Vísir - 14.12.1960, Síða 112

Biörgvin ‘Jrtdrikscn
Björgvin Frederiksen.
Iðniræðsla og iðnskólar
Iðnfræðsla og iðnskólar.
Upphaflega beittu iðnaðarmannafélögin sér
fyrir menntun iðnaðarmanna hér á landi. Eitt
þessara félaga er Iðnaðarmannafélagið í
Reykjavík, en það var stofnað 1882 upp úr
fyrsta félagsskap iðnaðarmanna, sem upphaf-
lega hét „Handiðnamannafélagið“, en það var
stofnað 3. febrúar 1867.
Iðnaðarmannafélagið stóð að skólahaldi
fyrir iðnaðarmenn í nóvember 1873, fyrst
sunnudagaskóla, sem kenndi 3 tíma livern
sunnudag, aðallega lestur, skrift og reikning.
Þetta skólahald gekk fremur illa vegna fjár-
skorts og skilningsleysis og lagðist það því
niður. í desember 1892 var skólahaldið vakið
upp að nýju og var nú komið á fót teikni-
kennslu fyrir forgöngu áhugasamra iðnaðar-
manna, sem numið höfðu erlendis í fram-
haldsskólum og kunnu þvi að meta gildi
teikninga fyrir allan iðnað.
Um aldamótin fer að koma töluvert líf í
skólann, menntunaráhugi verður almennari og
nemendur taka fegins hendi þeirri fræðslu
scin býðst. Árin 1901—1902 eru 61 nemandi
i skólanum, lærlingar og sveinar.
Árið 1903 kemur fram á sjónarsviðið sá
maður, sem hafði hvað mest áhrif á breytingu
Iðnskólans og má þar með kallast stofnandi
þess Iðnskóla, sem Iðnaðarmanafélagið rak
i áratugi, eða þar til flutt var í hið nýja hús
á Skólavörðuhæð. Þessi maður var Jón Þor-
láksson, siðar borgarstjóri og ráðherra.
Jón Þorláksson gekk i Iðnaðarmannafélagið
um haustið 1903. Hann tók þá þegar að beita
sér fyrir umbótum i iðnfræðslunni og gerði
tillögur um, livernig bezt væri að haga iðn-
náminu. í október þetta ár flutti hann erindi
á fundi i Iðnaðarmannafélaginu, þar sem hann
skýrði nánar hugmynd sína um fyrirkomulag
skólans, og var það með svipuðu sniði og á
Norðurlöndum.
Þegar gera skal grein fyrir þróun iðn-
aðarins síðustu 50 árin í stuttri blaða-
grein þá verður að stikla á stóru og
auk þess að bregða sér annað slagið aftur
i timann til þess, að slita eklci fram-
vindu málanna úr samhengi. Ein aðal
undirstaða iðnaðarins, er menntun iðn-
aðarmanna, verður þvi regnt að gera
nokkra grein fgrir upphafi iðnfrœðsl-
unnar, sem sýnir live hægfara þróunin
var fram gfir aldamót.
Að loknum þessum fundi var borin upp til-
laga, scm fól í sér kosningu skólanefndar og
fleira, sem fastmótaði skólann.
Jón"ÞorIáksson varð síðan fyrsti skólastjóri
Iðnskólans frá nýári 1904 og gengdi þeirri
stöðu til 1911, en þá var Ásgeir Torfason,
verkfræðingur skipaður í hans stað, og hafði
hann skólastjórn á hendi þar til hann lézt
1916. Þá tók við skólastjórn Þórarinn B. Þor-
láksson, málari, en hann sagði lausu starfi
1923 og tók þá við skólastjórn Helgi H. Eiriks-
son, verkfræðingur, scm gegnt hefur lengur
störfum skólastjóra en nokkur annar eða þar
til 1954 að Þór Sandholt, arkitekt, tók við.
Er skólinn hafði starfað í 50 ár höfðu sam-
tals 15.269 nemendur stundað nám í honum,
brautskráðir voru þá 3013 nemendur, 2831
piltur og 182 stúlkur. Frá byrjun höfðu
nemendur verið skráðir í 72 iðngreinum,
allt frá 1 upp i 141 i hverri grein.
