Vísir - 14.12.1960, Page 85

Þá kemur laga- og viðskiptadeild, sem sam-
einuð var lagadeild á sínum tíma. í henni
kenna 6 prófessorar og 5 aðrir (þar á meðal
2 dósentar), en áformað er að bæta við nýjum
prófessor i viðskiptafræðum (nú eru þeir
tveir), og verða þeir þá þrír, en eins og kunn-
ugt er, er sagt á latínu tres faciunt collegium
(þrjá þarf til að mynda háskóladeild), og
myndi því afleiðingin væntanlega tákna skipt-
ing laga- og viðskiptadeildar i tvær deildir:
lagadeild og viðskiptadeild. í þessari samein-
uðu deild kenna nú 11 manns.
Þá komum við að heimspekideild. Hún var
upphaflega hugsuð sem kennsludeild í íslenzk-
um fræðum og þróaðist þá í þá átt, að 2
prófessorar kenna nú sögu íslands (annar
fornöldina, hinn nýju söguna), 2 íslenzka tungu
(annar germanska samanburðarmálfræði og
íslenzka málsögu, hinn islenzka málfræði) og
2 íslenzka bókmenntasögu (annar fornöldina,
hinn nýrri bókmenntir). En auk þess eru í
deildinni 2 kennarar í heimspeki og uppeldis-
fræði, 1 kennari í bókavarðarfræðum og auk
þess 14 aðrir, þar á meðal sendikennarar í
ensku og frönsku og í þýzku (auk þriggja
íslenzkra kennara), sendikennarar í norsku,
sænsku, dönsku og spænsku, og enn eru þar
kennarar i mannkynssögu, stærðfræði, eðlis-
fræði, landafræði. Þetta kemur til af því, að
fyrir nokkrum árum var búið til svokallað
B.A.-nám eftir ameriskri og enskri fyrirmynd
(menn gátu sameinað þrjár námsgreinar eftir
frjálsu vali, t. d. heimsspeki, ensku og frönsku,
og fengu þá titilinn B.A. eða bacalaureus
artium). í deildinni eru því 24 kennarar.
Loks konium við að yngstu deildinni, verk-
fræðideildinni, sem kennir aðeins til fyrri
Bluta (seinni hlutann verða menn að taka við
erlenda háskóla, en flestir hafa hingað til
farið til Kaupmannahafnar, á fjöllistaskólann
þar). I þessari þeild eru nú 4 prófessorar og
6 aðrir kennarar, eða samtals 10. Er áformað
að hæta þar við nýjum prófessor.
í háskólanum kenna því nú nálega eitt
liundrað manns. Þetta er mikil þróun á ekki
lengri tima, og má vænta þess, að þessi tala
liækki nokkuð enn á næstu árum, Einkum má
húast við því að keppt verði að því að eignast
fullkomna verkfræðideild, að minnsta kosti í
byggingaverkfræði.
Fjúrmál háskólans.
Háskólinn er ríkisskóli og öll kennsla ókeyp-
is, og er því eðlilegt, að nokkurt fé sé greitt
til háskólans, m. a. laun allra háskólakennara,
auk ýmislegs annars. En þarfir háskólans eru
margar, t. d. aukning bókasafnsins og aðstoðar-
bókavarzla, styrkur til útgáfu rita liáskólans,
Utanfararstyrkir kandídata og háskólakennara,
styrkir til samningar hinnar íslenzku vísinda-
legu orðabókar, sem unnið hefur verið að í
1 ár (gegn framlagi úr ríkissjóði). Þessi út-
gjöld nema nú yfir V> milijón króna á ári, og
er greitt úr sáttmálasjóði, sem upprunalega
nam 1 milljón króna, er varð til við skulda-
skiptin milli Dana og íslendinga 1919. Var þá
ákveðið, Vr, af vöxtum þessa sjóðs skyldi lagð-
ur við liöfuðstól og sjóðurinn ávaxtast í veð-
skuldabréfum, og auk þess hefir bætzt við
fjöldi legata og dánargjafa, er háskólanum
hafa borizt. En islenzkir peningar hafa marg-
sinnis fallið í gildi, og var þetta því miður
ráðstöfun, upprunalega um ávöxtunina, en
uðlileg, eins og þá stóðu sakir. Þvi var það,
að háskólinn beitti sér fyrir tveim fyrirtækjum
til stuðnings háskólanum, stofnun happdrættis
1933 og stofnun kvikmyndahúss, sem ætla má,
ao á næstu árum til samans gefi háskólanum
h—7 milljóna króna tekjur árlega, þegar búið
verður að greiða byggingaskuldir hins nýja
kvikmyndahúss. En eins og áður er getið,
eru þarfir háskólans margar, ekki sízt allar
nýbyggingar, sem verða reistar fyrir fé há-
skólans.
