Vísir - 14.12.1960, Blaðsíða 112

Bförgvin J-rtdrikstni
Iðniræðsla og iðnskólar
Björgvin Frederiksen.
Iðnfræðsla og iðnskólar.
Upphaflega beittu iSnaSarmannafélögin sér
fyrir menntun iSnaSarmanna hér á landi. Eitt
þessara félaga er ISnaðarmannafélagiS i
Reykjavik, en það var stofnaS 1882 upp úr
fyrsta félagsskap iðnaðarmanna, sem upphaf-
lega hét „Handiðnamannafélagið", en þaS var
stofnað 3. febrúar 1867.
Iðnaðarmannafélagið stóS að skólahaldi
fyrir iðnaðarmenn i nóvember 1873, fyrst
sunnudagaskóla, sem kenndi 3 tíma hvern
sunnudag, aðallega lestur, skrift og reikning.
Þetta skólahald gekk fremur illa vegna fjár-
skorts og skilningsleysis og lagðist það því
niSur. í desember 1892 var skólahaldiS vakiS
upp að nýju og var nú komið á fót teikni-
kennslu fyrir forgöngu áhugasamra iðnaðar-
manna, sem numið höfSu erlendis i fram-
haldsskólum og kunnu þvi aS meta gildi
teikninga fyrir allan iSnað.
Um aldamótin fer aS koma töluvert líf í
skólann, menntunaráhugi verður almennari og
nemendur taka fegins hendi þeirri fræðslu
sem býðst. Árin 1901—1902 eru 61 nemandi
i skólanum, lærlingar og sveinar.
Árið 1903 kemur fram á sjónarsviðiö sá
maður, sem hafði hvað mest áhrif á breytingu
ISnskólans og má þar með kallast stofnandi
þess ISnskóla, sem IðnaðarmanafélagiS rak
í áratugi, eSa þar til flutt var i hiS nýja hús
á SkólavörðuhæS. Þessi maður var Jóri Þor-
láksson, síðar borgarstjóri og ráðherra.
Jón Þorláksson gekk i ISnaSarmannafélagiS
um haustiS 1903. Hann tók þa þegar aS beita
sér fyrir umbótum i iSnfræSslunni og gerSi
tillögur um, hvernig bezt væri að haga iðn-
náminu. í október þetta ár flutti hann erindi
á fundi i IðnaSarmannafélaginu, þar sem hann
skýrSi nánar hugmynd sína um fyrirkomulag
skólans, og var þaS með svipuSu sniSi og á
NorSurlöndum.
Þegar gera skal grein fyrir þróun iðn-
aðarins siðustu 50 árin í stuttri blaða-
grein þá verður að stikla á stóru og
áuk þess að bregða sér annað slagið aftur
i tímann til þess, að slíta ekki fram-
vindu málanna úr samhengi. Ein aðal
undirstaða iðnaðarins, er menntun iðn-
aðarmanna, verður því reynt að gera
nokkra grein fyrir upphafi iðnfræðsl-
unnar, sem sýnir hve hægfara þróunin
var fram yfir aldamót.
¦ ''••:'"¦''-¦¦•¦--;.:.;
AS loknum þessum fundi var borin upp til-
laga, sem fól í sér kosningu skólanefndar og
fleira, sem fastmótaði skólann.
Jón~Þorláksson varð síðan fyrsti skólastjóri
Iðnskólans frá nýári 1904 og gengdi þeirri
stöðu til 1911, en þá var Ásgeir Torfason,
verkfræðingur skipaður í hans stað, og hafði
hann skólastjórn á hendi þar til hann lézt
1916. Þá tók við skólastjórn Þórarinn B. Þor-
láksson, málari, en hann sagði lausu starfi
1923 og tók þá við skólastjórn Helgi H. Eiriks-
son, verkfræðingur, sem gegnt hefur lengur
störfum skólastjóra en nokkur annar eða þar
til 1954 aS Þór Sandholt, arkitekt, tók við.
