Vísir - 14.12.1960, Síða 102

Leikfimi í Miðbæjarskóla 1914. Kennari Steindór Björnsson frá Gröf.
virkari þátttakendum með sjálfstæðu starfi
t. d. vinnubókum o. fl.
Hins vegar hafa ýmis ný kennslutæki og
hjálpargögn verið tekin í notkun. í reglugerð
frá 1908 eru talin upp þau kennslutæki, sem
hver fastur barnaskóli skuli hafa, og var það
allmikið: landakort, veggmyndir i kristinfræði
og náttúrufræði, hnattlíkan, hjálpartæki við
reikningskennslu o. fl. Þessi tæki eru að sjálf-
sögðu notuð enn, auk segulbanda, skugga-
mynda og kvikmynda, sem aðallega hafa kom-
ið síðustu 15 árin. Segulbönd eru einkum
notuð við kennslu i erlendum málum. Flestir
skólar í Reykjavík eiga bæði kvikmynda- og
skuggamyndavél. Nokkurt safn skuggamynda
er í skólunum sjálfum, en auk þess hefur
Fræðsluskrifstofa Reykjavíkur safn skugga-
og kvikmynda til útláns. Eru það um 1100
myndræmur og 125 kvikmyndir. Fræðslumála-
skrifstofan hefur einnig stórt safn kvikmynda.
Eru þetta vafalaust einhver beztu kennslutæki,
sem kennarar hafa fengið til þessa, einkum
í landafræði, náttúrufræði og sögu.
Nemendur.
Haustið 1910 innrituðust 830 nemendur i
Barnaskóla Reykjavíkur, þar af 648 fræðslu-
skyldir, þ. e. 10 ára eða eldri, en 182 innan
fræðsluskyidualdurs eða 7—10 ára. Af þessum
182 börnum munu 53 hafa fengið ókeypis
kennslu, en samþykkt var að veita 3 börnum
eftirgjöf á hálfu skólagjaldi. Það skilyrði var
sett fyrir viðtöku 7 ára barna, að eigi þyrfti að
fjölga kennslustundum. Þá voru ibúar bæjarins
11449 að tölu og nemendur þvi rúmlega 7%
af ibúunum. Samtímis vexti bæjarins óx nem-
endatalan jafnt og þétt þannig, að i haust er
áætlað að tala nemenda í barna- og gagnfræða-
skólum bæjarins verði 12100 eða um 16,5%
af íbúatölu bæjarins. Á eftirfarandi töflu sést
þessi aukning, og eru nemendur gagnfræða-
skóla teknir sér. Nemendur i einkaskólum
eru ekki meðtaldir.
Einhver brögð munu hafa verið að því, að
utanbæjarbörn hafi sótt skóla hér, enda sam-
þykkir skólanefnd á fundi 31. ág. 1910 að
fela borgarstjóra að ráða i hverju einstöku til-
íbúar í Nem. i barnask,
Ár. Reykjavik Tala %
1910 11449 830 7,25
1920 17450 1378 7,89
1930 28052 2419 8,62
1940 37897 4188 11,05
1950 56251 4857 8,63
1959 70853 8087 11,41
feili, hvort börn, sem eiga heima utan Reykja-
víkur, skuli fá inngöngu i barnaskólana og
þá með hvaða kostum.
Á árunum 1910—1920 verða nokkrar breyt-
ingar á, hvernig skólabörn skiptast eftir aldri.
Yngri börnunum fækkar smátt og smátt,
því að vegna þrengsla i skólahúsinu
verða þau að víkja sess fyrir þeim eldri. Má
geta þess, að 1913 var auglýst, að þau börn,
sem væru yngri en 8% árs, gætu ekki vænzt
skólavistar. Skólanefndin ræddi iðulega um
ýmsar ráðstafanir til þess að koma sem flestum
börnum fyrir i skólahúsinu, t. d. að fækka
kennslustundum, kenna hverjum bekk aðeins
annan hvern dag o. s. frv. En niðurstaðan
mun ávallt hafa orðið sú, að alltaf var troðið
fleirum i húsið, svo að jafnan sótti skólann tölu-
verður hópur barna innan 10 ára aldurs.
Skólagjöld lögðust niður 1908 með setningu
fræðslulaga fyrir fræðsluskyld börn, en héldust
fyrir yngri börnin til 1930, þá lögðust skóla-
gjöld niður með öllu.
Síðustu árin nam skólagjaldið 20 krónum
á ári, en var 12 rd. árið 1830, er skóli tók
hér fyrst til starfa.
Árið 1910 voru, eins og fyrr segir, 830 nem-
endur í 31 bekkjardeild i barnaskólanum eða
26,8 að meðaltali í bekk. Sl. vetur voru i
barna- og gagnfræðaskólum bæjarins 11755
nemendur í 431 deild eða 27,3 að meðaltali.
Eftirfarandi tafla sýnir tölu nemenda og
fjölda deilda á tímabilinu 1910—1960.
Ár Nem. Deildir Meðaltal
1910 830 31 26,8
1920 1378 47 29,3
1930 2795 97 28,8
1940 4730 175 27,0
1950 6869 265 25,9
1959 11755 431 27,3
Kennarar.
Fram að 1909 voru engir kennarar fastráðnir
nema skólastjóri og aðstoðarkennari hans.