Rannsóknastörf háskólans.
Háskólinn hefir látið gefa út skrá um rit
háskólakennara allt frá 1911 til 1951, en ætla
má, ag skrá frá 1952—1960 komi út á næsta
ári. Á þessum skrám, sem út eru komnar (þær
eru þrjár), eru talin öll helstu rit kennara
háskólans, einkum þau, er lúta að fræði-
mennsku eða eru vísindalegs eðlis. Þessi rit
fram að 1951 munu vafalaust nema 3—4000,
og ef síðasta timabilið (1951—1960) er tekið
með, mun ekki fjarri að áætla ritgerðir þessar
nál. 5000. Það er því ógerlegt að meta þær,
enda eru sumar stórar bækur, aðrar smágrein-
ar i blöðum og tímaritum. Þar eru margar
ritgerðir, er birzt hafa í erlendum vísinda-
ritum á ensku, þýzku og frönsku auk norður-
landamálanna. Þar eru teknar með ritgerðir
vísindamanna í Tilraunastöð háskólans í
meinafræði á Keldum (frá 1936), og þar eru
auðvitað taldar upp ritgerðir um ýmsar mein-
semdir manna, um fiskirannsóknir, landbúnað
og annað, er snertir hagnýt vísindi. Öllum er
kunnugt um gagn það, er hlotist hefir t. d. af
bólusetningu fjár, af síldarmælingúm og fiski-
rannsóknum, af efnarannsóknum o. s. frv. Ó-
gerlegt er höf. þessarar greinar að meta rit-
gerðir í guðfræði, læknisfræði, lögfræði og
hagfræði eða í verkfræði, og skal því aðeins
minnzt á nokkur störf í heimspekideild. Lang-
stærsta verk háskólans er hin vísindálega
orðabók íslenzkrar tungu, er unnið hefir verið
að i nál. 15 ár, og má enn bíða lengi, unz
Þróun símans.
Framliald af bls. 73.
fjármagns og starfskrafta, hefur ekki verið
unnt að veita skjóta úrlausn. Vegna aukningar
viðskiptanna hefur skortur símarása milli
stöðva orðið mjög tilfinnanlegur og valdið
stórtöfum og óþægindum fyrir atvinnuvegi
og einstaklinga, auk þess sem símaafgreiðslan
hefur orðið miklu tímafrekari en ella fyrir
starfsfólk símans. Úr þessu hefur verið reynt
að hæta eftir mætti.
í Alþjóðasamningum um símamál hefur á-
vallt verið tekið sérstaklega fram, að samnings-
aðilar skuli gera sitt ítrasta til að stofnsetja
og starfrækja símakerfi sin á svo fullkominn
hátt, sem vísindi og tækni frekast leyfa og
efla framfarir á þessu sviði svo að almenn-
ingur geti fengið sem greiðastan aðgang að
notkun síma
Tæknin hefur verið snar þáttur í símamál-
unum, fyrst og fremst í sambandi við flutning
skeyta og símtala, tóna og mynda, en í seinni
tíð hefur hún einnig teygt arma sína yfir á
svið afgreiðslustarfa og skrifstofustarfa. Þannig
geta símnotendur nú í vaxandi mæli afgreitt
sig sjálfir um sjálfvirkan búnað, ekki aðeins
innanbæjar, heldur og milli fjarlægra staða.
Á sjálfvirkum stöðvum fer talning simtala
sjálfkrafa fram, og eftir tímalengd þegar um
langlínusamtöl er að ræða og afgreiðslan er
sjálfvirk. í Reykjavík og nágrenni eru og síma-
reikningar gefnir út með skýrsluvélum og
vélabókband hefur verið tekið upp í aðalskrif-
stofu landssímans.
Vélar taka nú við starfi manna á fleiri og
fleiri sviðum, og þess er sennilega óvíða meiri
þörf en í okkar fámenna landi. Það eru ótrú-
lega mörg störf, sem unnt er að vinna með
vélum og sjálfvirkni í margskonar iðnaði breið-
ist óðfluga út. Vélar hafa verið framleiddar
til að sundurlesa bréf, reikna flóknustu dæmi
á svipstundu, geyma og gefa óteljandi upp-
lýsingar, kanna fjölda úrræða og framkvæma
úrval og ótal margt annað, sem heilinn var
áður einn um.
