Vísir - 14.12.1960, Blaðsíða 100

Vísir - 14.12.1960, Blaðsíða 100
Jónas B. Jóiisson Skólahald í Reykjavík í 50 ár. Fyrstu ráðagerðir um stofnun barnaskóla í Reykjavík komu fram um svipað leyti og bœrinn hlaut kaupstaðarrétlindi, en ekkert varð úr frámkvæmdum fyrr en 18. febr. 1830, er skóli tók til starfa i leiguhúsnæði hér í bæ, og voru nemendur 15 að tölu. Þessi skóli lagðist niður 1848 vegna fjárskorts. Haustið 1862 var aftur stofnsettur barna- skóli í Reykjavík, þá samkvæmt skipunarbréfi, sem gefið var lit 1860, en Albingi hafði árið áður lagt til við konung, að frumvarp um Barnaskóla í Reykjavík yrði að lögum. Eru því í ár 100 ár, síðan tekin var ákvörðun um stofnun barnaskóla i liöfuðborginni, og hefur verið hér samfelldur skóli siðan. Árið 1860 voru skráðir 1444 íbúar í Reykjavík og skóla- börnin rúmlega 4% af íbúunum. Starfið í barnaskólanum tók litlum breyt- inguin fyrstu áratugina, skólinn fékk eigið hús- næði fyrst 1883 og síðar 1898, er Miðbæjar- skólinn var tekinn i notkun 19. okt. þ. á. Árið 1910, hálfri öld eflir að skipun var gefin út um stofnun barnaskóla í Reykjavik, var mikil breyting á orðin í skólamálum bæj- arins og reyndar landsins alls, þvi að þá voru ný fræðslulög, bin fyrstu á íslandi, gengin í gildi fyrir tveim árum. Helztu breytingarnar voru vitaskuld þær, að fræðsluskylda var lög- leidd 10—14 ára, lögðust þá skólagjöld niður, og öll börn öðluðust rétt til skólavistar. En hvernig var viðhorf manna til hinna nýju skólalaga og til skólastarfsins um þessar mundir? Sjálfsagt hefur skipt í tvö horn um skoðanir manna þá eins og gerist og gengur enn þann dag i dag. Þegar flett er blöðum frá þessum árum, l'innst furðulitið um skólamál. Kr. D. segir í Isafoid um fræðsluskylduna og skólahald: „Það kostar sjálfsagt eitthvað, en það er kostnaður handa alþýðunni sjálfri og börnum hennar til að gera þau að þeim mönnum, sem nú lieyrast svo oft hinir fullorðnu kvarta um, að þeir hafi ekki orðið sjálfir, sárlangað til þess, en engan kost átt á því. Nú þarf að koma sá tími, að þeim kosti sé engan hægt að svipta“. Hjá V. G. og „sveitapresti“ kveður við annan tón. Sveitaprestur telur barnafræðsluna eftir fræðsluiögunum óhagfellda og óframkvæman- lega lit um landið og draga æskulýðinn burt úr sveitinni og meiri hluti þjóðarinnar lendi í ráðleysisflani og ringulreið. Honum sýnist árangur af kennslu ungra barna svo lítill, að ekki svari kostnaði, og vill láta heimilin sjá um ujipfræðsluna undir eftirliti presta. Hann vill láta börnin njóta frelsis, gleði og áhyggju- leysis, „en troða ekki í þau of miklu bók- viti, gera þau ekki fullorðin fyrir tímann. Við höfum enga þörf á lærðum börnum“. V. G. telur, að fyrir skólakostnaðinn og fræðsluskylduna fáist — „Ein kynslóð íslenzk (næsta kynslóð yrði dönsk), sem kynni að lesa og læra, en ekki að starfa og framleiða“. — og „frjósamt land í eyði látið og örmagna þjóð í kaupstöðum -— örmagna undir falskri menntabyrði og skuldafjötrum, hungri og veikindum". Sem betur fer hafa lirakspár sem þessar ekki rætzt. Með hverju ári hefur aukizt rækt- un lands og lýðs. Stöðug gróska i atvinnu- og menningarlífi þjóðarinnar siðustu 50 árin birtist greinilega í þróun og vexti Reykjavikur- bæjar. Að vísu heyrast oft enn sömu svart- sýnu raddirnar, sömu hrakspárnar, en æska þessa lands, sem hefur sennilega aldrei verið 100 Jónas B. Jónsson. eins jöfn að glæsileilc og ménntun og nú, ber hróður landsins enn sem fyrr langt út fyrir landsteinana og á sífellt fleiri sviðum. Fræffslulög og fræffslukerfi. Árið 1910 höfðu skólarnir í Reykjavik starf- að í 2 ár eftir nýjum fræðslulögum, og mætti ætla, með þeim hefði orðið vart einliverra breytinga í skólastarfinu. Svo mun þó ekki hafa orðið. Hallgrímur Jónsson, fyrrverandi slcólastjóri, segir í viðtali við Alþýðublaðið 1957, að skólahaldið hafi verið komið i það horf, er fræðslulögin gengu i gildi, að „vér breyttum engu i kennslu og starfsháttum i vorum skóla, þegar lögin voru sett.