Er skólinn hafði starfað i 50 ár höfðu sam-
tals 15.269 nemendur stundaS nám i honum,
brautskráSir voru þá 3013 nemendur, 2831
piltur og 182 stúlkur. Frá byrjun höfSu
nemendur verið skráðir i 72 iðngreinum,
allt frá 1 upp i 141 i hverri grein.
Ég hef gert ISnskólann í Reykjavík að
umtalsefni hér og rifjað upp i fáum orðum
aðdragandann aS bóknámi i þessum skóla,
112
íslenzkar yfirbyggingar á langferðabifreiðar og strætisvagna.
VlSIR 50 ÁRA
sem fyrstur hóf kennslu fyrir iSnaSarmenn
að forgöngu Iðnaðarmannafélagsins i Reykja-
vik. Síðar þróuðust skólamálin með svipuSum
hætti og viðar á íslandi fyrir forgöngu iðn-
aðarmannafélaganna.
Á ísafirði var stofnað IðnaSarmannafélag
1. janúar 1888 og gekkst þaS fyrir þvi, aS
kvöldskóli tók þar til starfa 1905.
SíSan hefur sagan endurtekiS sig i öllum
stærri kaupstöSum landsins og eru nú i dag
starfræktir 18 iSnskólar á íslandi.
Eins og áSur er getið, þá áttu iðnaðar-
mannafélögin frumkvæðið að stofnun iðn-
skólanna og ráku þá fyrir tekjur af skóla-
gjöldum og nokkrum styrk frá ríkissjóSi og
viðkomandi bæjarfélagi. Valt því oft á dugn-
aði og þrautseigju þeirra, sem þar fóru með
stjórn skólanna, hvort hægt var aS halda
þeim gangandi.
Eftir áratuga baráttu áhugamanna og
heildarsamtaka iSnaðarins fyrir bættri að-
stöðu við iðnfræðsluna, voru loks sett lög
um iðnskóla á Alþingi og tóku þau gildi
1. október 1955.
ÁSur hafSi ekki veriS til löggjöf um iSn-
skóla, þótt ISnskólinn i Reykjavík hefSi
þá starfað um hálfrar aldar skeið. Má þvi
segja, að með iðnskólalögunum sé brotið
blað í sögu iðnfræSslunnar.
Iðnskölalögin.
Ég mun nú víkja aS nokkrum atriSum i
lögum um iSnskóla, sem sýna hve viStæk
þau eru og hve mikiS nauSsynjamál þaS er,
aS fjármagn fáist til þess aS framfylgja lög-
unum. Einnig mun verSa vikið að þeim þátt-
um laganna, sem verið er að hrinda i fram-
kvæmd.
í 1. gr. iðnskólalaganna er kveðið á um
það, að iðnskólar veiti fræðslu þeim nem-
endum, sem iðnmeistarar og iðnfyrirtæki
hafa tekið til náms samkvæmt lögum um iðn-
fræSslu, og þeim, sem nema vilja iSn til
sveinsþrófs á vinnustöSvum, sem skólarnir
hafa ráð á. Ennfremur er kveðið á um það,
að iðnskólarnir geti haldiS- námskeið til
framhaldsnáms og til undirbúnings iðnnámi
og ýmis konar iðnaSarstarfsemi.
Þá er kveSiS á um það í lögunum, að for-
göngu um stofnun iSnskóla geti haft bæjar-
stjórnir, sýslunefndir eða hreppsnefndir og
iðnaSarmannafélög eSa sambönd þeirra.
RíkissjóSur og viSkomandi bæjarfélög greiSa
stofnkostnaS og reksturskostnaS skólanna.
Þar meS eru iSnskólarnir orðnir rikis-
skólar með lögákveðnu hlutverki.
Siðan lögin tóku gildi hefur verið unnið
aS því, að skapa aðstöðu fyrir iðnskólana,
svo að þeir mættu sinna þeim verkefnum,
sem þeim eru ætluð og kröfur timans gera
tilkall til.
Þannig hefur verið unnið að þvi að koma
á fót verknámskennslu fyrir iðnnema við ISn-
skólann i Reykjavík. Þegar hefur slík kennsla
veriS tekin upp fyrir prentaranema, málara-
nema, rafvirkjanema, húsa- og húsgagna-
Afmælisblað VÍSIS