þvi verki verður lokið. Nær orðabókin frá
1540 (fyrsta prentaða bók á íslenzku, Nýja
testamenti Odds Gottskálkssonar) og til vorra
daga. Er þar sögð saga hvers orðs í íslenzku
(upprunaleg mynd, ritháttur, merking og
merkingarbreyting, kyn og kynbreyting o. s.
frv.), og er þvi livert orð skrásett á sérstakan
miða, og er nú búið að safna nál. 800.000
miðum.
Mikilsvert er og Nýyrðasafn það, er heim-
spekideild hefir unnið að. Hafa þegar verið
birt 4 söfn auk Tækniorðasafns Sigurðar Guð-
mundssonar, og munu þessi nýyrði nema nál.
30.000. En auk þessara orða eru til tvö söfn
um íslenzk nýyrði í læknisfræði eftir Guðmund
sáluga Hannesson prófessor, og mörg nýyrði
hafa orðið til i heimspeki, lögfræði og öðrum
greinum.
Um önnur störf háskólakennara verður að
vísa til ritskránna, en augljóst er af henni,
að margir háskólakennarar liafa verið mjög
mikilvirkir um sína daga, og með vaxandi
starfsemi háskólans og betri útbúnaði til
margskonar rannsókna má búast við auknum
afrekum og að háskólinn verði sá ljósberi á
ókomnum öldum, sem honum var ætlað í upp-
hafi.
Fjölgun sjálfvirkra símstöðva og talrása og
sjálfvirk langlínuafgreiðsla um land allt er
aðkallandi verkefni hér á landi. Með því fæst
greiðari og ódýrari símaafgreiðsla og allan
sólarhringinn og hvar sem er á landinu og
allir geta strax náð í lækni eða aðra hjálp,
hvenær sem þörf krefur, en það er lítt fram-
kvæmanlegt án sjálfvirks búnaðar vegna hins
gífurlega kostnaðar við næturvaktir á hinum
mörgu smástöðvum.
Hin tæknilega þróun krefst fleiri og fleiri
sérfróðra starfsmanna jafnframt því sem öðr-
um fækkar, og er það nokkuð áhyggjuefni,
hvernig þeirri þörf verði fullnægt í framtíð-
inni. Þótt tæknin sjálf feli í sér hvöt til þess
að afla sér frekari þekkingar, vinnur launa-
jöfnuðurinn hér á landi i gagnstæða átt.
Ýmsir staðhættir á íslandi ráða þvi, að á
sumum sviðum verður að fara þar nokltuð
aðrar leiðir en í nágrannalöndunum. Alkunn-
ugt er, að hér þarf yfirleitt að byggja línur
og loftnet sterkari en þar, vegna hinnar storma-
sömu veðráttu. Hér er og strjálbýli mikið og
víða langt á milli staða, þar sem örugg raf-
orka og tæknifróðir menn eru fyrir hendi.
Sem dæmi má nefna, að þar sem radiófjölsími
er notaður í nágrannalöndunum, er það gert
með orkulitlum tækjum á últra- eða míkró-
bylgjum og um fjölda stöðva með stuttu milli-
bili, eða að jafnaði ekki lengra en sjónvídd
sé á milli. Hér á landi er sú lausn ekki hentug
nema á fáum stöðum, og hefur því verið leitað
að ráðum til þess að hafa miklu lengra á
milli stöðva.
Hér er víðsýni víða mikið til fjarlægra fialla,
og hefur því verið reynt að notfæra sér fyrir-
brigði, sem er í þvi fólgið, að hindranir geta
stundum leitt til mikillar mögnunar á últra-
stuttbylgjum. ■ Ef fjall er nálægt miðri leið
milli tveggja fjarlægra staða og sést til þess frá
báðum, verða merki á milli þeirra margfalt
sterkari en ef fjallið væri ekki fyrir. Með því
að velja hentugar leiðir, má á þann hátt víða
fá ódýr simasambönd um langan veg. Hefur
þetta verið notað hér við símasambandið milli
Reykjavikur og Vestmannaeyja, milli Reynis-
fjalls og Hornafjarðar og i tilraunasambandi
milli Reykjavíkur og Akureyrar (eða réttara
sagt, frá Skálafelli við Esjuna til Eyjafjarðar).
Með fjölgun sjálfvirkra stöðva og aukinni
sjálfvirkri langlinuafgreiðslu, og ekki sízt með
tilkomu hinna nýju talsæsíma austur og vestur
um haf og almennri notkun fjarritvéla innan-
lands og til útlanda, virðist þróun símans
muni taka stór skref á næstu árum, hvað sem
framtíðin síðar kann að bera i slcauti, er
endurvarp frá gerfitunglum mun flytja simtöl
og sjónvarp um óraveg á miklu greiðari hátt
en nú er gert.
G. Briem.
Afmælisblað VÍSIS
VÍSIR 50 ÁRA
85