“ Þessi ummæli inerks skólamanns styðja þá skoðun, að fræðslulög og fræðslukerfi eru fyrst og fremst umgerð um víðtækt og þýðingarmikið starf, sem er svo mjög einstaklingsbundið og undir starfshæfni, eiginleikum og menntun kennarans komið, að ytri áhrifa gætir þar litið. Gleyma menn oft þessu þýðingarmikla atriði, er þeir deila á fræðslukerfið. Fræðslu- lög og námsskrá verða áhrifalitil þegar kenn- ari veldur ekki starfi sínu, og góður kennari litur á fræðslulög og námsskrá sem leiðbein- ingu en eklci skipun. Eins og kunnugt er, var einn þýðingarmesti þáttur fræðslulaganna að koma á fræðsluskyldu, fjögurra ára, frá 10—14 ára aldurs. Þetta á- kvæði tryggði öllum börnum rétt til náms. Skólaskyldan er i raun réttri fremur réttur allra til náms en skylda. Þess vegna er oft- Iega talað jöfnum höndum um skólaskyldu og fræðsluskyldu, sem bendir til þess, að aðstand- endum sé skylt að sjá börnum sinum fyrir nauðsynlegri fræðslu, svo að þau geti náð Ieikni í lestri og reikningi, sem er nauðsyn- leg undirstaða til áframhaldandi fróðleiks- öflunar. Fræðslulögin veittu lieimild til þess að lækka fræðsiuskyldualdurinn allt niður í 7 ára. Fram til 1930 voru 8 og 9 ára börn tekin i skólann gegn gjaldi, en vegna þrengsla var tala þeirra mjög misjöfn. Foreldrar sóttu þó æ fastar á um að koma 7—9 ára börnum i skólann, og þegar Austurbæjarskólinn tók til starfa, var fræðsluskyldualdurinn færður niður i 8 ár, skv. heimild fræðslulaganna. Árlegur skólatími var frá októberbyrjun fram í miðjan maí. Hins vegar höfðu ýmsir áhuga- samir kennarar vorskóla fyrir 7—9 ára börn, og stóð hann fram í miðjan júni. Árið 1926 voru gerðar smávægilegar breyt- VÍSIR 50 ÁRA ingar á fræðslulögunum, en árið 1936 voru sett ný lög um fræðslu barna, og urðu þau nýmæli helzt, að fræðsluskyldan lengdist i 7 ár eða frá 7—14 ára aldurs. Árlegur skólatimi breyttist einnig, 10—14 ára börnin byrjuðu 1. okt. og hættu 30. apríl eða höfðu 7 mánaða skólagöngu. Yngri börnin voru 9% mánuð í skóla, 1. sept. til 15 júní, höfðu aðeins 2 kennslustundir á dag þá 7 mánuði, er eldri börnin voru i skóla, en aftur lengri daglega kennslu þann 214 mánuð, er þau voru ein í skólanum, þessi skipan hélzt, þar til ný fræðslu- lög voru sett 1946. En þá var gerð mikil breyting á fræðslukerfinu. Nú var fræðsluskyld- an lengd um 1 ár eða í 8 ár í stað 7 áður. Fullnaðarprófið, sem börn tóku við lok skyldu- náms, var fellt niður, en i staðinn kom barna- próf eftir 6 ár i barnaskóla. Þá tekur við gagn- fræðastig, og eru fyrstu tvör ár þar skólaskyld. Upp úr 2. bekk taka nemendur unglingapróf, og lýkur þar með fræðsluskyldu þeirra. Unglingaprófið veitir rétt til náms i 3ja bekk gagnfræðastigs og inngöngu í iðnskóla. Það tók nokkurn tíma að koma þessum breyt- ingum á hér í Reykjavík. Síðasti hópurinn, sem tók fullnaðarpróf, voru 14 ára börn árið 1948. Næsta vetur var fyrsti bekkur unglinga- stigs i öllum barnaskólum bæjarins, án þess að ncmendur hefðu lokið barnaprófi, og luku þeir unglingaprófi 1950, var það fyrsta unglinga- prófið hér í bæ. Fyrsta barnaprófið var tekið 1949. Síðan 1946 liefur árlegur skólatimi verið 9 mánuðir hjá 7—9 ára börnum (1. sept. — 31. maí), en 8 mánuðir bjá 10—12 ára börnum og nemendum á gagnfræðastigi (1. okt. — 31. maí). Þá breyttist einnig daglegur starfstimi nokkuð. Með lögunum 1946 urðu miklar breytingar á fjármálum skólanna. Síðan greiðir ríkissjóð- ur belming kostnaðar við gagnfræðaskóla og öll kennslulaun, en við barnaskóla greiðir bærinn % reksturskostnaðar, nema það, sem snertir skólabyggingar, viðhald þeirra, svo og húsgögn og kennslutæki, það greiðir ríkið að hálfu. Kennaralaun við barnaskóla greiðir ríkið að mestu. Árið 1955 var enn gerð breyting á fræðslu- lögunum, en sú breyting snertir mest fjármál og samskipti ríkisvaldsins og sveitar- eða bæjar- stjórna varðandi þau. Til nokkurrar skýringar á skólakerfi okkar er það sýnt á yfirlitsmynd á bls. 103. Á hana vantar ýmsa sérskóla, sem eru í lausari tengslum við skólakerfið. Námsefni og kennsluhættir. I „lögum um fræðslu barna“ frá 1907 segir, hvað „hvert barn, sem er fullra 14 ára“ skuli hafa lært, og er það eftirfarandi í islenzku og reikningi: „l.að lesa móðurmálið skýrt og áheyrilega og geta sagt munnlega frá því, er það les; það skal og geta gjört skriflega grein fyrir efni, sem það þekkir vel, nokkurn veginn ritvillulaust og mállýtalaust, það skal vita nokkuð um merkustu menn vora, einkum þá, er lifað hafa á síðustu öldum, og kunna utanbókar nokkur islenzk kvæði, helzt ætt- jarðarljóð og söguleg kvæði, og geta skýrt rétt frá efni þeirra í óbundnu máli. Afmælisblað VÍSIS
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152

x

Vísir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vísir
https://timarit.is/publication/54

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.