 dósent
og 2 aukakennarar.
Læknadeildin er þrískipt: 1. læknisfræði,
og eru þar 9 prófessorar, 10 dósentar, 5 lekt-
orar, og auk þess kenna þar 3 læknar. Er enn
áformað að bæta við einum prófessor i geð-
sjúkdómafræði, er um leið sé yfirlæknir á
Kleppi. 2. 1 tannlæknafræði er einn prófessor,
en auk þess kenna þar 7 aðrir, er ýmist eru
nefndir aukakennarar, dósent (1) og lektor (1).
3. Lyfjafræði lyfsala kenna 1 dósent og 3 aðrir.
Samtals kenna þá i læknadeild um 40 manns.
84
VÍSIR 50 ÁRA
Afmælisblað VÍSIS