En það ár var lagt til á skólanefndarfundi,
að stofnaðar væru 2 fastar kennarastöður
með 1000 kr. árslaunum. Að fenginni sam-
Nem í gagnfr.sk. Nemendur alls.
Tala % Tala %
830 7,25
1378 7,89
376 1,34 2795 9,96
542 1,43 4730 12,48
2012 3,67 6869 12,30
3668 5,18 11755 16,59
þykkt bæjarstjórnar voru stöðurnar auglýstar,
og 18. sept. voru þær Laufey Vilhjálmsdóttir
og Thora Friðriksson ráðnar til starfsins.
Thora Friðriksson sagði lausu starfi sinu frá
L nóv. sama ár, og næsta ár var séra Bjarni
Hjaltested ráðinn fastur kennari.
Haustið 1910 eru þvi 4 fastráðnir kennarar
við skólann. Morten Hansen skólastjóri, Sig-
urður Jónsson aðstoðarkennari, siðar yfirkenn-
ari, auk þeirra tveggja, sem fyrr voru nefnd.
Ennfremur eru ráðnir 32 stundakennarar, og
og voru þvi alls haustið 1910 36 kennarar
starfandi við skólana.
Eðlilega leita stundakennararnir brátt eftir
að verða fastráðnir, en mikil tregða er hjá
skólanefndinni i þvi máli. Það er ekki fyrr
en 1917, að fastráðnum kennurum fjölgar, en
þá voru ráðnir 16 fastir kennarar, og 1920 er
31 fastur kennari við skólann og 8 stunda-
kennarar. Samfara vexti bæjarins og fjölgun
nemenda fjölgaði kennurum. Sl. skólaár voru
starfandi 236 fastir kennarar við barnaskóla
bæjarins og 44 stundakennarar. Við gagnfræða-
skólana voru 148 fastir kennarar og 95 stunda-
kennarar. Aiis störfuðu þvi 523 kennarar við
barna- og gagnfræðaskóla bæjarins, þar af
384 settir eða skipaðir.
Fyrst lengi vel voru konur í meiri hluta í
kennaraliði skólans. Haustið 1910 störfuðu,
eins og fyrr segir, 36 kennarar við skólana,
þar af 15 karlar og 21 kona. Tíu órum siðar
er tala kennara 39, þar af 18 karlar og 21
kona. Eftir það fer hlutfallið að breytast, þann-
ig að 1930 voru af 79 starfandi kennurum
41 karl og 38 konur.
Skólaárið 1958—59 voru af 375 föstum kenn-
urum aðeins 143 konur en 232. karlar.
Árið 1910 munu fastalaun skólastjóra hafa
verið kr. 2000.—, aðstoðarkennara kr. 1500.—
og laun annarra fastra kennara kr. 1000.—
eins og fyrr segir.
Þetta haust var gerður sérstakur ráðningar-
samningur við timakennara skólans, og fjallar
3. gr. um kaupið og hljóðar svo: „Kaup fyrir
hverja klukkustund er 60 aurar 2 kennsluárin
fyrstu, þá 75 aurar 3 ár og 90 aurar upp frá
þvi og að auki þóknun fyrir heimavinnu, við
leiðréttingar isl. stila i 5., 6., 7. og 8 bekk og
danska í 7. og 8. bekk, 3 aurar fyrir hvern
nemanda á viku, ef kennarinn hefur það starf
á hendi i fleirum en einum þessara bekkja.1)
Næstu ár fara kennarar oftlega fram á hækk-
un á stundakaupi, en því er synjað lengi vel.
En á striðsárunum 1914—18 hækkar kaupið
þannig, að árið 1920 eru árslaun skólastjóra
kr. 3000.—, laun yfirkennara kr. 2600.—- og
laun kennara frá kr. 1500.— upp i kr.2000.—
eftir starfsaldri. Kaup stundakennara var þá
1.20 kr. á kennslustund auk dýrtíðaruppbótar
og 10 aurar á verkefni i stað 3ja aura 1910.
Nú eru launakjör skólastjóra mjög mismun-
andi eftir þvi hvers konar skólar það eru,
sem þeir stjórna en árslaun kennara eru i
mörgum flokkum, eftir því við hvaða skóla-
stig þeir starfa. Byrjunarlaun barnaskólakenn-
ara eru kr. 46.206.96, eftir 4 ár eru laun
kr. 64.275.72, stundakennarakaup kr. 38.57
á klukkustund. Byrjunarlaun kennara við
gagnfræðastig eru kr. 50.251.20, en full laun
kr. 68.949.96. Stundakennarakaup er kr. 51.22
á kennslustund.
Ár Barnaskólar Gagnfræðaskólar
Fastir Stk. Alls Fastir Stk. Alls
1910 4 32 36
1920 31 8 39
1930 69 10 79 9 41 50
1940 99 25 124 10 46 56
1950 135 23 158 67 53 120
1959 236 44 280 148 95 243
Erfitt er að bera saman laun kennara þá og
nú. Hitt er vist, að kennarar telja sig enn
mjög lágt launaða miðað við aðra starfshópa.
Ekki skal hér farið nánar út í það mál, en
vissulega ber brýna nauðsyn til, að launakjör
kennarastéttarinnar séu þannig, að árlega
hverfi ekki margir ágætir starfskraftar frá
skólunum að öðrum störfum, sem eru betur
Kvennaskólinn er talinn með gagnfræðaskólunum.
102
VÍSIR 50 ÁRA
Afmælisblað VÍSIS