Ég hef gert Iðnskólann i Reykjavík að
umtalsefni hér og rifjað upp i fáum orðum
aðdragandann að bóknámi i þessum skóla,
sem fyrstur hóf kennslu fyrir iðnaðarmenn
að forgöngu Iðnaðarmannafélagsins í Reykja-
vik. Síðar þróuðust skólamálin með svipuðum
hætti og víðar á íslandi fyrir forgöngu iðn-
aðarmannafélaganna.
Á ísafirði var stofnað Iðnaðarmannafélag
1. janúar 1888 og gekkst það fyrir þvi, að
kvöldskóli tók þar til starfa 1905.
Síðan hefur sagan endurtekið sig i öllum
stærri kaupstöðum landsins og eru nú i dag
starfræktir 18 iðnskólar á Islandi.
Eins og áður er getið, þá áttu iðnaðar-
mannafélögin frumkvæðið að stofnun iðn-
skólanna og ráku þá fyrir tekjur af skóla-
gjöldum og nokkrum styrk frá rikissjóði og
viðkomandi bæjarfélagi. Valt því oft á dugn-
aði og jorautseigju þeirra, sem þar fóru með
stjórn skólanna, hvort hægt var að halda
þeim gangandi.
Eftir áratuga baráttu áhugamanna og
heildarsamtaka iðnaðarins fyrir bættri að-
stöðu við iðnfræðsluna, voru loks sett lög
um iðnslcóla á Aljúngi og tóku þau gildi
1. október 1955.
Áður hafði ekki verið til löggjöf um iðn-
skóla, þótt Iðnskólinn i Reykjavík hefði
þá starfað um hálfrar aldar skeið. Má þvi
segja, að með iðnskólalögunum sé brotið
blað i sögu iðnfræðslunnar,
Iðnskólalögin.
Ég mun nú vikja að nokkrum atriðum i
lögum um iðnskóla, sem sýna hve víðtæk
þau eru og hve mikið nauðsynjamál það er,
að fjármagn fáist til þess að framfylgja lög-
unum. Einnig mun verða vikið að þeim þátt-
um laganna, sem verið er að hrinda i fram-
kvæmd.
í 1. gr. iðnskólalaganna er kveðið á um
það, að iðnskólar veiti fræðslu þeim nem-
endum, sem iðnmeistarar og iðnfyrirtæki
hafa tekið til náms samkvæmt lögum um iðn-
fræðslu, og þeim, sem nema vilja iðn til
sveinsprófs á vinnustöðvum, sem skólarnir
hafa ráð á. Ennfremur er kveðið á um það,
að iðnskólarnir geti lialdið námskeið til
framhaldsnáms og til undirbúnings iðnnámi
og ýmis konar iðnaðarstarfsemi.
Þá er kveðið á um það i lögunum, að for-
göngu um stofnun iðnskóla geti haft bæjar-
stjórnir, sýslunefndir eða hreppsnefndir og
iðnaðarmannafélög eða sambönd þeirra.
Ríkissjóður og viðkomandi bæjarfélög greiða
stofnkostnað og reksturskostnað skólanna.
Þar með eru iðnskólarnir orðnir rikis-
skólar með lögákveðnu hlutverki.
Siðan lögin tóku gildi hefur verið unnið
að því, að skapa aðstöðu fyrir iðnskólana,
svo að jieir mættu sinna þeim verkefnum,
sem þeim eru ætluð og kröfur timans gera
tilkall til.
Þannig hefur verið unnið að því að koma
á fót verknámskennslu fyrir iðnnema við Iðn-
skólann i Reykjavik. Þegar hefur slík kennsla
verið tekin upp fyrir prentaranema, málara-
nema, rafvirkjanema, húsa- og húsgagna-
íslenzkar gfirbgggingar á langferðabifreiðar og strætisvagna.
112
VlSIR 50 ÁRA
Afmælisblað VÍSIS